GENEL HAVACILIĞA GİRİŞ

İnsan gücünün uçmak için yeterli olmadığının anlaşılmasından sonra sıcak hava balonları bulunmuştur. Montgolfier Kardeşler tarafından icat edilen sıcak hava balonu ile 1783 yılında Paris’te ilk insanlı uçuş gerçekleştirilmiştir. Balonculuk, 18. yüzyılın sonlarına doğru yaygın olarak ilgilenilen bir alan olmuş ve zeplin adı verilen yönlen-dirilebilir ve kumanda edilebilir balonlar üzerinde çalışmalar devam etmiştir. 1908 yılında zeplin ile ticari uçuşlar yapılmıştır. Aynı zamanda 1911-1914 yıllarında bombardıman amaçlı kullanılmıştır. Uzun mesafelerde yolcu ve yük taşıyan ilk hava taşıtı iskeletli dev zeplinler olmuştur.

Geniş bir kavram olan havacılık, havadan hafif ya da ağır hava taşıtlarının gökyüzünde uçması ile doğrudan ya da dolaylı ilgisi olan tüm faaliyetleri kapsamaktadır.

Hava taşımacılığı, havayolu taşıyıcıları tarafından gerçekleştirilen tüm sivil havacılık faaliyetleri ve genel havacılığı kapsamaktadır.

Sivil havacılık faaliyetleri, askeri havacılık dışında kalan tüm hava taşımacılık faaliyetlerini ifade etmektedir. Farklı faaliyetler için emniyetli bir şekilde uçuş yapılabilmesi amaçlanmaktadır. Sivil havacılık faaliyetlerinin tanımlanması ülkelerin hukuki düzenlemelerine göre farklılıklar göstermektedir.

Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO- International Civil Aviation Orgabization), dünyanın en geniş kapsamlı ve en üst düzeyde sivil havacılık örgütüdür.

1944 yılında kurulan Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO-International Civil Aviation Organization) uluslararası sivil havacılık sisteminin emniyetli, verimli, düzenli, ekonomik ve güvenli şekilde yapılanması, gelişmesi ve devamının sağlanması amacıyla gerekli kural, standart ve düzenlemeleri yapan sivil havacılık örgütüdür.

ICAO devletlerin üye olabileceği bir örgüttür.

ICAO tüm üye ülkelerde asgari ortak standartları belirlemek, eşgüdümü sağlamak ve tavsiyelerde bulunmak için hazırladığı kural ve düzenlemeleri “Annex” adını verdiği “Ek” dokümanlarda toplamaktadır. ICAO tarafından düzenlenmekte olan toplam 19 ayrı konuda Annex mevcuttur.

ICAO sivil havacılık faaliyetlerini: 
• Ticari Hava Taşımacılık Hizmetleri
• Genel Havacılık
• Havaalanı Hizmetleri
• Hava Seyrüsefer Hizmetleri
• Eğitim Hizmetleri
• Sivil Havacılık İmalat Hizmetleri
• Bakım ve Onarım Hizmetleri, olarak sınıflandırmaktadır. 

Türkiye’de sivil havacılık faaliyetleri Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı adına Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından 14 Ekim 1983 yılı 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu gereğince yürütülmektedir.

İncelenen kaynaklar sonucunda Türkiye’deki sivil havacılık faaliyetleri:

• İmalat ve Bakım Faaliyetleri
• Hava Taşımacılığı Faaliyetleri
• Havaalanı Bakım, İşletim Faaliyetleri ve Havaalanları Hizmet Faaliyetleri
• Haberleşme, Seyrüsefer ve Hava Trafik Hizmetleri Düzenleme ve İşletme Faaliyetleri
• Eğitim Faaliyetleri şeklinde sınıflandırılabilir.

Hava taşımacılığı, kâr amacı güdülerek veya güdülmeyerek insanların ya da yükün bir hava aracı ile yer değiştirmesi olarak tanımlanabilir. Diğer bir deyişle, hava taşımacılığı, yetki belgesi verilmiş hava taşıyıcılar tarafından yapılan tüm sivil uçuşları (havayolu taşımacılığı) ve genel havacılığı kapsayan faaliyetler bütünü olarak da ifade edilmektedir.

