Turizmin Gelişim Tarihi ve Turizmin Gelişmesine Etki Eden Faktörler

Turizm dünyanın en büyük ve insan yaşamını en çok etkileyen endüstrilerinden birisidir. Turizm faaliyetleriyle insanlar hem kendileri kültürel olarak gelişir hem de gittikleri yeri değiştirir. Çünkü tüm ziyaretçilerin talepleri tarih süreci içinde değişir ve gelişir. Turistlerin arzlarına göre gidilen bölgelerdeki işletmeler, ülke yönetimleri sektörde rekabet yarışında daha avantaj yakalayabilmek için aynı paralelde gelişim gösterir, değişir. Böylece turizm faaliyetleri yerel toplulukları ve coğrafyaları değiştirir. Turizm, ekonomik ve sosyal bakımdan oldukça etkili bir dönüştürücü olur.

Coğrafi keşiflerle (15-17. Yüzyıllar), kaşiflerin Avrupa’dan okyanuslara açılarak yapığı seyahatler, Dünyayı keşfetme faaliyetleri ardından Sanayi Devrimi (18. Yüzyıl)i endüstriyel faaliyetler ile insanlar köyden kentlere göç etmeye başlamıştır. Kent yaşamı oluşmuş ve zaman içinde gelişmiştir. Ülkelerin hükûmet yetkilileri, toprak sahipleri, din adamları, üniversite öğrencileri ve öğretmenler tarafından yapılan seyahatler, savaşlar veya hac ziyaretleri turizmin ilk uygulamaları kabul edilebilir. İnsanın bilinmeyeni merakı, ilgisi, keşfetme merakı, gizli ilgisi, talebi, ulaşım olanaklarının gelişimi ile hızlanmıştır.

Kara yollarının yanı sıra, demir yollarının gelişimi, yolcu gemilerin, geniş gövdeli yolcu uçaklarının yapımı ile gidilen bölgelerde otel, motel, tatil köylerinin kurulması turizm gelişimini etkileyen ilk unsurlar olmuştur.

Modern seyahat çağının başlangıcını belirleyen gelişmelerden ilki, çivi yazısı ve tekerleğin muciti Sümerlerin ticari faaliyetler için seyahat etmeleri, ulaşım ve konaklama masraflarını para veya takas yoluyla ödemeleri olmuştur. Beş bin yıl önce Mısır’da gemi seferleri barış ve turizm amacıyla yapılan ilk yolculuk, Kraliçe Hatshepsut tarafından Punt topraklarına (Afrika’nın doğu yakasında olduğuna inanılan) MÖ 1480’de yapılmıştır.

    1-Sfenks dâhil Mısır’ın büyük Piramitleri

2. Şimdi Irak’ta bulunan Babil Surları ve Saray da dahil olmak üzere, Babil’in Asma Bahçeleri
3. Bodrum’daki (Halikarnasus) Mausolos Mezarı
4. Yunanistan Olympia’daki Zeus Heykeli
5. Yunanistan Rodos Limanı’ndaki Rodos Heykeli (Colossus Rodos)
6. İskenderiye, Mısır’daki Büyük Deniz Feneri (Pharos)
7. Efes’teki Artemis Tapınağı (Diana Tapınağı da denir.)

İpek Yolu 2000 yıldan beri ekonomik faaliyetlerin yapıldığı malların ve paranın el değiştirdiği bir ticaret yolu olmanın yanında kültürlerin de aktarıldığı, görgü ve bilgilerin geliştiği bir yol olmuştur. Sümer ve Romalılar bu yolu kullanmıştır. Bu rota üzerinde hareket edenlerin anlattıkları, yazdıkları ve çeşitli yollarla aktardıkları insanların bu coğrafyalara olan ilgisini ve merakını arttırmıştır. Bu rota dünyanın yaklaşık üçte birini kapsamaktadır.

