GENEL MUHASEBE II

Tekdüzen Hesap Planında sermaye ile ödenmemiş sermaye için ayrı hesaplar  mevcut iken ödenmiş sermaye tutarını gösteren bir hesap bulunmamaktadır. Çünkü ödenmiş sermaye, ortakların şirkete koymayı taahhüt ettikleri esas sermaye ile henüz ödenmemiş sermaye arasındaki fark olarak ifade edilir.

Özkaynaklar hesabı 50 numaralı hesapta izlenmektedir.

Kayıtlı sermaye sistemine alınmış ortaklıklarda  bilançoda çıkarılmış sermaye gösterilir. Kayıtlı sermaye tavanı ise ayrıca dipnotlarda belirtilmektedir.

Taahhüt edilen sermaye tutarı, “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının borcuna,  “500 Sermaye” hesabının alacağına kaydedilir. Sermaye taahhütleri ödendiğinde “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabı alacaklandırılır.

İşletmenin faaliyet kârı dışında kalan, yukarıda değindiğimiz etmenler sonucu ortaya çıkan ve işletmede bırakılan tutarlar sermaye yedeklerini oluşturur. Sermaye yedekleri aşağıdaki unsurlardan oluşmaktadır:
• Hisse senedi ihraç primleri
• Hisse senedi iptal kârları
• Maddi duran varlık yeniden değerleme artışları
• İştirakler yeniden değerleme artışları
• Diğer sermaye yedekleri

Tekdüzen Hesap Planında kâr yedekleri aşağıdaki unsurlardan oluşmaktadır:

Olağanüstü yedekler, sermaye şirketlerinde yasal yedekler ve statü yedekleri dışında şirket genel kuruluna yönetim kurulunun teklifi ve genel kurulun kararı üzerine ayrılan yedeklerdir. Bu tür yedekler, “542 Olağanüstü Yedekler” hesabında izlenmektedir.

Kârın; yedeklere aktarılması, ödenecek temettü olarak ayrılması, işletme sahiplerinin hesaplarına aktarılması veya önceki dönem zararlarına mahsup edilmesi şeklinde kullanılmasında “570 Geçmiş Yıllar  Kârları” hesabı borçlanır. Hesabın kalanı, henüz dağıtılmamış veya zarara mahsup  edilmemiş kâr bakiyesini gösterir.

Ticari zarar, şirketin faaliyeti sonucu dönem sonunda ortaya çıkan ve bilançoda “591 Dönem Net Zararı” hesabında yer alan zarar iken;  mali zarar ise, Vergi Kanunlarında yer alan indirim ve istisnalar dolayısıyla ortaya çıkan zarardır. Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 9. maddesine göre; “beş yıldan fazla nakledilmemek şartıyla geçmiş yılların beyannamelerinde yer alan zararlar” vergi matrahından indirim konusu yapılabilecektir.

İleride gerçekleşecek vergiden indirilmek üzere, gelirler üzerinden önceden Gelir Vergisi Kanunu madde 94’e ve Kurumlar Vergisi Kanunu madde 15’e göre kesinti yoluyla alınan vergi türü Tevkifat (Stopaj vergi kesintisi) dir.

Öz kaynaklar (öz sermaye), işletme sahip veya sahiplerinin (ortakların) işletmenin varlıkları üzerindeki toplam haklarının parasal ifadesidir.

Tek şahıs işletmelerinde, sermaye taahhüdü işlemi olmadığından, bu tür işletmelerde sermaye hesabının kalanı aynı zamanda ödenmiş sermayeyi gösterir.

Kayıtlı sermayeli ortaklıklarda satışı yapılmış hisse senetlerini temsil eden sermayeye, çıkarılmış sermaye denir.

Ödenmiş sermaye, aşağıdaki unsurlardan oluşmaktadır:
• Sermaye
• Ödenmemiş sermaye
• Sermaye düzeltmesi olumlu farkları
• Sermaye düzeltmesi olumsuz farkları

Ödenmiş sermaye tutarının enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucunda, ödenmiş sermaye tutarında meydana gelen artışlar “502 Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları” hesabının alacağına; “698 Enflasyon Düzeltme” hesabının borcuna kaydedilir.

Statü yedekleri kâr yedeklerinin unsurlarından biridir.

Yenilenecek duran varlığın satışından elde edilen kâr istisna olarak, kâr hesaplarına alınmadan doğrudan “549 Özel Fon­lar” hesabına alınır.

Temettü, sadece ortaklara dağıtılacak kârdır.

Dönem kârı veya zararı hesabının alacak kalanı olan net kârın, bilanço hesabı­na aktarılması ve bilançoda “dönem kârı” olarak yer alması için de aşağıdaki kayıt yapılmalıdır:

692. DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI HS.na borç, 590. DÖNEM NET KÂRI HS.na alacak kaydı yapılır.

Bilançoda öz kaynaklardan indirim biçiminde gösterilen “dönem zararı” izleyen dönemde “580 Geçmiş Yıllar Zararları” hesabının borcuna aktarılır.