GENEL MUHASEBE I

Bu ünitede
ticaret işletmeleri tarafından gerçekleştirilen mal alım-satım işlemleri ele alınacağından 153 Ticari Mallar hesabı kullanılacaktır.

Her türlü mal ve hizmetin satın alınması sı
rasında, satın alma bedelleri üzerinden satıcılara ödenen ya da ödenecek katma
değer vergisinin izlendiği hesaptır. Satın alma bedeli üzerinden hesaplanan KDV
tutarı, bu hesabın borcuna kaydedilir.

Bu yöntem; genellikle aynı anda farklı niteliklere sahip çeşitli malların satışını
yapan, faaliyet hacmi büyük, stok ve tedarik dengesi önemli olan, bu nedenle mal
hareketlerini optik okuyuculu elektronik sistemler kullanarak izleyen işletmeler tarafından
tercih edilmektedir.

Bu yöntem; genellikle aynı anda farklı niteliklere sahip çeşitli malların satışını
yapan, faaliyet hacmi büyük, stok ve tedarik dengesi önemli olan, bu nedenle mal hareketlerini optik okuyuculu elektronik sistemler kullanarak izleyen işletmeler tarafından tercih edilmektedir.

Bu işlem sırasında dönem başındaki mevcut mal stoku, 153 Ticari
Mallar hesabının borcuna kaydedilir. Böylece 153 Ticari Mallar hesabının ilk kaydını dönem başı mal stokunun maliyeti oluşturur.

Satın alınan mallar, işletmedeki mal stokunu arttırıcı bir etkiye sahiptirler. Dolayı
sıyla dönem içinde satın alınan mallar, satın alma maliyetleri üzerinden  153 Ticari Mallar hesabının borcuna, satın alma koşullarının peşin ya da kredili olması durumuna bağlı olarak ilgili hesap ya da hesapların alacağına kaydedilir.

Alış giderleri, satın alınan malların  maliyetinin bir parçası olarak 153 Ticari Mallar hesabının borcuna, harcamanın peşin ya da kredili yapılmasına bağlı olarak ilgili hesap ya da hesapların alacağına kaydedilir.

Bu giderlerin satılan malların maliyeti ile hiçbir ilgisi yoktur, ortaya çıktıkları dönemde 760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri hesabının borcuna, ödeme şekline bağlı olarak ilgili hesap ya da hesapların alacağına kaydedilir.

Bu yöntem genellikle tek tip ya da biri birine benzer özellikler taşıyan malların
ticaretini yapan, faaliyet hacmi büyük olmayan, bu nedenle stok ve tedarik takibi
konusunda herhangi bir sorun yaşamayan işletmeler tarafından yoğunlukla tercih
edilmektedir.

Bu işlem, kayıtlara ilgili tutarın satışlar hesabından doğrudan düşülmesi
ile değil aynen devamlı envanter yönteminde olduğu gibi dolaylı olarak
611 Satış iskontoları hesabının borcuna kaydedilmesi ile izlenir. Bu hesabın karşı
lığında ise işletmenin kredili ya da peşin satış yapmış olması durumuna bağlı olarak ilgili hesap ya da hesaplar alacaklandırılır.

Söz konusu hesaplardan 150 İlk Madde ve Malzeme, 151 Yarı Mamuller Üretim ve 152 Mamuller; imalat işletmeleri tarafından kullanılan hesaplardır.

Ticaret işletmeleri tarafından gerçekleştirilen mal alım-satım işlemlerinde 153 Ticari Mallar hesabı kullanılır.

İşletmeler, bir dönem içinde (Katma değer vergisinde dönem bir aydır.) gerçekleştirdiği alış ve satış işlemleri sonucunda ödediği ya da ödeyeceği katma değer vergisi tutarını, tahsil ettiği ya da tahsil edeceği katma değer vergisi tutarı ile karşılaştırıp bu karşılaştırma sonucunda kalan bakiyeyi finansal tablolarında raporlamak zorundadırlar.

Stoklarla ilgili işlemlerin muhasebeleştirilmesinde kullanılan yöntemler:

1. Devamlı Envanter Yöntemi

2. Aralıklı Envanter Yöntemi

Stokların satın alma maliyeti; satın alma fiyatı, ithalat vergileri, nakliye, yükleme boşaltma maliyetleri ile mamul, malzeme ve hizmetlerin elde edilmesiyle doğrudan bağlantısı kurulabilen diğer maliyetleri içerir. Ticari iskontolar ve benzeri diğer indirimler ise satın alma maliyetinin belirlenmesinde indirim konusu yapılır.

İşletmelerin mal alışlarını çeşitli nedenlerle peşin yerine vadeli yapmayı tercih etmeleri durumunda kendilerine tanınan ek süre karşılığında bir bedel ödemek zorunda kalırlar. Bu ek bedel genellikle “vade farkı” olarak adlandırılır. İşletmelerin ödemekle yükümlü oldukları bu bedel, ülkemiz muhasebe uygulamalarında satın alınan malın maliyet bedeline ilave edilerek aktifleştirilmek suretiyle muhasebeleştirilir.

Devamlı envanter yönteminde dönem içinde gerçekleşen her bir satış işlemi için en az iki kayıt yapılır.

Türkiye Muhasebe Standartları’nın konuya ilişkin düzenlemeleri uyarınca söz konusu bedel, satılan mallardan elde edilen gelirin bir parçası olarak muhasebeleştirilemez; bunun yerine “Ertelenmiş (Gerçekleşmemiş) Vade Farkı Gelirleri” alt hesabının alacağına kaydedilir. Söz konusu faiz tahakkuk ettikçe (gerçekleştikçe) tahakkuk eden tutar “Faiz Geliri” hesabının alacağına, “Ertelenmiş Vade Farkı Gelirleri” alt hesabının borcuna kaydedilir. Böylece vade sonunda “Ertelenmiş Vade Farkı Gelirleri” alt hesabı, söz konusu satın alma işlemine ilişkin bakiye vermez ve hesap kapanır.

Aralıklı envanter yöntemi kullanan işletmelerde satış işlemi yapıldığında yalnızca ilgili satış işleminin işletmeye yaratmış olduğu gelir muhasebe kayıtlarına yansıtıldığı için tek bir kayıt yapılacaktır.

Ticaret işletmeleri, belirli bir faaliyet döneminde elde etmiş oldukları kâr/zararı hesaplarken hizmet işletmelerinden farklı olarak ilgili dönemde satmış oldukları malların maliyetini de dikkate almak zorundadırlar.