MÖ 2000- MS 500 yılları arasında seyahat ve turizm alanında oldukça Batı medeniyetinin beşiğinde, ticaret, dinî amaçlar, festivaller, tıbbi tedavi veya eğitim amaçlı seyahatler gelişti. MÖ 776’dan itibaren şehir devletlerinin vatandaşları her dört yılda bir atletik yarışmalarla Zeus’u onurlandırmak için festival yaptı. Olimpiyat Oyunları ve statü bakımından ondan sonra gelen Pythian Oyunları, Poseidon’a adanmış olan Isthmian Oyunları ve Nemean Oyunları atletik veya sanatsal performans sundu. Batı kültürünün tedavi uygulamaları, temiz hava ve su içeren (genellikle mineral kaynaklarla) dinlendirici bir ortam olan Epidauros Asklepion tapınağı ve Delphi tapınağıydı. MÖ 334’te Büyük İskender’in Efes’e demokratik bir hükûmet kurmasıyla yılda 700.000 turist ağırlayan Efes, önemli bir ticaret merkezi hâline geldi. Antik dünyanın en önemli şehirlerinden biri oldu.

Fenikelilerin kare tek bir yelkenle tombul ahşap tekneler inşa ettiler. MÖ 800’e kadar Akdeniz çevresinde Lübnan’da ticaret ağı kurdular. Mısır’dan ticaret malları getiriyorlardı. Ara sıra da birkaç yolcu taşıyorlardı. Deniz imparatorluğunun ilk yaratıcıları olmuşlardır. Yunanlılar, Fenikelilerden çok şey öğrendi. Gemilerin gelişmesiyle Akdeniz ticareti büyüdü. Ticari gemiler de ücretli yolcular taşıdılar. Yunan gemilerindeki yolcular, kendi hizmetkârlarını, yiyecek-içeceklerini getiriyordu. Polinezyalılar, MS 500’lerde Society Adaları’ndan Hawaii’ye seyahat etti. Bu o dönemlerde yapılması oldukça güç olan seferler, güneşin ve yıldızların, okyanus dalgalarının, bulutların ve kuş uçuşlarının konumunu gözlemleyerek gerçekleştirildi. Daha sonra kum saati, pusulayı ile güvenli ve kolay yolculukları başlattılar.

İspanya ve İtalya’daki hanlar, kalelerde veya özel evlerde (zenginler), kilise manastırları veya darülaceze gibi yerlerde barınma sağlayabiliyordu.

On yedinci ve on sekizinci yüzyıllarda “Büyük Turu” (Grand Tour) Avrupa’ya, özellikle Fransa ve İtalya şehirlerine seyahat eden diplomatlar, iş adamları ve akademisyenler tarafından yapıldı. Akademisyenlerin Paris, Roma, Floransa ve diğer kültür merkezlerinde eğitim görmesi bir modaydı. Büyük Tur eğitim deneyimi olarak başladı ve sonunda basit bir zevk arayışına dönüştü. 1600–1800 yılları arasındaki iki yüz yılda amaçlar, motivasyonlar, yollar ve öğrencilerin kendileri köklü değişikliklere uğradı. Büyük Tur sonunda 1820’ler ve 1830’larda şu anda turizm olarak bilinen uygulamaya dönüştü. John Gilhard, 1678’de, üç yıllık bir tur önerdi. Paris’te bir yıl boyunca İtalya’da Cenova, Milano, Floransa, Roma ve Venedik’i ziyaret eden ve İsviçre üzerinden Almanya ve Aşağı Ülkeler üzerinden geri dönen, genel olarak kabul edilen bir güzergâh da belirlendi.

Kuzey Amerika İspanyollar tarafından on altıncı yüzyılda keşfedildi. İspanyollar Amerikan yerlilerinin bilmediği atları kullandılar. Doğu’da Cape Cod, 1602’de Gosnold tarafından keşfedildi ve Playmouth Kolonisi 1620’de kuruldu. İlk yolculuklar yaya veya at sırtındaydı ve küçük tekne veya kanolar ile ülkenin iç kısmına erişim imkânı vardı. Genel olarak seyahat doğudan batıya doğru gelişti. Yollar inşa edildikçe posta arabası seyahati yaygınlaştı ve küçük oteller şeklindeki konaklama mekânları hizmete girdi. Bu uygulamalar İç Savaş’tan (1861-1865) sonra da devam etti. Demir yollarının inşası, demir yolu seyahatini yaygınlaştırdı. Fargo Şirketi 1850 yılında American Express Şirketini organize etti. Bu öncü şirket 1891’de ilk seyahat çeklerini düzenledi, seyahat acentesi olarak turlar düzenlemeye başladı. Amerika’nın seyahat tarihindeki en önemli olaylardan biri, II. Dünya Savaşı sırasında görevli insanların yaptığı seyahatlerdir. 1941’den 1945’e kadar 12 milyondan fazla Amerikalı silahlı kuvvetlerde görev yaptı ve bunların çoğu, Avrupa ve Pasifik’teki savaş alanlarında görevlendirildi. Bu gelişme Amerikan halknın direkt veya dolaylı yoldan dünyanın en uzak ve genellikle egzotik yerleri hakkında bir deneyim yaşamasına ve bu bölgeler hakkında bir bakış açısı geliştirmelerine olanak sağladı. Savaşın ardından, benzin karnesi kaldırıldığında ve otomobiller yeniden üretilirken seyahatte büyük bir artış meydana geldi. Bu gelişmelerin yanında hava, demir yolu ve otobüs yolculuğu da hızla büyümeye başladı.

