DÜNYADA GENEL HAVACILIK

Dünya’da genel havacılık faaliyetlerinin uygulanmasında, ülkelerin ve bölgelerin gelişmişlikleri ve bu faaliyetler için sundukları olanaklar birbirinden farklılık göstermektedir. Bu durumu etkileyen en önemli faktörlerden birkaçı; ülkenin gelişmişliği, kişi başına düşen gelir, coğrafi büyüklük ve sivil havacılıktaki mevcut yasalardır. Dünyadaki 360.000’den fazla genel havacılık hava aracının büyük bir kısmının bazı bölgelerde ve ülkelerde yoğunlaştığı görülmektedir.

1994-2014 yılları arasında, toplam üretilen uçak sayısı iki kattan daha fazla artış göstermektedir. Bu artış oranının, hemen hemen tüm uçak motor sınıfları için yakın değerde olduğu söylenebilir. Fakat artış oranı türbin motorlularda piston motorlulara göre daha fazladır. Bunun nedeni, iş jetlerine olan talebin yüksek olması ve jet motorlarının popülerliği ile açıklanabilir.

Dünyada genel havacılık alanında çalışmalar yapan en büyük kuruluş Genel Havacılık Uçak Üreticileri Birliğidir (GAMA- General Aviation Manufacturer Association). GAMA’nın 2007-2014 yılları için yaptığı çalışmalar, motor çeşitlerine göre uçakların, dünyadaki bölgelere dağılımı ve bu bölgelere teslim yüzdeleri hakkında bilgi edinmemize yardımcı olmaktadır.

2007-2014 yılları arası Dünyadaki piston motorlu uçakların teslim yüzdelerine baktığımızda, genel havacılıkta en gelişmiş bölge olan Kuzey Amerika’nın payının azaldığı, buna karşın diğer bölgelerdeki piston motor uçak teslim oranlarının arttığı görülmektedir. Kuzey Amerika ve Avrupa’ya toplam teslim edilen uçak sayısı oranı %82,8’den %74,8’e gerilemiştir. Bu durum, Dünyada üretilen ve bu bölgelere teslim edilen uçak sayısının artış göstermesine rağmen, diğer bölgelerdeki uçak talebinin daha yüksek oranda artış göstermesi olarak açıklanabilir. Kuzey Amerika ve Avrupa payında gerileme görülmesine rağmen, günümüzde üretilen her 4 piston motorlu uçağın 3’ü Kuzey Amerika ve Avrupa pazarına teslim edilmektedir. 2014 yılı için yapılan istatistiki çalışmalarda, piston motorlu uçaklara en az talep sırasıyla Orta Doğu ve Afrika, Latin Amerika ve Asya-Pasifik bölgelerinden gelmiştir.

Asya-Pasifik bölgesindeki yüksek büyüme oranının nedeni, çok sayıda adaya sahip olan bu bölgede turboprop uçakların yoğun olarak kullanılmasıdır. Turboprop uçakların tercih edilmesinin nedeni, kısa pistlere iniş ve kalkışta kolaylık sağlaması, aynı zamanda jet motorlu uçaklardan daha ekonomik olmasıdır. Kuzey Amerika ve Avrupa bölgeleri, turboprop uçakların teslim yüzdeleri açısından incelendiğinde, teslim oranının %73,5’den %59’a gerilemiş olduğu görülmektedir. Buna rağmen, üretilen her iki uçaktan biri Kuzey Amerika pazarına teslim edilmiştir.

Üretilen uçakların bölgelere göre tesliminin aynı dönem içindeki değişimi incelendiğinde; piston, turboprop ve jet motorlu uçakların çok büyük bir bölümünün Kuzey Amerika ve Avrupa’ya teslim edildiği görülmektedir. Bu oran son yıllarda diğer bölgeler lehine değişse de, halen dünyada üretilen her iki uçaktan en az biri Kuzey Amerika’ya teslim edilmektedir. Kuzey Amerika kıtası genel havacılığın en gelişmiş bölgesi olma unvanını korumaktadır ve bu durumun ileride de devam edeceği tahmin edilmektedir. Dünya’daki 360.000 genel havacılık hava aracının yaklaşık üçte ikisi yani 200.000’den fazlası Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) bulunmaktadır. Bu nedenle ileriki bölümlerde Kuzey Amerika bölgesinde özellikle ABD’deki genel havacılık faaliyetleri ayrıntılı bir şekilde incelenecektir.

