TÜRKİYE’DE GENEL HAVACILIK VE MEVZUATLAR

GİRİŞ Toplumsal hayatın belirli bir uyum içinde sürdürülmesi, kapsamı birbirinden farklı çeşitli kural türlerinin varlığı ile mümkün olabilmektedir. Toplumsal hayatı düzenleyen görgü kuralları, ahlak kuralları, din kuralları, örf-adet kuralları ve hukuk kuralları gibi çeşitli sosyal düzen kuralları vardır.

Bu sosyal düzeni sağlayan kurallardan biri de çalışma hayatını düzenleyen hukuk kurallarıdır. Çalışma, iş hayatının işleyişi bu hukuk kuralların varlığı ile düzenli bir şekilde yürütülebilmektedir. Yürürlükteki hukuk kurallarının bütünü şeklinde tanımlanan mevzuatların oluşturulması ve etkin bir şekilde yürütülmesi ile çalışma hayatında istenen düzen sağlanmaktadır. Dünyadaki ve Türkiye’deki genel havacılık faaliyetleri de ilgili mevzuatlar ile düzenlenmekte ve yürütülmektedir. Türk mevzuat sisteminin yapısı anayasa, uluslararası antlaşma, kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük ve yönetmeliklerden oluşmaktadır.

Türkiye’de genel havacılık faaliyetleri ile ilgili yürürlükte olan en temel yönetmelik Genel Havacılık Yönetmeliği ‘dir. (SHY-6B)

Hukuk düzeni içerisinde anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik normları yukarıdan aşağıya doğru olan hiyerarşik bir sıra içerisinde yer alırlar ve bu hiyerarşik yapıda alttaki bir norm üsttekine uygun olarak hazırlanmak zorundadır. Yani bir yasanın veya yasaların geçerliliği anayasaya uygun olup olmamalarına bağlıdır. Bu silsile, hukuk düzeninin en alt basamağında yer alan düzenleme türlerine kadar devam etmektedir.

Uluslararası antlaşmalar iki ya da daha fazla devlet tarafından akdedilmiş olan ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kabulünün ardından Cumhurbaşkanı tarafından onaylanıp, resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren bağlayıcı hukuk kurallarıdır. Herhangi bir konu ile ilgili olan bir mevzuat hakkında resmi gazete veya hukuk kitaplarından bilgi edinilebilir.

Genel Havacılık Yönetmeliği (SHY-6B), Genel Havacılık Yönetmeliği (SHY-6B), 14/10/1983 tarihli ve 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanununun 20’nci maddesi ile 10/11/2005 tarihli ve 5431 sayılı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’un 4’üncü maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. Genel Havacılık Yönetmeliği’nin (SHY-6B) amacı, kapsamı ve dayanağı incelendiğinde, bu yönetmeliğin hukuk düzeninin hiyerarşik normuna uygun olarak iki kanunun kapsamı altında olduğu görülebilir. Bu kanunlar 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu ve 5431 sayılı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunu’dur.

Türkiye’de sivil havacılık faaliyetleri Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı adına Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından düzenlenmekte ve yürütülmektedir. Yani başka bir deyişle, Türkiye’deki genel havacılık faaliyetlerini de kapsayan sivil havacılık faaliyetlerinin düzenlenmesi ve yürütülmesi kapsamındaki ulusal havacılık otoritesi SHGM’dir.

Sivil havacılığın, uçuş emniyeti ve güvenliği ile sürdürülebilir gelişimini sağlamak ve sivil havacılık faaliyetlerinin uluslararası kurallar ve standartlarda yürütülmesi amacıyla SHGM tarafından sektörün ihtiyaçlarına göre düzenlenen genel havacılık mevzuatlarını da kapsayan sivil havacılık mevzuatları bulunmaktadır. Kanunlar dışında SHGM tarafından düzenlenen sivil havacılık mevzuatları, hukuk düzeninin hiyerarşik normuna uygun olarak yukarıdan aşağıya doğru bir şekilde yönetmelikler, talimatlar, genelgeler, direktifler ve taslaklar formatındadır.

Hiyerarşik yapıda alttaki bir norm üsttekine uygun olarak hazırlanmak zorundadır. Yani bir genel havacılık faaliyeti hakkında yayınlanmış veya yayınlanacak olan genelge ya da talimatlar diğer yönetmeliklere veya kanunlara aykırı hükümler taşımamalıdır.

