Ortaçağ Avrupa-Doğu Roma (Bizans) Tarihi ve Uygarlığı (MS. 4-15. Yüzyıl)

Batılı tarihçilerin 18. yüzyılın ortalarına kadar çıkardıkları bu dönemin bitiş tarihi, Türk tarihçiler için Doğu Roma (Bizans) başkenti Constantinopolis (İstanbul)’in fethedildiği 1453 yılıdır.

Batı Roma İmparatorluğu, halkın çoğunun Latince konuştuğu bölgelerde kurulmuştu. Başlangıçta başkent, Roma’dan daha korunaklı ve kuzey sınırına daha yakın bulunan Mediolanum (Milano)’dur.

Batı Roma İmparatorluğu MS. 476 yılında son imparatoru Romulus Augustus’un tahtı Visigot Kralı Odoacer’e terk etmesi ile yıkılmıştır.

Tarihçiler, eski Roma İmparatorluğu ile karıştırılmaması için bu devlete Bizans ismini vermiştir.

Tarihçiler, eski Roma İmparatorluğu ile karıştırılmaması için bu devlete Bizans ismini vermiştir. Bununla birlikte Bizans imparatorları ve halkı devletin yıkılışına dek kendilerini Romalı olarak kabul etmişlerdir. Günümüzde dilimize de geçen Rum kelimesi aslında Romalı demektir.

476’da Ostrogot şefi Odoacer (434-493) Roma İmparatoru Romulus Augustulus’u tahttan indirdi.

476’da Ostrogot şefi Odoacer (434-493) Roma İmparatoru Romulus Augustulus’u tahttan indirdi.Başka bir Germen şefi Theodoric (454-526), Odoacer’ı yenerek yerine geçti. Theodoric, İtalya’da Roma imparatorunun tam onayı ve hem Romalı hem de Germen halkın tam desteğiyle hüküm sürdü. Britanya ve Afrika dışında tüm Avrupa’da Latince, Roma hukuku ve yönetim biçimi, Germen kurumlarıyla yan yana yaşadı. Theodoric’in yönetimi altında Germen hukuku geçerli hale geldi.

Feodalizm, teoride siyasî erkin feodal piramidin en yukarısındaki kralda toplandığı ve onun, gücünü mutlak sadakat koşuluyla ve kontrollü
olarak derebeyleriyle paylaştığı bir idare tarzıdır. Avrupa’daki birçok siyasi bunalımın nedeni de bu sistemdir.

Roma Galya’sında hakim olan Sal Franklarının başındaki Childeric’in MS. 470’te bölgeninin Romalı şeflerini ortadan kaldırarak Frank kontrolünü kurmasından sonra oğlu Clovis’in MS. 486’da Frank egemenliğini güçlendirmesi Roma Galya’sında ilk Frank hanedanı olan Merovenjlerin yönetimini başlatır. Clovis’in Fransa’nın kurucusu ve Fransız krallarının atası kabul edilmesinin nedeni budur.

Karolenj Rönesansı olarak da tanımlanan bu dönemde ülke, idari ve yargı yetkileriyle donatılmış taşra yöneticileri Kontların iş başında olduğu Kontluklara ve askeriyeden sorumlu Düklerin bulunduğu Dükalıklara bölünür.

Scriptorium: Manastırlarda el yazmalarının kopya edildiği bölüm

Caeseropapistik: Tevrat’taki David (Davut) gibi rahip-kral yönetici modelidir.

Feodal toplum, zayıfın güçlü kişilerden koruma talep ettiği ve bunun için onun himayesine girdiği bir düzeni temsil eder. Bu terim, istilalar
sırasında toplumun savunmasız fertlerine gereksinim duydukları acil korumayı sağlayabilecek ve kıtlık dönemlerinde onları gözetebilecek güçlü lordların/efendilerin hâkim olduğu politik, sosyal ve ekonomik bir sistemdir. Kısaca, güçlü savaş lordlarının daha güçsüz kişilerce egemen güç kabul edildiği zayıfların kendilerini bu efendilere emanet ederek karşılığında sadakatle hizmet sözü verdikleri bir toplum
yapısıdır. Karşılıklı sadakate dayalı bu ilişkiler ağında savaş lordlarının sadık bir orduya sahip olabilmesi ve belli bir bölgedeki egemenliklerini meşru kılabilmeleri için bir asalet unvanına ya da o bölgenin mülkiyetine sahip olması her zaman gerekli değildi. Böylece Avrupa’nın her yerinde bu güçlü askerî şeflere bağlılık yemini etmiş savaşçı vassallar (bağlaşıklar) ortaya çıktı. Bunlar Ortaçağ’ın profesyonel savaşçı (şövalye) sınıfını oluşturdu.