Dünyadaki genel havacılık faaliyetlerinin incelenmesi, bölgelerin ve ülkelerin mevcut durumlarının ortaya konulması iki açıdan önemlidir. Bunlardan ilki genel havacılığın gelişimi ve gelişimi sağlayan faktörlerin açıklanması, ikincisi de ülkelerin genel havacılık mevcut durumlarının kıyaslanarak ortaya konulmasıdır. Her ülkenin genel havacılık verilerine ulaşmak çok da kolay değildir. Daha önce de belirtildiği gibi pek çok ülkenin genel havacılık tanımı, sınıflandırması vb. özellikleri birbirinden farklılık göstermektedir. Birçok ülke genel havacılıkla ilgili verileri tutmamaktadır. Bazı ülkeler ise bu verileri tutmakta; fakat yayınlamamaktadır.

Amerika Kıtası 43 milyon km2’ye yakın yüzölçümü 1 milyara yaklaşan nüfusu ile genel havacılığın en gelişmiş olduğu bölgelerden birisidir. Özellikle Kuzey Amerika olarak adlandırılan ABD ve Kanada’dan oluşan Kuzey Amerika bölümü pek çok alanda olduğu gibi genel havacılıkta da dünyanın en gelişmiş bölgesidir.

Kaliforniya, Teksas ve Florida Amerika’da genel havacılığın en gelişmiş olduğu üç eyalettir.

2014 yılında, sekiz genel havacılık kuruluşu, genel havacılığın ABD’ye federal ve ulusal boyutta ekonomiye katkısını göstermek için 2013 yılı verileri ışığı altında PricewaterhouseCoopers (PwC)’a bir çalışma yaptırmıştır. Bu çalışmanın sonunda aşağıdaki veriler elde edilmiştir:

• Genel havacılığın ABD’ye toplam ekonomik çıktısı 219 milyar dolardır.
• Genel havacılık ABD’de 1,1 milyon istihdam sağlamaktadır.
• Genel havacılık üreticileri 102.600 kişiye yıllık ortalama 112.000 dolardan direk iş imkanı sağlamaktadır.

ABD Gayri Safi Milli Hasıla’nın (GSMH) %0.65’ini oluşturan, toplam işgücündeki payı %0.60 olan genel havacılık faaliyetleri, 2014 yılında gerçekleştirilen 23 milyon saatlik uçuşun üçte ikisi genel iş amaçlı faaliyetler için gerçekleştirilmiştir.

Kanada’da 1984 yılında 26.000’den fazla olan genel havacılıkta kullanılan araç sayısı 2014 yılında yaklaşık %80 oranında artarak 43.000 araç sayısını geçmiştir. Kanada sahip olduğu 43.000’den fazla genel havacılık aracıyla dünyada genel havacılığın en yaygın olduğu ülkelerden birisidir.

Kendi sivil uçağını üreten, büyük bir coğrafyada varlığını sürdüren Brezilya da Dünya’da genel havacılığın gelişmiş olduğu ülkelerden birisidir. 10.000’den fazlası uçak olmak üzere toplamda 20.000’den fazla genel havacılıkta kullanılan hava aracına sahiptir.

Çin Halk Cumhuriyeti 9,8 milyon km2’den fazla yüzölçümü ile dünyanın en geniş üçüncü ve 1,4 milyara varan nüfusuyla dünyanın en kalabalık devletidir. Bu kadar geniş topraklara ve nüfusa sahip olmasına rağmen ülkedeki genel havacılık hava aracı sayısı İsviçre’den biraz daha fazladır. Çin Halk Cumhuriyeti’nde de son yirmi yıla kadar Rusya gibi vatandaşlarının hava aracı sahibi olması yasaktı.
2002’de 335 olan genel havacılık hava aracı sayısı, 2006’da 570’e yükselmiştir. Bu rakam 2013’te 4.000’e yaklaşmıştır. Çin’de 2012 yılında 182 olan havalimanı sayısı 2015’te 230’a ulaşmıştır.

