GENEL UYGARLIK TARİHİ

İnsan denen canlının kültürel bir varlık olarak ortaya çıktığı, insanlık tarihinin başlangıç evresini oluşturan Paleolitik Çağ /Yontma Taş Devri, Besin Toplayıcılığı Dönemi olarak da tanımlanmaktadır.

Neolitik Çağ’ın en önemli özelliğini, insanoğlunun sadece avcılık ve toplayıcılıkla sürdürdüğü tüketici yaşamı bırakarak, üretici bir yaşama geçişi olarak tanımlayabiliriz.

Erken Neolitik Çağ’a ait yerleşmelerin çoğu Anadolu’nun güney kesiminde, Toroslar’ın güney ve kuzey eteklerinde kurulmuştur. Bu dönemin önde gelen yerleşmeleri içinde en ünlüsü Çatalhöyük’tür.

Taş Devri’nden Maden Devri’ne geçiş dönemi olarak tanımlanan Kalkolitik Çağ’ın en belirgin özelliği, taş aletlerin giderek azalması ve madenciliğin gelişmesidir.

İlk Tunç Çağı, Geç Kalkolitik Çağ’ın sonlarından Anadolu’da yazının kullanımına
kadar olan çok uzun bir süreyi kapsamaktadır. Kendi içinde üç alt evreye ayrılan
(İlk Tunç Çağı I-III) bu dönemin ilk evrelerinde daha çok .... Dönem içinde gelişen madencilik teknikleri çerçevesinde Anadolu’da biri Troya
yöresinde, diğeri ise Orta Anadolu ve Karadeniz bölgeleri arasında yer alan
iki yerel madencilik okulunun bulunduğu anlaşılmaktadır.

Anadolu’nun zenginliğini fark eden Assurlu tüccarlar, Anadolu’nun altın ve gümüşünü elde edebilmek için Mezopotamya ile Anadolu arasında yoğun bir ticaret ağı kurmuştur. Bu ticaretin Anadolu’ya sağladığı en büyük kazanç Assurlu tüccarlardan yazıyı öğrenmeleri olmuştur (MÖ. 2000/1900). Yazının Anadolu’ya girmesiyle Anadolu Uygarlık Tarihi’nin ikinci evresi, yani Anadolu’nun Tarihî Çağları başlamıştır.

MÖ. 1270 yılında, dünyanın iki süper gücü Hitit ve Mısır devletleri arasında II. Ramses ile Hitit tahtına çıkan III. Hattuşili (MÖ. 1275-1250), tarihin bilinen ilk büyük yazılı antlaşması olan Kadeş Antlaşması’nı imzalamışlardır.

Hitit Devleti feodal ve teokratik bir yapıya sahiptir. Devletin başında Tabarna denilen negemen bir kral, Tavananna (egemen kraliçe) unvanını taşıyan büyük kraliçe yer almaktadır. Eski Hitit Devleti kurulduğunda devletin yasama gücünde kralın yanında Panku(ş) adı verilen bir soylular meclisi bulunmaktaydı.

Hititlerde ölü gömme geleneği iki türlüdür: Kremasyon gömülerde ceset yakıldıktan sonra külleri urne olarak tanımlanan pişmiş toprak bir kap içinde toprağa gömülmekteydi. İnhumasyon gömülerde ise çoğunlukla ölü, pithos denilen büyük bir kabın içine ya da taşlardan örülen sandık tipindeki mezarlara yerleştirilerek toprağa gömülüyordu.

Lidya Krallığı, tarihteki yerini zengin maden yatakları, verimli toprakları ve Kroisos gibi ünlü kralları ile almıştır. Lidya ülkesi, İç Ege bölgesinde dağlık bir alan ve aralarında Gediz ve Küçük Menderes nehirlerinin aktığı vadiler içerisinde konumlanmıştır.