1822’de İngiltere’nin Bristol kentinden Robert Smart, kendisini ilk buharlı gemi acentesi olarak ilan etti ve Bristol Kanalı limanlarında ve İrlanda’da yolcu rezervasyonu yaptı. 1841’de Thomas Cook Leicester’den Loughborough’ya (İngiltere) 19 km’lik bir yolculukla özel bir gezi treni düzenledi. Bu, halka açık ilk gezi trenidir. Böylece Cook, ilk demir yolu gezi acentesidır. Yaptığı uygulamalar bu alandaki bir öncü olarak zaman içinde dünyanın her yerinde kopyalandı. Cook’un şirketi hızla büyüdü, kıtaya ve daha sonra Amerika Birlşik Devletleri’ne ve sonra dünyanın çeşitli yerlerine organize turlar düzenledi. Şirket, halen dünyanın en büyük seyahat organizasyonlarından biridir. Kapsayıcı seyahatteki ilk uzman (seyahat acentelerinin temel işlevi) İngiliz Thomas Benneth’ti (1814-1898). Benneth, İngiliz ileri gelenlerini ziyaret etmek için Norveç’te sık sık bireysel manzara turları düzenledi. Son olarak, 1850’de bir “gezi organizatörü” olarak bir iş kurdu ve bireysel turistlere güzergâhlar, vagonlar, erzak ve bir “seyahat seti” sağladı. Müşterileri için atlar ve otel odaları için rutin olarak önceden düzenlemeler yaptı. Seyahat sektörü organizasyonları bu uygulamalardan ilham alarak hızla gelişti ve bugün dev ve küresel bir endüstri hâline geldi.

a-Posta Arabası Seyahati

15. Yüzyılda ilk kez Macaristan’da belirlenen rotalarda düzenli hizmet verdi. 19. Yüzyılda Büyük Britanya’da oldukça popüler hâle geldi.

b-Su Yolculuğu

Ticari gemiler 18. Yüzyılda İngiltere’deki gemi kanallarında yolcuların yanı sıra malları da aldı. Bridgewater Dükü, Manchester ve London Bridge (Warrington yakınlarında) arasında bu tür hizmete başladı. 1815’te vapurlar Clyde, Avon ve Thames’te dolaşıyordu. 1833’te bir posterle, Londra’dan buharlı tekne gezileri duyuruldu. Thames’teki buharlı gemi gezileri için haftalık Steamboat Gezi Rehberi çıkarıldı.

c-Demir Yolu Seyahati

Demir yolu ilk olarak 19. Yüzyılda İngiltere’de inşa edildi ve 1830’dan itibaren yolcu taşıdı. Liverpool ile Manchester arasındaki posta arabası ücretlerinden çok daha düşük olduğu için, tren seyahati yaygın olarak kabul görmeye başladı. Amerika Birleşik Devletleri’nde 1826 ile 1840 arasında ilk demir yolları inşa edildi. Amtrak, 500’den fazla varış noktasına her gün 300’den fazla tren işletmektedir. Avrupalılar ve Asyalılar şu anda dünyanın en hızlı trenlerini işletmektedir.  Shanghai Maglev ve Harmony CRH 380A gibi trenler başı çekmektedir. HEMU-400X, Zefiro 380 ve Talgo Avril diğerleridir.