Serf: Köle ile özgür köylü arasında bir statüsü olan; hiç bir hakkı olmayan, bir eşya gibi alınıp satılabilen, seyehat özgürlüğü olmayan,
toprağa bağlı ve malikânede boğaz tokluğuna çalışma zorunluluğu olan köylü.

Kilise Kanonu: Roma kilisesinin kendi içindeki düzenlenmeleri yürütmek üzere oluşturmuş olduğu kanunları anlatmak için kullanılan bir terimdir. Genelde bu kanunlar ara ara toplanan kilise meclislerinde görüşülen sorunları çözmek amacıyla alınan kararlar ya da önlemlerdir.

Ruhban Sınıfı: Hristiyanlıkta Tanrı ile kul arasında kendilerine yine tanrı tarafından yetki verildiğine inanılan, bu yetkilere dayanarak standartlar koyan, bu standartlara uyulmasının tanrıya ulaştığını öne süren sınıftır.

Kilise ve Devlet ayrımı ve Katolik ruhbanın evlenmemesi ilkesinin mutlak kökleri Cluny reform hareketindedir. Kilisenin dünyevi otoriteye yanıtı Fransa’nın Cluny manastırındaki reform hareketidir. Reform hareketinin kaynağı olan Cluny manastırı, 10. yüzyılının başlarında kuzey Fransa’da kurulmuştu. Clunyli reformcu keşişlerin görüşüne göre, ruhban sınıfının kraliyet otoritesine itaat etmesi yanlıştı. Çünkü Papa tüm ruhban sınıfı üzerindeki tek egemen güç idi. Bu kesişlere göre hiç bir dünyevi iktidar Cluny’yi kontrol edemezdi. Kilisenin ruhban sınıfının tek efendisi ve hayat arkadaşı olduğunu savunan Cluny reformcuları, ruhban sınıfını hem krallardan ve hem de eşlerinden özgürleştirmeye ve iffetli kılmaya karar verdiler. Böylece bazı rahip ve rahibeler özel bir hukuka tabi olarak dünyadan ellerini eteklerini çektiler.

İngiliz krallarını ebediyen bağlayan belge halka birçok hak ve özgürlüğün bağışladı. Kral John, Magna Carta ile kraliyeti kanunlara dayalı
bir idari sistem içine çekti. Bu belge, Norman ve Angevin otokrasisini kanunen sınırladı. Aristokrat, ruhban ve kentlilerden oluşan ayrıcalıklı çoğunluğun haklarını monarşiye karşı korudu. Magna Carta, çoğunluğun vergi gibi önemli konularda en yüksek idari makamlar önünde temsilini sağladı. Monarşi eski gücünü kaybetti. İngilizler, aristokrat sınıfın müdahalesiyle monarşinin çözülmesini ve asalet sınıfının haklarının kısıtlanmasını önlediler. Sonraki İngiliz kralları Magna Carta yokmuş gibi davransa da, bu belge modern İngiliz hukukunun temeli oldu.

İngiltere ve Fransa arasında yüz yıllık bir döneme yayılan Yüzyıl Savaşları 1337-1453 arasında yaşanmıştır.

Çağdaşlarının Kara Ölüm dedikleri, gelen ticari yolları izleyerek Doğu’dan Avrupa ana karasına giren veba, 1348-1350 arasında Avrupa’nın birçok bölgesini etkisi altına aldı ve nüfusun beşte ikisini yok etti. İtalya’daki kalabalık limanlardan girerek kuzeye doğru yayılan bu
hastalık kentlerde daha çok kayıplara neden oldu.

Ortaçağ Avrupa dünyasındaki bilim ve felsefenin gelişmesinde, Constantinopolis’in Osmanlı Türklerince kuşatıldığı yıllarda Batı’ya göç eden Bizanslı âlimlerin büyük katkısı vardır. Bizans hanedanının hocalığını ya da elçiliğini yapan bu kişilerin arasında Demetrios Cydones, Demetrios Chrysoloras ve Demetrios Chalcocondyles gibi âlimler sayılabilir.

