GENEL UYGARLIK TARİHİ - Deneme Sınavı - 10

Lonca; Aynı meslek grubuna bağlı zanaatkarların oluşturduğu, rekabeti önleyici şekilde kaynakların, üretimin, fiyatların kendi içlerinde sıkı bir disiplinle kontrol edildiği ve piyasa üzerinde devlet kontrolünü sağlar nitelikteki, mesleki birlik.

Sömürgecilik; Bir ülkenin, bir başka devleti veya toplumu siyasal bakımdan egemenliği altına alarak, doğal kaynakları ve pazarları üzerinde kendi çıkarları doğrultusunda hakimiyet kurması.

Plantasyon; Sınai mallarının üretiminde kullanılan tarım ürünlerinin (pamuk, çay,kahve vb.) geniş ölçekli olarak yetiştirildiği işletme.

Magna Carta Libertium; İngiltere’de 1215 yılında Kral John ve asiller arasında imzalanan, Kral’ın
mutlak(sınırsız) yetkilerini sınırlandıran ve kanunun üstünlüğünü vurgulayan belge.

Liberalizm; Temelinde özgürlük kavramının şekillendirdiği, düşünce özgürlüğü çerçevesinde, bireylerin ifade özgürlüğünü, sınırlamalar olmaksızın özel girişimciliğin ve serbest piyasa koşullarının ekonomik alanda geçerliliğini, sağlamayı amaçlar. Bu amaçların gerçekleşmesine yönelik
olarak, toplumsal yaşama devlet vb. kurumların müdahalelerini en asgari seviyede tutmayı ve hukukun üstünlüğünü esas alan, bir toplum düzenini hedefleyen öğreti.

İspanya’nın denizlerdeki üstünlüğünü 16. yüzyılda ele geçiren İngiltere, Sanayi Devrimi’nin doğuşuna kadar, deniz ulaşımı ve deniz ticaretinde rakipsiz hale geldi. Denizlerdeki üstünlüğü sayesinde, Hindistan, Kanada, Güney Afrika, Batı Hint Adaları dışında pek çok küçük ülkeyi de içine alan büyük bir imparatorluk kurdu. İngiliz donanması ve güçlü ticaret filolarıyla, taşımacılık gelişmişti.

İngiltere’de Sanayi Devrimi, ilk önce dokuma ve demir sanayiinde görülmüştür. Tarihsel olarak, geniş otlaklarda hayvan yetiştiriciliği ve ona bağlı yün ile plantasyonlardan gelen pamuğa dayalı dokumacılık sektörü, İngiltere’de gelişkindi. Üretim birimleri bakımından İngiliz ekonomisi, bütün aile bireylerinin katıldığı ev içi sanayisine dayalıydı.

Amerika Kıtası’nın keşfi sonrası Avrupalı sömürgeci ülkeler tarafından, Güney Amerika kıtası gibi Kuzey Amerika kıtası da, istila edildi. İspanya, Fransa ve İngiltere başta olmak üzere Kuzey Amerika’da da yeni koloniler oluşturuldu.
İngiltere’nin ilk ticari kolonisi 1607’de Virginia’da kuruldu. İngiltere’den gelen göçmenler, bu yeni kıtaya yerleşmek suretiyle, Amerikan Bağımsızlık Savaşına kadar olan dönemde toplam 13 koloni kurmuştu. Zaman içerisinde bu koloniler, İngiltere Krallığı’na bağlı sömürgeler haline geldiler.