d-Otomobil ve Otobüs Seyahati

Henry Ford’un T Modeli 20. Yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri’nde çıktı. “Teneke Lizzie (Tin Lizzie)”, ülkede seyahatte devrim yarattı. ABD içinde tüm seyahatlerin yaklaşık yüzde 80’i için kullanılan bir seyahat aracı otomobildir. Otobüsler ve karavanlar da otomobilin yaygınlaşmasından kısa bir süre sonra kullanıma girdi. Uluslararası seyahat aracı türleri içinde kara yolunun oranı %37’dir.

e-Hava Yolculuğu

1903’te Kuzey Caroline Kitty Hawk’ta uçağın ilk uçuşundan sonra düzenli olarak tarifeli hava hizmeti Almanya’da başladı (Berlin-Leipzig-Weimar rotası). Deuthsce Lufhtansa olarak tanındı. İlk transatlantik yolcu, Clarence Champberlin ile New York’tan Almanya’ya aktarmasız uçan Charles A. Levine’di. 1927’de Charles A. Lindbergh tek kanatlı uçakla Amerika Birleşik Devletleri’nden Fransa’ya uçtu. Lindbergh, Atlantik Okyanusu’nda tek başına uçan ilk kişi oldu. İlk ABD hava yolu olan Varney Airlines, 1926’da başlatıldı daha sonra üç hatla birleşerek United Airlines’ı oluşturdu. İlk uluslararası posta rotası Pan American Airways tarafından 1927’de Key West, Florida’dan Küba/Havana’ya uçtu. II. Dünya Savaşı sırasında hava yolları ekipmanı ve personelinin çoğu savaş hizmetine adadı. 1940’ların başlarında DC-3 ve Boeing 314A okyanus ötesi Clipper’ın geliştirilmesi yolcu trafiğini arttırdı. İlk Amerikan ticari jeti Boeing 707 idi. ABD’nin ilk sınır ötesi jet uçuşu, Los Angeles’tan New York’a 1959’da American Airlines tarafından gerçekleştirildi. Jumbo jet dönemi 1970’te Pan American World Airways’in uçmasıyla başladı. Yeni Boeing 747 ekipmanını kullanarak New York’tan Londra’ya 352 yolcu ile uçtu. Hızı, konforu ve güvenliği nedeniyle hava yolculuğu, günümüzde uluslararası seyahatlerin %58’ini kapsar.

Han benzeri yerlerin kurumlaşması ve standartların belirlenmesi, Fransa’da, ve sonra İngiltere’de on beşinci yüzyılın başında mevzuatla yapıldı.  Kayıt tutma zorunluluğu vardı. İlk rehber kitaplar Fransa’da yayımlandı.

New York’ta, ardından Kopenhag’da oteller kuruldu. Japonya’da Ryokan’da konuk evleri, Hindistan’da, Dak bungalovları konaklama imkânı sağladı. Boston’da Tremont House, ilk lüks otel oldu.

New York’taki Holt Hotel, asansör sağlayan ilk otel oldu. New York’taki, New York Hotel özel banyolarla donatılmış ilk oteldi. Paris’te Le Grand Hôtel Paris açıldı. Boyutları ve lüksüyle Avrupa’nın en büyüğü olan bu otel İlk hidrolik asansörlüydü. 1870’de Chicago’daki Palmer House Oteli tüm oteller arasında en büyüğüydü. 1880 yılında, New York eyaletindeki George Gölü üzerindeki Sagamore Oteli, tüm odalarında elektrik sağlayan ilk otel oldu.

İlk otelcilik okulu, 1890’da İsviçre’nin Lozan kentinde açıldı. 1896’dan kısa bir süre sonra, Kansas City’deki Victoria Hotel müşterilerine her odada banyo olan odalar sundu. New York City’deki Netherland Hoteltelefonla konuşma olanağı sağlayan ilk otel oldu. 1894’te Grand Hôtel, kendi elektriğini üreten ilk İtalyan oteli oldu. Prestijli otel Ritz 1910’da açıldı.

1919’da Barselona’da Ritz otelini açıldı, lüks sıcak ve soğuk su içeren banyoları vardı. 1923’te mimarlar Marchisio ve Prost, Fas’da Marakeş’de harika bahçeler içinde bir otel inşa ettiler ve onlarca yıldır dünyanın en güzel oteli olarak kabul edildi.