Batı Avrupa’nın ilk yükseköğrenim kurumu Bologna Üniversitesidir. (1088)

Sone: Belli bir uyak ve ölçü kalıbına dayalı, ondört dizelik şiirdir.

Katakomb: İlk hristiyanlar’ın ölülerini gömmek amacıyla yeraltına oydukları mezarlara verilen addır. Gömme işlemi genellikle dinsel törenler
eşliğinde yapıldığından, katakomplara kutsal yer gözüyle bakılırdı.

Gotik mimarinin başlangıcı Paris yakınlarındaki St. Denis Manastır Kilisesi’nin inşa edildiği 1122 yılına tarihlenir. Baş keşiş Suger’in tasarladığı bu yapının temsil ettiği Gotik sanatın en başarılı ve artık klasik örnekleri Fransa’nın Ile de France (Paris ve çevresi) bölgesindedir. Bu yapılar Lyon, Chartres, Rheims, Amiens ile Paris Notre-Dame Katedralleridir.

Milano Fermanı: Din özgürlüğü tanıyan ferman. Özellikle Hristiyanlar için yayımlanan bu ferman, Hristiyanlara ve diğer din mensuplarına seçtikleri bir dine ve mezhebe girme özgürlüğü veriyor, daha önce bu gibi kimseler hakkında alınmış olan bütün zorlayıcı ve önleyici önlemleri kaldırıyordu.

Teslis: Kutsal üçleme:Baba, Oğul ve Kutsal Ruh.

Konsil: Kilisenin hristiyan inanç esaslarını tespit ve tahkim etmek, ayinlerin icrası konusunda kararlar almak, hristiyanlık ahlakı ve disiplininin esaslarını belirlemek ve onaylamak üzere kiliseye bağlı bütün piskoposların katılımı ileyaptığı toplantı.

Monofizit: İsa’da var olduğuna inanılan insani ve tanrısal özelliklerin katışma ve değişme olmaksızın tek bir tabiatta birleşmesi, tek tabiata
dönüşmesi görüşüdür. Buna göre Kelam İsa ile birleşmeden önce de İsa tanrı idi ve Meryem’dan doğan çocuk (İsa) tam bir insan ve tam bir   tanıdır. Dolayısıyla Meryem tanrının annesidir. İsa’da bulunan tanrılık ve insanlık özellikleri değişmeksizin birleşmişlerdir ve birbirinden
ayrılmazlar.

Duofizit: Monofizit kavramının zıddıdır. Bu görüşe göre İsa’ya 30 yaşında iken Kelam’ın indiği, o zamana kadar Meryem’den doğan İsa’nın saf ve günahsız bir insan olduğu, tanrılık vasfının ancak Kelam geldikten sonra oluştuğu ve ancak o zamandan sonra hem insan hem de tanrı karakterinin her ikisini de taşıdığı, Meryem’in tanrı olan İsa’nın değil, insan olan İsa’nın annesi olduğu kabul edilir. İsa Kelam’ın
gelmesinden sonra bu iki tabiatı taşır.

Eksarhlık: Askeri ve sivil yetkileri olan valilerin görev yaptığı Bizans eyalet idari birimleridir.

Thema Sistemi denilen yeni bir idari-askerî düzene geçilmesi Bizans imparatoru Heracleius (610-641) döneminde gerçekleşmiştir. Themanın anlamı kolordudur. Anadolu themaları da eksarhlıklar gibi askerî nitelikte idari birliklerdi. Her birinin başında askeri ve sivil yetkilere sahip bir komutan (strategos) bulunurdu. Themalar aynı zamanda askerî birliklerin iskân bölgeleriydi. Köylülere orduda hizmet karşılığında çocuklarına miras bırakabilecekleri (mülkiyetinin devlete ait olduğu) arazilerin gelirlerinin tasarruf hakkı bağışlandı. Thema sistemi ve ordusu, toprağa yerleşik sınır birliklerinin sistemine bağlandı. İstilalar yüzünden Anadolu içlerine çekilen eski sınır birlikleri ve ordunun seçme birlikleri Anadolu’ya yerleştirildi. Heracleius, Opsikion, Armeniakon ve Anatolikon themalarını kurdu.

İkona: Doğu kiliselerinde tahta üzerine yapılan dini resimler.
Sinod: Konsil gibi tüm hristiyan cemaati bağlamayıp yerel düzeydeki dini konuların tartışıldığı meclis.

Rölik: Hazreti İsa ve azizlerle ilişkili ya da onlardan artakalan kutsal eşya ve parçalar.