GENEL MUHASEBE

Gelirler işletmenin esas faaliyet konusunu oluşturan mal veya hizmet satışlarından,  ana faaliyet konusu dışındaki aktiflerin satışından elde edilen hasılat ve diğer faaliyetlerden elde edilen (faiz, kira vb.) brüt tutarlardır.

Gelir ve gider hesaplarının işleyişi, onların sermaye üzerindeki etkileri ile açıklanabilir. Gelirler işletme sahiplerinin  haklarında  artış yaratan  işlemler  olduğu  için, gelirlerin  sermaye  hesabının  alacak  tarafına, giderler de işletme sahiplerinin haklarında azaltma yaratan işlemler olduğu için sermaye hesabının borç tarafına kaydedilmeleri düşünülebilir. Ancak sermaye hesabı üzerinde sürekli olarak değişiklik yapılması sakıncalıdır.  Çünkü  böyle  bir  kayıtta  işletmenin  ortaklar  tarafından  sağlanan  sermayesinin  ne  kadar olduğu ve bu sermayede gelir ve gider işlemlerinin dışındaki işlemler nedeniyle meydana gelen artış veya azalışların ne kadar olduğu bilgileri toplam rakam içinde kaybolacaktır. Sermaye büyüklüğünün üçüncü şahıslara karşı yasal ve finansal anlamı vardır.   Bu nedenle daha uygun bir yöntem olarak gelir ve gider yaratan işlemlerin, sermaye hesabı paralelinde çalışan farklı hesaplara kaydedilmeleri öngörülmüştür.

Bu düşünceden hareketle bir gider doğduğunda ilgili gider hesabının borç tarafına  kaydedilirken, bir gelir doğduğunda ilgili gelir hesabının alacak tarafına  kaydedilecektir.

Tekdüzen hesap planında yer alan gelir hesapları şunlardır;

60.BRÜT SATIŞLAR

600. Yurt içi Satışlar

601. Yurt dışı Satışlar

602. Diğer Gelirler

64. DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR

640. İştiraklerden Temettü Gelirleri

641. Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri

642. Faiz Gelirleri

643. Komisyon Gelirleri

644. Konusu Kalmayan Karşılıklar

645. Menkul Kıymet Satış Kârları

646. Kambiyo Kârları

647. Reeskont Faiz Gelirleri

649. Diğer Olağan Gelir Ve Kârlar

Giderler hasılat  sağlamak  amacı  ile  yapılan  aktif  tükenmeleridir.  İşletmeler  faaliyetlerini sürdürebilmek için bir takım harcamalar yaparlar. Bu harcamaların bir kısmı işletmeye bir varlık girişi sağlayarak aktifte artışa neden olan harcamalardır. Örneğin mal alımı veya sabit varlık alımı için yapılan harcamalar bu türdendir. Bu harcamalar maliyet  olarak tanımlanır. Bunun yanında bazı harcamalar aktifte herhangi  bir artışa  neden  olmadığı  gibi karşılıksız  bir aktif tükenmesine neden olurlar.  Örneğin  genel yönetim  giderleri  kapsamında   yapılan  harcamalar  bu  türdedir.  Bu  tür  harcamalar  da gider  olarak tanımlanır.

Gider Hesaplarının Kapatılması

Gider hesapları da borç tarafları ile çalıştıklarından, borç kalanı verirler. Bu hesapların kapatılması için de gider hesapları borç kalanları kadar alacaklandırılırken, 690. Dönem Kârı veya Zararı hesabı borçlandırılır.

Gelir Hesaplarının  Kapatılması

Gelir hesapları alacak tarafları ile çalışırlar ve dönem sonunda alacak kalanı verirler. Gelir hesaplarının kapatılması hesabın alacak kalanı kadar borçlandırılması, 690.Dönem Kârı veya Zararı hesabının alacaklandırılmasi şeklinde olur.

Tekdüzen hesap planında yer alan gelir hesapları şunlardır;

60.BRÜT SATIŞLAR

600. Yurt içi Satışlar

601. Yurt dışı Satışlar

602. Diğer Gelirler

64. DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR

640. İştiraklerden Temettü Gelirleri

641. Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri

642. Faiz Gelirleri

643. Komisyon Gelirleri

644. Konusu Kalmayan Karşılıklar

645. Menkul Kıymet Satış Kârları

646. Kambiyo Kârları

647. Reeskont Faiz Gelirleri

649. Diğer Olağan Gelir Ve Kârlar

VERGİ MATRAHININ TESPİTİ AÇISINDAN GELİRLER VE GİDERLER

Gelirler ve giderler kaydedilirken dikkat edilmesi gereken bir konu da bu hesaplar dönem sonunda Dönem Kâr veya Zarar hesabına devredildiklerinde ortaya çıkacak kârın vergi kanunları açısından değerlendirilmesidir. Bir işletmenin ticari kârı belirlenirken dönem içinde elde edilen tüm gelirler ile dönem içinde gerçekleşen tüm giderler Kâr-Zarar hesabına devredilir.