Hitit Devleti

Neolitik Çağ (Cilalı Taş Çağı, Yeni Taş Çağı) (MÖ. 10.000- 5.500) Neolitik Çağ’ın en önemli özelliğini, insanoğlunun sadece avcılık ve toplayıcılıkla sürdürdüğü tüketici yaşamı bırakarak, üretici bir yaşama geçişi olarak tanımlayabiliriz. İnsanlar bu çağda yerleşik düzene geçmişler, ilk köyler kurulmuş, bitki türleri evcilleştirilerek tarım yapılmaya başlanmış, hayvanlar evcilleştirilmiş, ilk ticari faaliyetler başlamış, elle şekillendirilen pişmiş toprak çanak çömlekler üretilmeye başlamıştır. Ancak Neolitik Çağ’ın başlarında (MÖ. 10.000-7.000 yılları arasında) henüz yukarıda saydığımız yeniliklerden pişmiş toprak çanak çömlek üretimi başlamamıştır. Bu nedenle bu döneme Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ (Aseramik Neolitik Çağ) adı verilir. MÖ. 7.000-5.500 yılları arasındaki döneme de Çanak Çömlekli Neolitik Çağ adı verilir. Bugüne kadar yapılan çalışmalar Anadolu’da Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ’ın Güneydoğu Anadolu ve Orta Anadolu olmak üzere iki büyük kültür grubuna ayrıldığını göstermiştir. Güneydoğu Anadolu’da Hallan Çemi (Batman), Çayönü (Diyarbakır), Nevali Çori (Urfa) ve Göbekli Tepe (Urfa) yerleşmeleri Çanak Çömleksiz (Aseramik) Neolitik Çağ yerleşmelerinin en önemlilerini oluşturmaktadır. Doğuda Tuz Gölü ile batıda Beyşehir Gölü arasında kalan Orta Anadolu bölgesindeki önemli yerleşmeler ise Aşıklı Höyük, Musular (Aksaray), Canhasan III (Karaman), Suberde (Konya) ve Hacılar (Burdur)’dır. Batman ili Kozluk ilçesi yakınlarında yer alan Hallan Çemi Höyüğü Anadolu’nun bugüne kadar saptanmış en eski köyüdür. Burada konutlar, 4-6 m çapındaki, toprağa açılmış yuvarlak çukurlar içine inşa edilmiştir. Yapıların duvarları kumtaşı levhalarla örülmüş ve belirli aralıklarla yerleştirilen ahşap dikmelerle desteklenmiştir. Damın dal-çamur örgü tekniğinde yapıldığı düşünülmektedir. Henüz besin ekonomisine geçmeyen halk, geçimini avcılık ve toplayıcılıkla sağlıyordu. Obsidyen ve çakmak taşı aletlerin yanı sıra ele geçen havan, havaneli ve ezgi taşı örnekleri tahılların öğütülmüş olduğuna işaret etmektedir. Bezemeli taş çanaklar, boncuklar ve kemik olta iğneleri diğer önemli buluntu grubunu oluş- turmaktadır. Bu dönemin bir diğer önemli merkezi olan Çayönü, Diyarbakır’ın Ergani ilçesi yakınlarında yer almaktadır. Neolitik Çağ’ın tüm evrelerinin saptandığı bu yerleşmenin sakinleri başlangıcından itibaren tarımı biliyor, buğday ekimi yapıyordu. Nevali Çori ve Göbekli Tepe yerleşmeleri, kabartma bezemeli stel ve yontularla süslü törensel ve dinsel işlevli kutsal yapılarıyla dikkat çekmektedir. Yö- resel farklılıklara rağmen, Güneydoğu Anadolu’daki merkezler arasında bir kültür birliğinin varlığı önemlidir.

Sanat Hitit sanatı, tek bir halkın değil, devleti oluşturan farklı etnik grupların ve devletin yakın ilişki kurduğu çevre kültürlerin etkisi altında oluşmuş bir bileşimdir. Yapılan çalışmalara göre Hitit sanatı, Hatti, Hurri, Luvi, Mezopotamya ve Mısır sanatının bir sentezi olarak yorumlanabilir. Hitit mimarisine damgasını vuran anıtsallık, Hitit sanatında büyük plastik ve kaya kabartmalarında kendini göstermektedir. Hitit yazılı belgelerinde büyük boy heykellerden söz edilmektedir. Bo- ğazköy ve Alacahöyük’teki sfenks heykelleri bunlara ait güzel örneklerdir. Doğal geçitler ya da tatlı su kaynaklarının yakınına yapılmış olan kaya anıtları, Hitit sanatının günümüze ulaşan en çarpıcı örnekleri olup Hitit İmparatorluğu’nun egemen gücünü simgelemektedir. Bu anıtların en tanınmışları Beyşehir yakınlarındaki Eflatunpınar ve Fasıllar, Adana yakınlarında Ceyhan Irmağı kıyısında Sirkeli, Kayseri yakınlarında Taşçı, Hemite, Gezbel, Fraktin, İmamkulu, Konya’da Hatip, Ankara yakınlarında Gavurkale ve İzmir yakınlarında Karabel’dir. Kilden yapılmış plastik eserler ise Hitit sanatının dikkat çeken küçük el sanatları örnekleridir. Bunların en ünlülerini Boğazköy’de bulunmuş olan Fırtına tanrısının kutsal boğaları oluşturmaktadır. Hitit sanatında mühürlerin de önemli bir yeri vardır. Kullanılan mühür biçimlerinde Anadolu ve Mezopotamya’nın ustaca bileşimini görmek mümkündür. Anadolu’da yaygın olarak kullanılan damga mü- hürler, Mezopotamya’da ve Kuzey Suriye’de görülen silindir mühürler ayrı ayrı ele geçtiği gibi, bazen iki mühür tipinin aynı mühürde birleştirildiği de görülmektedir.