Dünyanın en büyük ekonomilerinden 380.000 km²’lik yüzölçümü ve yaklaşık 128 milyonluk nüfusuyla Japonya’da genel havacılık hava aracı sayıları 1997-2006 yılları arasında yaklaşık %10 oranında azalmıştır. Tek motorlu turboprop, turbojet ve planör haricindeki tüm sınıflardaki hava aracı sayılarında bir azalma meydana gelmiştir. Japonya’da 2010 verilerine göre 176 havalimanı hizmet vermektedir. 2006 yılında 2600’den fazla genel havacılık amaçlı kullanılan hava aracı bulunmaktadır.

Rusya Federasyonu 16 milyon km2 ’den fazla yüzölçümüyle dünyanın en geniş ülkesidir ve nüfusu yaklaşık 145 milyondur. Bu kadar geniş bir coğrafya ve havacılık ve uzay sanayisine sahi olan ülkenin genel havacılık sayıları imkanlarına göre sınırlı kalmaktadır. 2009 yılı verilerine göre Rusya Federasyonu’nda 10.000’den fazla genel havacılık hava aracı vardır, bunların üçte birini delta kanatlar oluşturmaktadır. Yakın bir süreye kadar özel hava aracı sahibi olmanın yasak oluğu ülkede, genel havacılık yakın tarihe kadar gelişim gösterememiştir.

Yakın bir süreye kadar özel hava aracı sahibi olmanın yasak oluğu ülkede, genel havacılığın neden gelişmediğine yönelik bir araştırmada şu nedenler sıralanmıştır;

• Hava sahasının sınırlı kullanımı,
• Yüksek gümrük vergileri,
• Genel havacılık uçaklarının sertifikasyon problemleri,
• Genel havacılık hava araçlarının tescil etmenin maliyeti, 
• Genel havacılık uçağı sahipliğinin getirdiği sorunlar,
• Özel pilot yetiştirme ve lisanslandırma sorunları,
• Gerekli sağlık kontrollerinin ücreti ve süresi,  Verilen meteorolojik ve seyrüsefer hizmetlerinin maliyetleri, 
• Vergiler,
• Her havaalanında uçak yakıtının bulunmaması.

Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık gibi gerek sivil gerekse askeri havacılık alanında gelişmiş ülkelerin genel havacılık alanında da diğerlerine göre çok daha önde oldukları görülmektedir. Fransa’da 32.000’den fazla, Almanya’da 21.000’den fazla ve Birleşik Krallık’ta yaklaşık 20.000 hava aracı genel havacılık faaliyetleri kapsamında kullanılmaktadır. Bu ülkeler ekonomik olarak gelişmiş olmalarından başka havacılığın her alanında gerek uçak üretimi, gerek yolcu taşımacılığı ve gerekse havacılık eğitimi konularında önder ülkelerdir.

27’si Avrupa Birliği ülkesi ve Norveç ve İsviçre’yle birlikte 29 Avrupa ülkesinde, özel jetlerle yapılan iş amaçlı uçuşların Avrupa’ya etkisine yönelik 2008 yılında yapılan bir çalışmada, bu faaliyetlerin Avrupa GSMH’nin %0.02’sine gelen 19,7 milyar avroluk bir çıktı sağladığı hesaplanmıştır. 164.000 kişiye iş imkanı sağlayarak, yaklaşık ,7 milyar avroluk maaş ve ücret ödemesi yapılmıştır. Fransa, Almanya ve Büyük Britanya iş amaçlı trafiğin en yoğun olduğu bölgelerdir. Çalışan sayısı ve ödenen ücretlerin yaklaşık %75’i bu bölgelerde gerçekleşmektedir. Avrupa’daki iş maçlı uçuşlarda kullanılan uçak sayısı 2300 ve bu uçakları işleten işletme sayısı 1000 civarıdır. 2007 yılında 750.000’den fazla uçuş yapılmıştır. Yeni teknoloji ve model iş maçlı jetlerin üretilmesi, uçağın kullanım hakkının kiralanması gibi yeni işletim modellerinin geliştirilmesi, büyük havalimanlarında zaman kaybetmeden ulaşım imkan sağlaması, aktarmalarla zaman kaybedilmesinin önlenmesi gibi faydaları nedeniyle iş amaçlı trafiğe olan talep genel havacılıkta önemini sürdürmektedir.