GELİR VE GİDER HESAPLARININ İŞLEYİŞİ

Gelir ve gider hesaplarının işleyişi, onların sermaye üzerindeki etkileri ile açıklanabilir. Gelirler işletme sahiplerinin haklarında artış yaratan  işlemler  olduğu  için, gelirlerin  sermaye  hesabının  alacak  tarafına, giderler de işletme sahiplerinin haklarında azaltma yaratan işlemler olduğu için sermaye hesabının borç tarafına kaydedilmeleri düşünülebilir. Ancak sermaye hesabı üzerinde sürekli olarak değişiklik yapılması sakıncalıdır.  Çünkü  böyle  bir  kayıtta  işletmenin  ortaklar  tarafından sağlanan  sermayesinin  ne  kadar olduğu ve bu sermayede gelir ve gider işlemlerinin dışındaki işlemler nedeniyle meydana gelen artış veya azalışların ne kadar olduğu bilgileri toplam rakam içinde kaybolacaktır. Sermaye büyüklüğünün üçüncü şahıslara karşı yasal ve finansal anlamı vardır.   Bu nedenle daha uygun bir yöntem olarak gelir ve gider yaratan işlemlerin, sermaye hesabı paralelinde çalışan farklı hesaplara kaydedilmeleri öngörülmüştür.

Bu düşünceden hareketle bir gider doğduğunda ilgili gider hesabının borç tarafına  kaydedilirken, bir gelir doğduğunda ilgili gelir hesabının alacak tarafına  kaydedilecektir.

Özet

Maliyet hesaplarına kayıtta 7/A ve 7/B seçeneği olmak üzere iki seçenek vardır.

7/A seçeneğinde büyük defter düzeyinde hesaplar fonksiyon   esasına   göre  düzenlenmiş   olup  her gider hesabının bir yansıtma hesabı vardır. Yansıtma hesapları gerçekleşen fonksiyonel giderleri  sonuç  hesaplarına  yansıtmak  için kullanılır, daha sonra maliyet hesapları ile karşılaştırılarak kapatılırlar.

7/B seçeneğinde ise büyük defter düzeyindeki hesaplar çeşit esasına göre düzenlenmiştir. Bu seçenekte gerçekleşen giderleri sonuç hesaplarına yansıtmak için tek bir yansıtma hesabı (Gider Çeşitleri  Yansıtma  Hesabı)  kullanılır.  Bu seçenekte maliyet hesapları  çeşit  esasına  göre, sonuç  hesapları  fonksiyon  esasına  göre  olduğu için yansıtma işleminin yapılabilmesi amacıyla giderlerin bir “gider dağıtım tablosu” aracılığı ile çeşit esasından fonksiyon esasına dönüştürülmesi gerekir.

Sonuç hesaplarına yansıtılan gelirler ve giderler dönem sonunda Dönem Kârı veya Zararı hesabına devredilerek kapatılırlar.

Gelir ve Giderlerin Kaydında Dönemsellik Kavramı

En basit şekilde ifadesi ile dönemsellik kavramı, sürekli ömre sahip olduğu varsayılan işletmenin faaliyetlerinin  belirli aralarla kesildiği varsayılarak başarımının ne olduğunun saptanmasıdır.  Bunun için her dönemin faaliyet sonuçlarının net etkisinin saptanabilmesi amacıyla o döneme ilişkin gelir ve giderin saptanarak eşleştirilmesi gerekir.

Gelir ve giderlerin dönemle ilişkilendirilmesinde tahakkuk (gerçekleşme) ilkesi uygulanır. Diğer bir ifadeyle gelir ve giderlerin tahakkuk ilkesine göre muhasebeleştirilmesi dönemsellik kavramı gereğidir. Tahakkuk ilkesine göre bir gelir veya gider hangi dönemde gerçekleşmişse, tahsil veya ödeme tarihlerine bakılmadan o dönemin gelir veya gideri olarak kaydedilir. Örneğin işletme cari yılda hak kazandığı bir gelirin bedelini takip eden yılda tahsil edecek bile olsa, söz konusu geliri cari dönemin gelirlerine dahil etmelidir. Aynı durum giderler için de geçerlidir.

Gelir ve giderlerin dönemle ilişkilendirilmesinde tahakkuk (gerçekleşme) ilkesi uygulanır. Diğer bir ifadeyle gelir ve giderlerin tahakkuk ilkesine göre muhasebeleştirilmesi dönemsellik kavramı gereğidir.