Sivil havacılık veya genel havacılık kapsamındaki herhangi bir faaliyet, genellikle sivil havacılık mevzuatındaki normlardan birden fazlası ile ilişkili olabilmektedir. Türkiye’deki genel havacılık faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ile ilgili olan SHY-6B yönetmeliğinde farklı genel havacılık faaliyetlerinin kapsamı ve gereklilikleri açıklanırken, genel havacılık faaliyetlerinin kapsamı dışındaki faaliyetlerle ilgili bazı yönetmeliklere atıf yapılmıştır. Bu yönetmelikler şunlardır: 
• SHY 6A- Ticari Hava Taşıma İşletmeler Yönetmeliği,
• Türkiye Cumhuriyeti Sınırları İçinde İniş veya Kalkış Yapan Türk ve Yabancı Sivil Hava Araçları Mal Mesuliyet Sigortası Hakkında Yönetmelik,
• Türk Hava Sahasında Uçuş Yapan Türk ve Yabancı Sivil Hava Araçlarının Yaptırması Gereken Üçüncü Şahıs Mal Mesuliyet Sigortası Yönetmeliği,
• SHY 1 Uçak Pilotu Lisans Yönetmeliği,
• SHY M- Sürekli Uçuşa Elverişlilik ve Bakım Sorumluluğu Yönetmeliği,
• SHY 66-01 – Hava Aracı Bakım Personeli Lisans Yönetmeliği,
• SHY 6C- Çok Hafif Hava Araçları İşletme Yönetmeliği 

Genel Havacılık Yönetmeliği yapısında, 5 adet ana bölüm ve 2 ek içinde toplam 34 adet madde mevcuttur. Bu 5 ana bölümün altında farklı sayılarda maddeler ve alt maddeler bulunabilmektedir.

Genel Havacılık Yönetmeliği’ndeki toplam 34 adet maddeyi içeren 5 adet ana bölüm;

• Birinci Bölüm: Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar (1 – 4. maddeler),
• İkinci Bölüm: Hava İşleri ve İzinlendirme Süreci (5 – 12. maddeler),
• Üçüncü Bölüm: İşleticilerde Aranacak Genel Nitelikler (13 – 19. maddeler), 
• Dördüncü Bölüm: Genel Havacılık Faaliyeti (20 – 28. maddeler) ve
• Beşinci Bölüm: Çeşitli ve Son Hükümler (29 – 34. Maddeler) şeklindedir.

Genel Havacılık Yönetmeliği’nde 2 ek bulunmaktadır; Genel Havacılık İşletme İzni Talep Dosyasında Bulunması Gereken Bilgi ve Belgeler (EK-1) ve İşletme El kitabına Ait Genel Esaslar’dan (EK-2) oluşmaktadır.

Türk mevzuatlarındaki yönetmeliklerin içinde amaç, kapsam, dayanak, uygulama, yürürlük ve son hükümler gibi bazı temel kavramlar bulunmaktadır. Genel Havacılık Yönetmeliği’nin birinci ana bölümünde tanımlanan kavramların sahip olduğu anlamlar aşağıdaki gibi açıklanabilir.

Yönetmeliğin hazırlanmasında kullanılan kanun belirtilir.

Yönetmeliğin alanları, nerelerde kullanılacağı açıklanır.

Yönetmelik gereğinin yapılır olması durumunu açıklar.

Ticari hava taşımacılığı kapsamında olmayan yolcu ve yük taşımacılığı ile ücret karşılığı olup olmadığına bakılmaksızın yapılacak hava işi ve eğitim faaliyetlerinin icrasını sağlamak için her türlü hava aracını kullanarak uçuş yapan genel havacılık işletmelerinin ruhsatlandırma sürecine ve ruhsatın sürdürülebilirliğine ilişkin esasları düzenlemektir (MADDE 1).

Genel havacılık faaliyeti yapmak için ruhsat almak üzere başvuracak gerçek ve tüzel kişilerde aranacak şartları, işletme ruhsatı verilmesine ait esasları ve bu işleticilerin faaliyetlerinde uymak zorunda bulunduğu usul ve standartları kapsar (MADDE 2).

Bu Yönetmelik, 14/10/1983 tarihli ve 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 20’nci maddesi ile 10/11/2005 tarihli ve 5431 sayılı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 4’üncü maddesine dayanılarak hazırlanmıştır (MADDE 3).

SHY 6B’de genel havacılık faaliyetleri ‘‘Ticari hava taşımacılığı kapsamında olmayan yolcu ve yük taşımacılığı ile ücret karşılığı olup olmadığına bakılmaksızın yapılacak hava işi ve eğitim faaliyetlerini ifade etmektedir.’’ şeklinde tanımlanmıştır.