Lidya kralı Alyattes

Hitit Uygarlığı Devlet Yönetimi ve Toplum Yapısı Hitit Devleti feodal ve teokratik bir yapıya sahiptir. Devletin başında Tabarna denilen egemen bir kral, Tavananna (egemen kraliçe) unvanını taşıyan büyük kraliçe yer almaktadır. Eski Hitit Devleti kurulduğunda devletin yasama gücünde kralın yanında Panku(ş) adı verilen bir soylular meclisi bulunmaktaydı. Bu meclis kralın tek başına karar verme yetkisini sınırlamaktaydı. Kral soyundan birine verilen ölüm cezası ile kralın seçeceği veliahdın bu meclisin onayından geçmesi gerekiyordu. Ancak, imparatorluk döneminde devletin giderek güçlenmesi ile yö- netim şekli mutlakiyete dönüşmüş ve Panku(ş) ortadan kalkmıştır. Hitit kralları, tanrıların yeryüzündeki temsilcileriydi. Ancak, Mısır ve Mezopotamya krallarından farklı olarak Hitit kralları hiçbir zaman Tanrı-Kral olmamışlardır. Onların öldükten sonra tanrı olduklarına inanılmaktaydı. Görevlerinin Kadeş Antlaşması: Tarihin bilinen ilk büyük antlaşmasıdır. Hitit ile Mısır devletleri arasında MÖ. 1270 yılında imzalanmıştır. Antlaşma metni o zamanın diplomatik yazı dili olan Akad ve Mısır dillerinde hazırlanmıştır. Mısır’dan Hattuşa’ya yollanan ve gümüş bir tablet üzerine kazınmış olan Akadca özgün nüsha bulunabilmiş değildir. Aynı metnin kil tablet üzerine yazılmış olan kopyası Boğazköy arşivlerinde ele geçmiştir. Panku(ş): Eski Hitit Devleti Dönemi’nde kralın yanında geniş yetkilere sahip meclistir. Bu meclis yüksek askerî ve idari görevlerde bulunan ve genellikle kral ailesinin yakınları olan yaşlılardan oluşmaktaydı. 46 Genel Uygarlik Tarihi başında başrahiplik, başkumandanlık ve başyargıçlık en önde gelmektedir. Veraset yoluyla geçen krallık makamında kral yerine geçecek veliahdı kendisi hayatta iken belirliyordu. Sarayda kraldan sonra en önemli şahsiyet kraliçe idi. Hitit kraliçeleri, saraylardaki resmi kabullerde, tapınaklarda yapılan dini törenlerde kralla birlikte bulunur, devletin resmî evrakları ve antlaşmalar üzerine kralla beraber mührünü basardı. Devlet, feodal bir yapıya sahipti. Küçük feodal krallıklar, devlete her yıl belli bir miktar vergi ödemek, savaş zamanlarında da asker, at ve savaş arabası yardımında bulunmakla yükümlüydüler. Devletin doğrudan kendisine bağlı olan toprakları da birtakım yönetim bölgelerine ayrılmıştı. Buralarda saraya mensup prensler vali olarak görev yapmaktaydı. Hitit toplumunda halkın çoğunu vergi vermekle yükümlü hür insanlar oluş- turmaktaydı. Bunlar arasında soylular, tüccarlar, zanaatkârlar ve köylüler yer almaktadır. Sosyal tabakalaşmanın en alt grubunu köleler oluşturmaktaydı. Bunlar, alınıp satılabiliyor, kiralanabiliyorlar veya veraset yoluyla başkalarına geçebiliyorlardı. Buna karşılık mülkiyet haklarına sahiptiler ve kimi hakları yasalar ile gü- vence altına alınmıştı. Bunların yanında savaşta ele geçirilen ülkelerden sürülerek Hitit ülkesine getirilen insanlardan oluşan bir başka grup daha vardı. Sümerce NAM.RA (yarı hür) olarak tanımlanan bu insanlar, ucuz iş gücü olarak yeni kurulan ekonomik merkezlerde toprağa bağlanarak oturmaya zorunlu kılınmaktaydılar. Tapınağa bağlı tarlası ve evi olan NAM.RAlar yer değiştiremezlerdi. Hitit toplumunun en küçük birimini aile oluşturmaktaydı ve aile reisi erkekti. Aile yapısını ilgilendiren evlenme, boş

Neolitik Çağ’ın en erken evreleri konusunda yeni bilgiler sağlayan, Anadolu’nun bugüne kadar saptanmış en eski yerleşmesi Hallan Çemi'dir.

Gordion

Lidyalılar

Neolitik Çağ (MÖ. 10.000- 5.500)’da insanoğlu üretici bir yaşama geçmiştir. İlk köyler kurulmuş, tarım yapılmaya, hayvanlar evcilleştirilmeye başlanmıştır. İlk ticari faaliyetler ve mühürler de bu çağda ortaya çıkmıştır. Batman ili Kozluk ilçesi yakınlarında yer alan Hallan Çemi Höyü- ğü, Neolitik Çağ’da Anadolu’nun bugüne kadar saptanmış en eski köyüdür.