7 /A seçeneğinde yer alan hesap sınıfları şunlardır;
71. DİREKT İLK MADDE MALZEME GİDERLERİ
72. DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ ÜRETİM
73. GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
74. HİZMET ÜRETİM MALİYETİ
75.ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME
76. PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ                                                                                          77. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ                                                                                                                    78. FİNANSMAN GİDERLERİ

7/B seçeneği ile ilgili hesaplar şunlardır;
790.İLK MADDE MALZEME
791.İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ
792. MEMUR ÜCRET VE GİDERLERİ
793.DIŞARIDAN SAĞLANAN FAYDA VE HİZMETLER
794.ÇEŞİTLİ GİDERLER
795.VERGİ RESİM VE HARÇLAR
796.AMORTİSMAN VE TÜKENME PAYLARI
797.FİNANSMAN GİDERLERİ
798.GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI

3,40-3=0,4 TL

0,4 TL x 2000 $= 800 TL Kambiyo Karı oluşmuştur.

Gelirlerin Kaydı
Hasılat ancak işleme ilişkin ekonomik yararların işletme tarafından elde edilmesinin muhtemel olması durumunda kaydedilirler. Yukarıda da belirtildiği gibi gelir doğduğu zaman ilgili gelir hesabının alacak tarafına kaydedilmektedir ve gelir ve giderler kaydedilirken, gelirin döneme ait olması ve gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Gelir hesaplarının alacağına yapılan kayıtlarda şu durumlar söz konusu olabilir;
• Gelir dönem içinde gerçekleşmiş ve aynı dönemde tahsil edilmiştir.
• Gelire cari dönemde hak kazanılmış ancak gelecek dönem veya dönemlerde tahsil edilecek olabilir (Gelir tahakkuku).
• Gelir bir kısım varlıkların değerlerinde meydana gelen artış sonucu doğmuş olabilir.
• Gelir gelecek dönemlerde gerçekleşecek olup, içinde bulunulan dönemde tahsil edilmiştir (Peşin tahsil edilen gelirler).

Gelirlerin Kaydı
Hasılat ancak işleme ilişkin ekonomik yararların işletme tarafından elde edilmesinin muhtemel olması durumunda kaydedilirler. Yukarıda da belirtildiği gibi gelir doğduğu zaman ilgili gelir hesabının alacak tarafına kaydedilmektedir ve gelir ve giderler kaydedilirken, gelirin döneme ait olması ve gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Gelir hesaplarının alacağına yapılan kayıtlarda şu durumlar söz konusu olabilir;
• Gelir dönem içinde gerçekleşmiş ve aynı dönemde tahsil edilmiştir.
• Gelire cari dönemde hak kazanılmış ancak gelecek dönem veya dönemlerde tahsil edilecek olabilir (Gelir tahakkuku).
• Gelir bir kısım varlıkların değerlerinde meydana gelen artış sonucu doğmuş olabilir.
• Gelir gelecek dönemlerde gerçekleşecek olup, içinde bulunulan dönemde tahsil edilmiştir (Peşin tahsil edilen gelirler).

64. DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR
640. İştiraklerden Temettü Gelirleri
641. Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri
642. Faiz Gelirleri
643. Komisyon Gelirleri
644. Konusu Kalmayan Karşılıklar
645. Menkul Kıymet Satış Kârları
646. Kambiyo Kârları
647. Reeskont Faiz Gelirleri
649. Diğer Olağan Gelir Ve Kârlar hesaplarından oluşur.

63. FAALİYET GİDERLERİ
630. Araştırma ve Geliştirme Giderleri
631. Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri
632. Genel Yönetim Giderleri

Gelirlerin Kaydı
Hasılat ancak işleme ilişkin ekonomik yararların işletme tarafından elde edilmesinin muhtemel olması durumunda kaydedilirler. Yukarıda da belirtildiği gibi gelir doğduğu zaman ilgili gelir hesabının alacak tarafına kaydedilmektedir ve gelir ve giderler kaydedilirken, gelirin döneme ait olması ve gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Gelir hesaplarının alacağına yapılan kayıtlarda şu durumlar söz konusu olabilir;
• Gelir dönem içinde gerçekleşmiş ve aynı dönemde tahsil edilmiştir.
• Gelire cari dönemde hak kazanılmış ancak gelecek dönem veya dönemlerde tahsil edilecek olabilir (Gelir tahakkuku).
• Gelir bir kısım varlıkların değerlerinde meydana gelen artış sonucu doğmuş olabilir.
• Gelir gelecek dönemlerde gerçekleşecek olup, içinde bulunulan dönemde tahsil edilmiştir (Peşin tahsil edilen gelirler).

Tekdüzen hesap planında gelirlere ilişkin hesaplar 6. grup olan “Gelir Tablosu Hesapları” başlığı altında listelenmektedir. Bu grupta yer alan gelir ve giderlere ilişkin hesap sınıfları şunlardır.
60. Brüt satışlar
61. Satış İndirimleri (-)
62. Satışların Maliyeti (-)
63. Faaliyet Giderleri (-)
64. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
65. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-)
69. Dönem Net Kârı (Zararı)