Fransa 548.000’ km2’den fazla yüzölçümü ve 66 milyondan fazla nüfusu ile Avrupa’da askeri ve sivil havacılığın gelişmiş olduğu ülkelerden birisidir. Fransa’da aktif sabit kanat pilot sayısı 1990’lı yıllarda 50.000’den fazla iken bu rakam 2011 yılında 40.000’li rakamlara düşmüştür. Benzer şekilde planör, helikopter ve el planörü pilot sayılarında da aynı dönemde azalma meydana gelmiştir. Aynı dönemde sadece ultralight kullanan pilot sayısında 3 kata yakın bir artış kaydedilerek pilot sayısı 5.000’lerden 14.000’lere çıkmıştır. 2011’de Fransa’da 32.000’den fazla genel havacılık hava aracı bulunmaktadır. Fransa’da 2010 yılında 475 havalimanı vardır.

Almanya’da 14.155’i ATPL ve CPL, 64.163’ü PPL olmak üzere toplam 78.318 lisanslı pilot vardır. Bu sayı nüfusun %0,1’ine denk gelmektedir. Uçak kiralanarak bireysel uçuşun yapılabildiği ülkede bir saatlik tek motorlu uçak kiralamanın fiyatı yaklaşık 130 avrodur. 2006 yılında yapılan bir çalışmada Almanya da 500’den fazla havaalanı veya pistin genel havacılık amaçlı kullanılarak 120.000 saatten fazla uçuşun gerçekleştirildiği belirtilmiştir. Aynı yıl gerçekleşen 54 kazanın 16 tanesi ölümle sonuçlanmıştır. Almanya’da 2001-2014 yılları arasındaki genel havacılık hava araçlarının sınıflandırılması ve sayısına baktığımızda motorlu planör sayısında yaklaşık %30’luk artış göze çarpmaktadır. Bundan başka balon sayısında %10-15’lik bir azalma meydana gelmiştir. Onun dışındaki hava araçlarının sayısı hemen hemen sabitlenmiştir. Aynı dönemde genel havacılık filosundaki artış oranı %20 civarında gerçekleşmiştir. Bu artışın nedeni de motorlu planör sayısındaki artıştır.

İngiltere, Galler, İskoçya ve Kuzey İrlanda’dan oluşan Birleşik Krallık 242.000 km²’lik yüzölçümü ve 65 milyona yakın nüfusuyla, sahip olduğu askeri ve sivil havacılık olanakları ile genel havacılığın önemli merkezlerinden birisidir. Özel ve ticari olup olmadığına bakılmaksızın, tarifeli yolcu ve yük taşımacılığı ve askeri havacılık dışındaki tüm uçuşların genel havacılık sayıldığı İngiltere’de genel havacılık faaliyetleri ekonomiye 3,7 milyar pound direkt katkı sağlayarak 50.000’den fazla kişiye iş imkanı sağlamaktadır. Genel havacılığa kayıtlı 12.000’den fazla hava aracı yılda 4,6 milyonun üzerinde aktivite gerçekleştirmektedir. Birleşik Krallıkta genel havacılık 28.000’i genel havacılık hava aracı üreticilerinde ve yaklaşık 10.000’i de genel havacılıkta faaliyette bulunan işletmelerde olmak üzere toplam 3.000’den ala kişiye doğrudan i imkanı sağlayarak toplam işgücünün %0.12’sini oluşturmaktadır.