Havayolu taşımacılığı ya da ICAO’nun ifadesiyle ticari hava taşımacılığı, kiralama veya ücret karşılığında yolcu, kargo veya posta taşımacılığını içeren uçak operasyonları olarak tanımlanmaktadır. Ticari hava taşımacılığı gerçekleştirilen operasyonların düzenli olup olmamasına göre tarifeli ve tarifesiz olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Tarifeli uçuş; belirli, yayınlanan bir zaman tablosuna göre veya düzenli sıklıkta düzenlenen sistematik uçuşlar olarak tanımlanmaktadır.

Tarifeli uçuş, aşağıda verilen özelliklere sahiptir:

• Birden fazla devletin toprakları üzerindeki hava sahasında yapılır.
• Uçak ile ücret karşılığında yolcu, posta veya kargo taşımacılığı sağlanır.
• Aynı iki nokta veya daha fazla nokta arasında, yayınlanan zamana göre veya düzenli, bilinen sıklıkta trafik hizmeti sağlanır.

Tarifesiz uçuş ise, tarifeli uçuşun tam aksi şekilde sağlanan ticari hava taşımacılık hizmetidir. Tarifesiz uçuş ve charter uçuş birbiri yerine kullanılmaktadır, fakat, tarifesiz ticari uçuş operasyonlarının tamamının charter uçuş olmadığına dikkat çekmek gerekir. Charter uçuş, tamamen kiralanmış uçak ile yapılan tarifesiz uçuş olarak ifade edilmektedir. Charter demek aslında özel sefer demektir. Seyahat acenteleri özellikle tatil döneminin yoğun olduğu zamanlarda uçak kiralayarak charter seferi oluşturabilir. Bu uçuşlar 1 aydan fazla sürmez ve 2 uçuş noktasından başka yere de yapılmaz. Genelde tarifeli seferlerin yoğun olduğu dönemlerde tercih edilir.

Genel havacılık içerisinde çok çeşitli uçuş faaliyetlerini barındırmaktadır. Bu nedenle dünyada genel havacılık ve genel havacılık faaliyetleri tanımlanırken farklılıklar görülmektedir. Amerika'da yasal bir tanımı olmayan genel havacılık, ticari havayolu tarafından yapılan haricindeki tüm sivil havacılık faaliyetleri olarak tanımlanmaktadır. ICAO'nun tanımına göre ise genel havacılık, kiralama veya ücret karşılığı için yapılan tarifeli ve tarifesiz hava taşımacılık operasyonları dışındaki tüm sivil havacılık operasyonları olarak tanımlanmaktadır.

Genel havacılığın uçuş hizmet tiplerine göre (ulaşım ve ulaşım dışı) bir sınıflandırma sekli de aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Ulaşım
  • Charter
  • Hava Taksi
  • Uçak Kiralama
  • Hava Kargo
  • Hava Ambulans
• Ulaşım Dışı
  • Uçuş Eğitimi
  • Reklamcılık
  • Helikopter Operasyonu
  • Balon, Paraşüt

ABD’nın, kullanılan hava araçlarına göre yaptığı genel havacılık sınıflandırması aşağıdaki gibidir:

• İş amaçlı uçuş
• Kişisel ve sportif amaçlı uçuş
• Eğitim amaçlı uçuş
• Ticari ve endüstriyel amaçlı uçuş
• Havadan harici yük taşıma
• Diğer uçuşlar

ICAO, genel havacılık faaliyetlerini;

• Ticari olmayan iş amaçlı uçuşlar
• Kişisel ve sportif uçuşlar
• Eğitim Uçuşları
• Hava işleri için uçuşlar
• Diğer uçuşlar 

olmak üzere 5 sınıfa ayrılmaktadır.