Bu tip yolcu ve yük yönetmelikte belirtilen kural, esas ve usullere uymak koşuluyla, Türk vatandaşı bir şahıs tarafından kendi özel ihtiyaçlarında kullanmak maksadıyla veya tüzel kişiliğe sahip özel ve kamu kuruluşları ile kanunla kurulmuş sosyal amaçlı kuruluşlar tarafından kendi faaliyetleri ile ilgili hizmetlerde kullanmak maksadıyla, ücret alınmaksızın yapılan yolcu ve yük taşıma faaliyetlerini tanımlamaktadır.

Hava işi yönetmelikte ‘‘Önceden belirlenmiş bir hava sahasında ve belirlenmiş bir amaca yönelik olarak gerçekleştirilen operasyonları ifade etmektedir.’’ şeklinde tanımlanmıştır.

Hava işleri konusunun kapsamı, SHY-6B’nin ikinci ana bölümündeki 5. Maddesinin 1. bendinde belirtilmiştir. Bu bentte hava işlerini oluşturan faaliyetler; zirai ilaçlama, yangınla mücadele, helikopter ile harici yük taşıma operasyonları, reklam ve tanıtım amaçlı uçuşlar ve havadan pano çekimi, havadan spor müsabakaları görüntüleme, trafik yoğunluğu raporlama, havadan fotoğraflama, haritalama, coğrafi ve sismik araştırma, paraşüt atma faaliyetlerini, arama kurtarma, afet yardım, av-yaban hayatını havadan koruma ve kontrol, tohumlama yapılması, orman zararlıları ile mücadele, su havzalarının, nehirlerin, göletlerin, barajların kontrolü ve takibi, ormanların havadan keşif ve kontrolü ile gözetleme faaliyetleri şeklinde sıralanmaktadır.

Türkiye’de gerçekleştirilen genel havacılık faaliyetlerine yönetmeliğin ikinci bölümü olan hava işleri ve izinlendirme süreci konusunda değinilen “Amatör Havacılık Faaliyetleri” de eklenebilir. Amatör havacılık faaliyetleri, bir gerçek veya tüzel kişinin, hiçbir mali kazanç olmaksızın yürüttüğü havacılık faaliyet türlerini kapsamaktadır. Amatör havacılık faaliyetlerinin ne çeşit hava araçları ile gerçekleştirilebileceği bu kısımda belirlenmiştir. Amatör havacılık faaliyetlerinde kullanılacak uçakların azami kalkış kütlesinin 5700 kilogramın altında olması, helikopterlerin ise tek motorlu ve azami kalkış kütlesinin 3175 kilogramın altında olması gerektiği ifade edilmiştir.

Amatör uçuşlar ile ilgili bazı kurallar Çok Hafif Hava Araçları İşletme Yönetmeliği’nde (SHY-6C) belirtilmiştir. Türk hava sahası içinde uçacak çok hafif hava araçlarının standartları, işletme faaliyetleri ve uçuş kuralları SHY-6C’de düzenlenmiştir. Bu yönetmeliğin 16. maddesine göre, çok hafif hava aracına sahip kişilerin amatör olarak yapacakları uçuş faaliyetleri için işletme ruhsatı alması gerekmediği, amatör uçuşların ancak sivil havacılıkla ilgili bazı kuralları uygulamak kaydıyla yapılabileceği ifade edilmiştir.

Bir işletmenin ya da kişinin genel havacılık işletme ruhsatı alabilmesi için birtakım gereklilikler bulunmaktadır. Bu gereklilikler; SHY 6B’nin ikinci bölümünü oluşturan Genel Havacılık İşletme Ruhsatı İzinlendirme Sürecinin tamamlanması ve talep dosyasının hazırlanmasıdır. Uygun niteliklerin sağlanması, talep dosyasının hazırlanması ve izinlendirme sürecinin tamamlanması sonucunda SHGM’den gerekli izinler ve işletme ruhsatı alınabilmektedir.

İzinlendirme süreci ise; izin başvurusu, talep dosyası, talebin incelenmesi, koordinasyon, işletme ruhsatı verilmesi, komisyon inceleme esasları aşamalarından oluşmaktadır.

Genel havacılık işletmelerinin işletme ruhsatı alabilmesi için sahip olması gereken veya aranacak genel nitelikler bulunmaktadır. Bu nitelikler SHY-6B’nin üçüncü ana bölümünde; “İşleticilerde Aranacak Genel Nitelikler” başlığı altında 13. ve 19. maddeler arasında belirtilmiştir. Bu nitelikler genel anlamda uygun organizasyon yapısı, uygun hava araçlarının tescili ve filo yapısı, sigorta yükümlülüğünün yerine getirilmesi, uygun hava aracı ekipmanı bulundurulması, yetkin lisanslı bakım personeli bulundurulması, işletme el kitabı hazırlanması şeklinde sıralanmaktadır.