İngiliz Parlamentosu, koloniler için 1764’de Şeker Kanunu adını taşıyan bir kanun yayınladı. Kanuna göre, İngiliz yönetimi altında olmayan bölgelerden yapılacak, rom içkisinin ithali yasaklanmakta ve şeker pekmezi üzerinden küçük bir gümrük vergisi alındıktan başka, şaraplar, ipekliler, kahve vb. lüks mallara gümrük vergisi konmaktaydı. Bu olay, koloniler tarafından tepkiyle karşılanmıştır.
Şeker Kanunu, tüccarlar, koloni meclisleri ve mitingler yoluyla da halk tarafından protesto edilmiştir. Samuel Adams gibi koloni avukatları bu durumu temsil edilmeksizin vergilendirme olarak tanımlamaktaydılar. Aynı yıl çıkarılan Kağıt Para Kanunu ile kolonilerin çıkartacağı kağıt paralar da geçersiz sayıldı. 1765’de çıkarılan Asker Konaklama Kanunu da kolonilerin halkı tarafından yine hoşnutsuzlukla karşılandı. Bu kanuna göre koloniler, kendi bölgelerine yerleşen Britanya askerlerinin yiyecek ve barınmalarını sağlamakla yükümlü kılındılar.
Birbirinin peşi sıra çıkan bu kanunlara karşı, kolonilerde genel hoşnutsuzluk havası doğmakla beraber, asıl muhalefeti doğuran 1765 tarihli Damga Pulu Kanunu oldu. Bu kanunla resmi makamlardan verilecek belgelere, damga pulu yapıştırılması zorunluluğu getiriliyordu. 13 kolonide birden şiddetli protestolar oldu. Boston’da halk sokaklara dökülürken, Virginia Meclisi temsil edilmeksizin vergilendirmenin kolonilerin özgürlüğünü tehdit ettiğine dair pek çok karar almıştı. Massachusetts Meclisi, bütün Amerikan kolonilerini Damga Pulu Kanunu’nun kendilerine yönelttiği tehdidi görüşmek üzere, 1765 Ekim’inde New York’ta toplanacak bir kongreye temsilci göndermeye davet etti.

1773’te Doğu Hindistan Şirketi, İngiliz Hükümeti’ne başvurarak, bütün kolonilere ihraç edilen çayların ihraç tekelini aldı. Şirket çaylarını, kolonilerde kendi memurları vasıtasıyla normal fiyatlardan çok daha ucuza satma yoluna gitti. Çay boykotundan itibaren kolonilerde kaçak çay ticareti yapan tüccarlara, büyük bir darbe indirilmişti. Bu tüccarlar da giderek kolonilerin bağımsızlığını isteyen vatansever gruba katıldılar. Şirketin İngiltere’den getirdiği çaylar, ya depolanmakta ya da İngiltere’ye geri gönderilmekteydi. Karşılıklı gerginlikler sonucu, Samuel Adams’ın liderliğindeki bir grup Amerikalı 16 Aralık 1773 gecesi Boston Limanı’nda demirlemiş bulunan, çay yüklü üç İngiliz gemisine zorla girerek, çayları denize döktü. İngiltere bu hareketi cezalandırmak amacıyla 1774 Mart’ında Boston Liman Kanunu’ nu yayımladı. Boston Limanı her türlü ticarete kapatıldı.

7 Haziran 1776’da Virginia, Kongre’ye bağımsızlık kararı alınmasını teklif etti. Kongre, bağımsızlık ilkesini kabul etti. Tasarının kabulü üzerine, alınan bağımsızlık kararının, nedenlerini açıklamakla görevli Thomas Jefferson başkanlığında bir heyet oluşturdu. T. Jefferson’un, Avrupalı filozofların öğretilerinden büyük oranda esinlenerek kaleme aldığı bildiri, 4 Temmuz 1776’da Kongre tarafından kabul edildi. Bağımsızlık Bildirisi, demokrasi tarihi açısından çok büyük bir öneme sahiptir. Çünkü bir siyaset belgesinde ilk kez, insanların doğuştan bazı haklara sahip oldukları vurgulanarak, özgür ve demokratik bir yönetimin temel ilkeleri ortaya konulmaktaydı. Bildirinin temel esasları şu şekilde tanımlanabilir:
• Tüm insanlar eşit yaratılmışlardır.
• İnsanların doğuştan sahip oldukları, vazgeçilemez ve devredilemez bazı hakları vardır. Bunlar yaşama, özgürlük ve mutluluğa erişme haklarıdır.
• Devletler bu hakları korumak adına insanlarca kurulmuştur. Yöneticiler, yönetme gücünü yönetilenlerin onayından alırlar.
• Eğer herhangi bir hükümet şekli, bu amaçlara aykırı hareket ederse, bu yönetimi düşürmek ya da değiştirmek, yeni bir yönetim kurmak halkın hakkıdır.
Bildirinin son kısmında ise despotizme karşı koloni halkının, Amerika Birleşik Devletleri adıyla bağımsız bir devlet kurmaya karar verdiği ifade edilmekteydi.