14 Mayıs 2013 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 28647 sayılı Genel Havacılık Yönetmeliği’ne göre (SHY-6B) genel havacılık, ticari hava taşımacılığı kapsamında olma-yan yolcu ve yük taşımacılığı ile ücret karşılığı olup olmadığına bakılmaksızın yapılacak hava işi ve eğitim faaliyetleri olarak tanımlanmaktadır. Ticari hava taşımacılığı kapsamında olmayan yolcu ve yük taşımacılığı, SHY-6B’de aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır: “Yönetmelikte belirtilen kural, esas ve usullere uymak koşuluyla, Türk vatandaşı bir şahıs tarafından kendi özel ihtiyaçlarında kullanmak maksadıyla veya tüzel kişiliğe sahip özel ve kamu kuruluşları ile kanunla kurulmuş sosyal amaçlı kuruluşlar tarafından kendi faaliyetleri ile ilgili hizmetlerde kullanmak maksadıyla, ücret alınmaksızın yapılan yolcu ve yük taşınması faaliyetleridir.”

Hava işi ise, önceden belirlenmiş bir hava sahasında ve belirlenmiş bir amaca yönelik olarak gerçekleştirilen operasyonlar olarak tanımlanmaktadır.

Amatör havacılık faaliyetleri, bir gerçek veya tüzel kişinin hiçbir mali kazancı olmaksızın yürüttüğü havacılık faaliyeti türünü kapsamaktadır.

İş amaçlı olarak kullanılan uçaklar (iş uçakları), havayolu işletmelerinin tamamlayıcı unsuru olup, iş dünyasının taşımacılık gereksinimlerini karşılamaktadır. Havayolu şirketleri büyük şehirlere ve iş  merkezlerine taşımacılık hizmeti sağlamasına rağmen, havayolu şirketlerinin talebi karşılayamadığı birçok bölgeye iş uçakları ile hizmet verilmektedir. İş dünyasındaki kişilerin ortak gereksinimleri olan, daha hızlı, emniyetli, güvenli, esnek uçuşlar iş amaçlı uçuşlar ile karşılanmaktadır. İş uçakları kullanılarak yapılan bu uçuşlar, en uygun taşımacılık çözümünü oluşturmaktadır. Aynı zamanda iş amaçlı uçuşlar, küçük işletmeleri ve kırsal nüfusu doğrudan nüfusun yoğun olduğu merkezlere ve üretim tesislerine bağlayarak küresel ticaret kapılarının açılmasında da en iyi olan ulaşım seçeneğidir. İş amaçlı uçuşlar, iş dünyasında yoğun çalışan kişilerin aynı gün içerisinde farklı yerlerde bulunarak seyahat yapmalarına olanak tanımaktadır.

İş amaçlı uçuşlar, şirket ve kişisel uçuşlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır:

• Şirket iş uçuşları: Bir şirket tarafından, ticari amaç olmaksızın, profesyonel pilot veya pilotlar çalıştırılarak, şirket işlerinin yürütülmesinde yardımcı olması amacıyla uçakların yolcu ve yük taşımasında kullanılmasıdır.
• Kişisel iş amaçlı uçuşlar: Kişi veya kişiler tarafından kendi özel işlerini yürütmesine yardımcı olmak amacıyla uçakların yolcu ve yük taşınmasında ticari amaç olmaksızın kullanılmasıdır.

İş amaçlı uçuş, ticari uçuş veya kiralanan havayolu işletmesinin uçuşları haricindeki tüm uçuşlar, kişisel uçuşları ifade etmektedir. Sahibi ya da kiralayıcısı uçağı iş amaçlı seyahat için kullanırsa iş uçağı, özel amaçlı kullanırsa kişisel uçak olur. Kişisel amaçlı uçuşlar, et-kili ve verimli iş aracı olmanın yanı sıra eğlenceli faaliyetlerdir.

Sportif amaçlı uçuşlar ise, kişilerin ulaşım ya da taşıma ihtiyacı dışında eğlence için hava araçlarını kullanarak yaptığı faaliyetler olarak tanımlanabilir. Sportif amaçlı kullanılan hava araçlarından en çok bilinenleri arasında planör, yelkenkanat, yamaç paraşütü, balon, paraşüt, ultralight vb. sayılabilir.