Genel Havacılık İşletmelerinin; genel havacılık faaliyetlerini gerçekleştirilmesi sürecinde uymak zorunda oldukları bazı kurallar bulunmaktadır. Bu kurallar yönetmeliğin dördüncü ana bölümünde; “Genel Havacılık Faaliyeti” başlığı altında belirtilmiştir. Bu kuralların içeriği genel anlamda; Hava aracı işletme, Ticari pilot lisansı, Hava aracının hava işi yetkinliği, “Hava İşi Faaliyetinde Personel Taşıma, Yönetmeliğe Uygunluk, Uçuş Eğitimi Verme Yetkisi, Uluslararası Kaidelere Uyma, Olayların Rapor Edilmesi” şeklindeki alt başlıklarla ifade edilmektedir. Bu kurallar hakkındaki detaylı bilgiler 20. ve
28. maddeler arasında verilmiştir.

2014 yılsonu itibarıyla SHGM kayıtlarına göre, Türkiye’de aktif olarak toplam 322 hava aracı ile faaliyette bulunan 65 adet genel havacılık işletmesi bulunmaktadır. Bu işletmelerin içinde Türk Hava Kurumu Genel Başkanlığı, Türk Hava Yolları A.O., Başbakanlık, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü gibi kamu kuruluşları bulunduğu gibi, özel işletmeler de bulunmaktadır. Bu kamu kurumları genel havacılık faaliyetlerini kendi mevzuatları çerçevesinde tanımlandığı şekilde yerine getirmektedir.

Sportif havacılık faaliyetleri; Türk Hava Kurumu (THK), Sportif Havacılık Kulüpleri (SHK) ve Sportif Havacılık Kuruluşları tarafından gerçekleştirilen havacılık faaliyetleridir. SHK, dernekler yasasına uygun olarak kurulmuş, havacılığın bir veya birkaç branşında bu yönerge uygulama esaslarına göre faaliyet gösteren ve THK tarafından desteklenen kulüplerdir. Sportif Havacılık Kuruluşları ise, SHY-6C’nin 3. maddesinde çok hafif hava araçlarının uçmaları, uçurulmaları, uçucularının eğitimlerinin yaptırılması amacıyla kurulan kuruluşlar şeklinde tanımlanmıştır.

Balon işletmeleri ve faaliyetleri; Balonla Hava Taşıma İşletmeleri Talimatı (SHTBALON) şeklindeki mevzuat ile tanımlanmıştır. Bu talimatta Türk hava sahasında balonla havacılık faaliyetlerini icra etmek amacıyla kurulmuş veya kurulacak olan kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilere ait tüm işletmelerin uymak zorunda oldukları esas ve usuller belirlenmiştir. Ticari amaç taşımadan yani genel veya sportif amaçlı yapılacak balon uçuş faaliyetleri için işletme ruhsatı alınması gerekmemektedir.

Zirai ilaçlama işletmeleri ve faaliyetleri; Uçakla Zirai Mücadele İşletme Yönetmeliği (SHGM: T-47) şeklindeki mevzuat ile tanımlanmıştır. Bu yönetmelik, gerek ücret karşılığı ve gerekse işleticinin kendine ait arazilerde zirai mücadele yapması amacıyla kurulmuş kurulacak kamu ve özel uçak işletmelerine uygulanmaktadır. Bu işletmeler; uçakla havadan, Gıda Tarım ve Havacılık Bakanlığınca tespit edilen, toz, ıslanabilir toz, mayi, granül şeklindeki tarım ilaçlarını atmak, uçakla havadan gübre atmak, tohumlama yapmak ve toprak ıslahı için gerekli işleri yapmak, tarla ve bahçe ziraatı ile orman muhafazası için gerekli olan işler şeklindeki faaliyetleri gerçekleştirmektedir.

THK’nın genel havacılık kapsamında verdiği hizmetler aşağıdaki gibidir:

• Pilot Yetiştirmek,
• Yangınlara Havadan Müdahale Etmek,
• Zirai İlaçlama faaliyetleri,
• Hava Ambulans Hizmetleri,
• Gösteri Uçuşları,
• Havacılık Kursları,
• Tanıtım,
• Sportif Havacılık Kulüplerini Desteklemek

THKY–217 Sportif Havacılık Kulüpleri Yönergesi’nde sportif havacılık kulüpleri faaliyetleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır.
• Model Uçak Faaliyetleri,
• Yamaç Paraşüt Faaliyetleri,
• Yelkenkanat Faaliyetleri,
• Paraşüt Faaliyetleri, 
• Planör Uçuş Faaliyetleri.