1970’lerde Dubai, Abu Dabi, Riyad ve Cidde gibi birçok şehirde iş insanları için oteller yapmaya başladılar. 1980’de sektörde daha yaratıcı pazarlama ve belirli bir müşteri türüne (segmentasyon) göre uyarlanan otellerin geliştirilmesi dönemi başladı. Havalimanlarına yakın oteller, konferans, sağlık, ka[1]yak tatili gibi farklı amaçlar için seyahat edenlere, tatil köyleri ve marina otelleri inşa edilmesine yol açtı.

İlk Otomasyon Sistemleri (Fidelio, Hogatex, vb.) otelcilik endüstrisi verimliliği arttıran, insandan kaynaklanan hataları ve gecikmeleri azaltan ve standart bir servis verilmesini sağlayan otel yönetim sistemlerini geliştirmeye devam etti. 1992’den bu yana, otel işlemlerinin neredeyse tamamı (check-in ve check-out işlemleri, küresel rezervasyon sistemleri, pazarlama yönetimi vb.) otomasyon sistemleri ile yapılmaya başlandı.

Ekonomik koşullar, gelir dağılımı, yatırımlar, istihdam, seyahatin maliyeti.

Bunlar zaman içinde oldukça değişmiş ve buna göre de turizm talebini etkilemiştir.

Kotler (1994)’e göre modern stratejik pazarlamada bölümleme (segmentasyon), hedefleme ve konumlandırmadır. Hedef pazarlamada ilk adımdır. Segmentasyon kavramı, Smith (1956) tarafından, “tüketici gruplarının, satın alma davranışlarının nispeten homojen olduğu” argümanına dayanarak ortaya atılmıştır. Segmentlerin hangi özelliklere göre ayırt edileceği, pazarın yapılandırılması için gereklidir. Farklı pazar bölümlerine göre ürün üretme yaklaşımı daha etkili pazarlama çalışmaları, ürün çeşitlendirmesi, maliyet koşullarında iyileşme, müşteri tatmininde artış, belirli ürün türlerinde uzmanlaşma vb. konularında oldukça önemli gelişmeler sağlamıştır.

Segmentasyonla turizm türleri ve ürünleri ortaya çıktı. Üçüncü yaş, kurvaziyer turizmi, engelli turizmi, sosyal turizm, macera turizmi, organize kitle turizmi, kültür turizmi, eko turizm alanları gelişti. Konaklama, ulaşım, insan kaynakları, teknoloji ve alt yapı gibi destek alanları gelişti. Farklı ilgi ve ihtiyaçlara sahip gruplarda seyahat talebi arttı. Çevrecilik, kalite, insan haklarına saygı ön plana çıktı. Birleşik Krallık’ta, National Trust, yemek, eğlence ve hediyelik eşya alanlarında da turizm ticaretine girmeye karar verdi. Şehir turizmi gelişen bir alan ya da yalnızca konferansların popülaritesinin bir sonucu olarak değil, başlı başına bir turizm ürünü olarak ortaya çıktı ve mevsimsel modelleri azalttı.

1960’lardan sonra ortaya çıkan yeni büyüme ölçeği, büyük sermaye yatırımları gerektirdi.  Avrupa’da Akdeniz’de, Karayipler’de ve sıcak iklim ülkesinde, hızla yeni tatil alanları inşa edildi. Yan hizmetler, çevre koruma ve düzenleme iyi koordine edilmedi. Kıyılarda yükselen otel işletmeleri önemli sorunlar yarattı.  Pazarlama güçlükleri yaşandı. Yeşil hareket ve çevresel kalite konusundaki güçlü ve hâlâ büyüyen ilgi, yatırım anlayışı ile çatıştı.