Avustralya 7,7 milyon km²’lik yüzölçümü, 23 milyondan fazla nüfusu ile Okyanusya kıtasının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Avustralya’da genel havacılıkla ilgili verilere baktığımızda 1995 yılından itibaren toplam hava aracı sayısında düzenli bir artışın olduğu görülmektedir. Amatör yapım, İnternetten sipariş edilen parçaların birleştirilmesiyle evde veya garajda yapılan hava araçlarının kullanımı son on sene içinde yaygın hale gelmeye başlamıştır. Bununla beraber; döner kanatlı uçaklara olan ilginin de arttığı, tek motorlu ve çift motorlu uçakların sayısının hemen hemen değişmediği görülmektedir.

Yeni Zelanda yaklaşık 4,5 milyonluk nüfusu, kişi başına düşen 40.000 dolarlık geliri ve 263.000 km²’lik yüzölçümü ile Avustralya’nın yaklaşık 2000 km güneydoğusunda kalan bir ada devletidir. Ülkelerin yıllar içinde genel havacılıkla ilgili yaptıkları sınıflamaların nasıl değiştiğine dair örneklerden birisi Yeni Zelanda’dır. 2006 yılına kadar genel havacılık uçakları ağırlıklarına göre; 2006-2010 yılları arasında ise tarım uçakları, küçük uçak, orta uçak, büyük uçak olarak sınıflandırılmıştır. 2012’den itibaren ise uçak, microlight, amatör yapım, planör ve diğer uçaklar olarak sınıflandırılmıştır. 1996 yılında yaklaşık 3.400 olan hava aracı sayısı 2014’te yaklaşık 5.000’e ulaşmıştır.

ABD’nin yaklaşık 200.000’lik hava aracı sayısıyla en büyük genel havacılık hava aracı filosuna sahiptir. ABD’yi, 43.000’den fazla hava aracıyla Kanada ve 32.000’den fazla hava aracıyla Avrupa’nın en büyük genel havacılık filosuna sahip olan Fransa takip etmektedir.

Genel havacılığın gelişmesini etkileyen faktörlerden bazıları;
• Eğitimli nüfus oranı,
• Havacılık sanayisi,
• Sivil havacılığın liberalleşme düzeyi,
• Bakım tesisleri kolaylıkları,
• Kişi başına düşen ortalama gelir,
• Coğrafi büyüklük,
• Devlet tarafından desteklemesi ve
• Havaalanı olanaklarıdır. 

Genel havacılığın geliştiği ülkelerin pek çoğu bazı istisnalar dışında geniş coğrafyaya sahip ülkelerdir. Genel havacılık hem ulaşım amaçlı hem de eğlence amaçlı olarak yapılan faaliyetlerdir. Özellikle geniş coğrafyaya sahip olan ülkelerde genel havacılık yaygın şekilde ulaşım amaçlı olarak kullanılmaktadır.

Genel havacılığın gelişmiş olduğu ülkelerin genel özelliklerinden biri de kişi başına düşen gelirin yüksek olmasıdır. Havacılık birtakım giderleri beraberinde getiren bir uğraştır. Gelir seviyesi yüksek olan kişiler, temel ihtiyaçların dışında hava araçlarını sportif, hobi ve eğlence amaçlı etkinliklerde de kullanabilmektedir.

Genel havacılığın gelişmiş olduğu ülkelerin hemen hepsi liberal havacılık ilkelerine bağlı politikalar izlemektedir. Bu ülkelerde; hava aracı almak, hava aracı işletmek, belirli kurallar çerçevesinde özerk kuruluşlar tarafından denetlenerek vatandaşların hava araçlarının günlük yaşamda da kullanmasına imkan tanımaktadır.

Eğitimli nüfus oranı; genel havacılığın gelişmiş olduğu ABD, Fransa, Almanya, Büyük Britanya, Avustralya vb. ülkelerde dünya ortalamasının çok üzerindedir. Havacılık eğitimi için, bu eğitimi anlayabilmek ve genel havacılığın yararlarını kavrayabilmek için toplumdaki eğitim oranının yüksek olması kuşkusuz ki önemli bir faktördür.