Montesquieu (1689-1755), Kanunların Ruhu isimli eserinde Fransa’da dinsel, siyasal ve sosyal kurumları incelemiş ve mutlak monarşi yerine anayasalı bir monarşiyi savunurken devlet iktidarını oluşturan yasama, yürütme ve yargının (kuvvetler ayrılığı esasını) birbirinden bağımsız olması gerektiğini savunmuştu. Böylece bu kuvvetlerin gerektiğinde birbirini dengelemesi, durdurması gerektiğini savunarak, Fransa’da mutlak monarşi rejimine karşı ilk darbeyi vurmuştu.
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), Toplum Sözleşmesi isimli eserinde, insanların devleti kendi aralarında yaptıkları bir sözleşmeyle oluşturduklarını ve kendi özgür iradeleriyle kurduklarını belirtmekteydi. Böylece egemenliğin kaynağı ilahi olmaktan çıkmaktaydı. Kral’ın tanrısal egemenliği yerine, halk egemenliği düşüncesini getirerek, Fransa’da rejime yönelik ikinci büyük darbe vurulmaktaydı.
Diderot (1713-1784) ise ilk cildi 1751’de yayınlanan Ansiklopedi isimli eserini 1764’te tamamlamıştı. Avukat, hekim, profesör, rahip, akademisyen, sanayici, üretici pek çok kişinin yazımına katıldığı Ansiklopedi’’de, esaret, adaletsizlik, vergi vb. dönemin kavramları açıklanırken, halkın eğitilmesi amaçlanmıştı.
Voltaire (1694-1778), kilisenin ve Katolikliğin bağnaz etkisine karşı savaş açmıştı. Bağnazlıktan arınmış bir din ile birlikte soylularla kilisenin imtiyazlarının kaldırılması talebi yanında, vicdan ve düşünce özgürlüğünü savunmaktaydı.

İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi (26 Ağustos 1789)
Kurucu Meclis, anayasa hazırlama çalışmalarına devam etmekteydi. Gelişen olayların etkisiyle, Amerikan Bağımsızlık Bildirisi’nden de esinlenerek, özellikle Lafayette’nin teklifi ve katkılarıyla, yurttaşların temel hak ve özgürlüklerini belirten İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi adını taşıyan bir metnin, hazırlanmakta olan Fransız Anayasa’sının başına konması meclis tarafından kabul edildi. 17 ana maddeye dayanan bildirinin, temel ilkeleri şöyledir;
• İnsanlar özgür ve haklar bakımından birbirine eşit şekilde doğarlar ve öyle kalırlar.
• Bu haklar özgürlük, mülkiyet, güvenlik ve zulme karşı direnme hakkıdır.
• Her türlü egemenlik, esas olarak, ulusundur
• Özgürlük, başkasına zarar vermeyen her şeyi yapabilme gücüdür.
• Kanun, sadece toplum için zararlı olan hareketleri yasaklayabilir, kanunun yasak etmediği hiçbir şeyin yapılması engellenemez ve kanunun emretmediği bir şeyi yapmağa kimse zorlanamaz.
• Kanun genel iradenin açıklanmasıdır. Kanunun yapılmasına her yurttaşın kendisinin veya temsilcilerinin katılması hakkıdır. Kanun önünde her yurttaş eşittir.
• Kanunun gösterdiği durumlar dışında hiç kimse suçlanamaz, tutuklanamaz ve gözaltına alınamaz.
• Kanunsuz suç olamaz.
• Kamu düzenini zedelemedikçe, hiç kimse siyasi ve dini inançlarından dolayı kınanamaz.
• Her yurttaş serbestçe düşünebilir, konuşabilir, yayın yapabilir.
Temelde burjuvazinin dünyaya bakışını yansıtmakla beraber, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi’nin yayınlanması, uygarlık tarihi açısından bakıldığında bir dönüm noktası özelliği taşır.