Yüksek gelir, insanları sürekli olarak barınma, sıcaklık ve yiyecek ihtiyacı ile ilgilenme ihtiyacından kurtarır. İnsanlar hayatlarını yalnızca materyalle değil, aynı zamanda deneyimsel olarak da zenginleştirmeye çalışır. Böylece seyahat, yeniyi deneyimlemenin ve onunla ilişki kurmanın önemli bir aracı hâline gelir. Gelirler arttıkça turizme olan talebin de artacağı varsayılabilir. Ancak araştırmalar, gelişmiş dünya için turizm talebinin ulusal gelir artışından daha hızlı arttığını göstermektedir. Gelirdeki herhangi bir yüzde artışı için turizm talebi orantılı olarak daha hızlı büyür. Gelir azalırsa, turizm talebi aynı derecede azalmayabilir. Fiyatlar artsa bile turizme olan talebin artmaya devam ettiği iddia edilebilir. Ancak birçok durumda, herhangi bir ülke için talebin düşmesinin nedenleri ekonomik olmayan, dışsal faktörlerden de kaynaklanabilir.

a-Seyahat maliyeti

İngiliz tur operatörleri tarafından sunulan bir pakette tatil fiyatının yaklaşık %37’sinin uçuş ve %37’sinin ise otel masraflarından kaynaklandığı ifade edilmektedir.

b-Konaklama maliyeti

Döviz kurları önemlidir. Otel işletmecilerinin maliyetleri potansiyel olarak çok dinamiktir ve kârlılık, gerçek ticaret koşulları veya belki de doğrudan işletme koşulları ile hiçbir ilgisi olmayan fiyat hareketlerinden etkilenebilir. Geleneksel olarak otel sahiplerinin işletme maliyetleri, sabit ve değişken maliyetlerden oluşmaktadır.

c-Destinasyonda turist tarafından üstlenilen faaliyetlerin maliyeti

Bölgeyi dolaşmak daha fazla harcama gerektirir ve yapılan gezilerin ve yapılan faaliyetlerin sayısı yine turistin geliri ve uygulanan fiyatların dengesine bağlı olur. Destinasyondaki arz tarafı maliyetleri ve fiyatlar ile destinasyonun çekiciliği arasındaki denge de oldukça önemlidir. Çünkü bazı destinasyonlar çok ucuz olduğu hâlde yeterli turist çekmeyebiliyor veya tam tersi çok pahalı destinasyonlar ve konaklama işletmelerinde yer bulmak bazen zor olur. Talep ve maliyet karmaşık kavram ve uygulamalardır.

Kaçış motivasyonu: Esasen yaşadığı bir ortamdan uzaklaşma arzusudur.

Rahatlama: Kısmen kaçış motivasyonuyla ilgili, bu bir iyileşme ve rekreasyon ihtiyacını giderme arzusudur.

Oyun: Bu çocukluk ile ilgili etkinliklere dalma arzusudur. Tatilde oynamak kültürel olarak onaylanmıştır ve yadırganmaz.

Aile bağlarının güçlendirilmesi: Çiftlerden ilişkilerini yenileyebilecekleri bir zamanı temsil eder.

Prestij: Tatil için seçilen destinasyona göre kişinin akranları arasında statü ve sosyal gelişim geçici olarak kazanılabilir. Tatil destinasyonu seçimi, “yaşam tarzı” hakkında bir başka ifade, kişinin kendi kimliğinin ve akranları arasındaki rolün doğrulanması hâline gelir.

Belirli bir tatilci grubu içinde bir rol oluşturarak veya grup tarafından kendilerini diğer turist  gruplarından veya ev sahibi toplumun üyelerinden üstün olarak algıladıkları bir grup kimliği oluşturarak da karşılanabilir.

Sosyal etkileşim: Bireyler için oldukça önemli olan bir gereksinim de başka birey ve gruplarla iletişim kurma olanağıdır ve tatiller sırasında karşılanabileceği öngörülmektedir.

Eğitim fırsatı: Yeni ve garip manzaraları görme, dünyanın diğer yerleri hakkında bilgi edinme ve farklı kültür ve bakış açılarına sahip başkalarıyla konuşma şansı daha fazla öğrenme için iyi bir fırsat olarak görülmektedir.

Kendini gerçekleştirme: Öğrenme ve keşfetme amaçlı yolculuklar, sadece yeni yerlerin keşfi olmayabilir, aynı zamanda kendini keşfetme fırsatı da verebilir. Zorluklarla mücadele edebilmek, aradığını bulmaya çalışmak, yetenek ve becerilerini test etmek insanların seyahatlerde yapmaya çalıştıkları şeyler olmaktadır.

Alışveriş yapmak: Belirli koşullar altında evden uzaklaşmak ve hatta uluslararası seyahat için motive edici bir faktör olmaktadır.