Fransa’dan kaçmak zorunda kalan kral taraftarları, asiller ve ruhban sınıfı üyelerinin kışkırtmaları ve özellikle ilk Fransız Anayasası’nda yazılı olan egemenlik millete aittir, bütün iktidarlar kaynağını milletten alır, Kanundan üstün otorite yoktur, kral ancak kanunla hükümdarlık yapar anlayışı, Avrupalı devletlerce tehlikeli bir gelişme olarak görüldü. Özellikle Avusturya ve Prusya gibi, mutlak monarşinin hakim rejim kabul edildiği devletlerde gelişmeler rahatsızlık doğurmuştu. Fransa kralı ise, yapılan yeni düzenlemelere istemeden razı olmakta ve Paris’te Tuileries Sarayı’na getirildiğinden beri, kendisini adeta tutsak kabul etmekteydi. Nihayet Fransa kralı, Belçika sınırına yakın Mondmédy’de bulunan kral taraftarı kuzey ordusuna ulaşmak amacıyla, Paris’ten kaçtı. Ancak 22 Haziran 1791’de yakalanarak, Paris’e geri getirildi. Kralın kaçma girişimi karşısında Yasama Meclisi, kralı görevden aldı. Kral ve kraliçenin dışarıyla olan irtibatı, kontrol altına alındı. Bu olay, Avrupa’nın diğer mutlak hükümdarları üzerinde büyük bir etki yaptı. Kralın tahttan indirilmesini, ayaklanan milleti önünde bir kralın küçük düşürülmesi, olarak değerlendirmekteydiler.
Gelişen olaylar nedeniyle Avusturya ve Prusya İmparatorları bir araya gelerek, 27 Ağustos 1791’de, Pillnitz Bildirisi’ni yayınladılar. Bildiride, Fransa’daki olayların bütün Avrupa hükümdarlarını ilgilendirdiğini, amaçlarının Kral XVI. Louis’e yeni bir hükümet kurma imkanı sağlamak olduğunu belirtmekteydiler. Bu amacı gerçekleştirmek için görüşmelere de katılan kralın kardeşi Comte d’ Artois’in kumandanlığında bir Göçmenler Ordusu kurulmasını da karara bağladılar. Bu karar üzerine, Fransız Yasama Meclisi’nde yapılan görüşmeler sonucu, Avusturya’nın bu orduyu dağıtmasına dair bir ültimatom verilmesine karar verildi. 1 Mart 1792’de verilen ültimatoma, Avusturya yanıt dahi vermeyince Fransa 20 Nisan 1792’de Avusturya ve Bohemya’ya savaş ilan etti. Prusya da Avusturya’nın yanında savaşa katıldı. Bir yandan savaş sürerken, Yasama Meclisi de, 21 Eylül 1792’de, Cumhuriyeti ilan etti. Fransa’da böylece meşruti monarşi rejimi sona eriyordu.

Fransız Yasama Meclisi’nde yapılan görüşmeler sonucu, Avusturya’nın bu orduyu dağıtmasına dair bir ültimatom verilmesine karar verildi. 1 Mart 1792’de verilen ültimatoma, Avusturya yanıt dahi vermeyince Fransa 20 Nisan 1792’de Avusturya ve Bohemya’ya savaş ilan etti. Prusya da Avusturya’nın yanında savaşa katıldı. Bir yandan savaş sürerken, Yasama Meclisi de, 21 Eylül 1792’de, Cumhuriyeti ilan etti. Fransa’da böylece meşruti monarşi rejimi sona eriyordu.

28 Temmuz 1914

11 Kasım 1918

Londra Anlaşması

... dünyayı derinden sarsan sonuçlara yol açmıştır. Bu sonuçlara kısaca bakarsak:

Washington Konferansı

Yalta Konferansı