Emniyetli bir uçuşun gerçekleştirilebilmesi için eğitim en önemli unsurlardan biridir. Hem ticari hava taşımacılığı hem de genel havacılık faaliyetlerinde pilot olabilmek için, kişilerin hem öğretmen pilot eşliğinde hem de bireysel (solo) olarak belirlenen uçuş saatini dolduracak kadar uçuş eğitimi almaları gerekmektedir. Bu amaçla yapılan uçuşlar eğitim uçuşları olarak tanımlanmaktadır.
Eğitim uçuşları, ticari havayolu işletmelerinde pilot olarak görev alacak kişileri kapsadığında dahi, aldıkları eğitim kapsamında yapılan uçuşlar genel havacılık içerisinde değerlendirilir. Eğitim amaçlı uçuşlar, kişisel ve iş amaçlı uçuşlardan bu yönüyle ayrılmaktadır.

Ticari ve endüstriyel amaçlı uçuşlar; havadan yapılan gözlem ve uygulamalar, hava taksi ve gezi turları olmak üzere farklı kategoriler için yapılmaktadır. Havadan yapılan gözlem ve uygulama faaliyetleri; zirai uygulamalar (ilaçlama, gübreleme, tohumlama vb.) yangınla mücadele, havadan reklamcılık, havadan fotoğraflama, havadan haritalama, balık sürülerinin izlenmesi, arama kurtarma, otoyol denetleme, petrol boru hattı, enerji hattı ve hava olaylarını gözlemleme, yaban hayatını koruma, hava taksi, gezi turları gibi birçok faaliyeti kapsamaktadır.

Havadan harici yük taşıma faaliyetleri, erişimi zor olan uzak bölgelere ağır yüklerin hava araçları ile taşınmasıdır. Havadan harici yük taşımada genellikle helikopter kullanılmaktadır.

Hava taksi, karayolu trafiğinin izlenmesi, hasta ve organ nakilleri, yerli ve yabancı turistlerin hava turları, şehirlerarası yolcu ulaşımına kadar farklı alanlarda kullanılmaktadır. Hava taksi hizmetinde kişiler, karayollarındaki taksiler gibi belirli bir mesafe ya da süre için uçakla ulaşım hizmetini satın almaktadır.

Hava taksi faaliyetleri ile genel havacılık faaliyetleri arasında kesin bir ayrım yapmak zordur. Aradaki tek fark, hava taksi faaliyetlerinin ücret karşılığında yolcu-yük taşımacılığı yapmayı amaçlamasıdır. Hava taksi faaliyetleri, belirli bir programa bağlı olmayan, yolcu ve kargo taşıma amacıyla gerçekleştirilen uçuşlardır. Uçak, helikopter, balon, zeplin gibi hava araçları ile yapılan, havayolu taşımacılığı
kapsamı dışındaki tüm ticari uçuşlar hava taksi uçuşları olarak değerlendirilmektedir.

Diğer uçuşlar; araştırma geliştirme uçuşları, test uçuşları, gösteri uçuşları gibi yukarıda bahsedilen faaliyetler dışında hava aracı kullanımı ile yapılan uçuşlardır.

Ticari hava taşımacılığı kapsamında olmayan yolcu ve yük taşımacılığı yapan işletmeler ile ücret karşılığı olup olmadığına bakılmaksızın önceden belirlenmiş bir hava sahasında ve belirlenmiş bir amaca yönelik olarak gerçekleştirilen operasyonları ve eğitim faaliyetlerini yapan işletmeler Genel Havacılık İşletmeleri olarak adlandırılmaktadır.

Hava araçlarıyla ticari amaçla, belirli hatlar üzerinde, ücret karşılığında yolcu veya yük veya yolcu ve yük taşıması yapan işletmeler ve genel havacılık faaliyetlerini yapan işletmeler “hava taşıma işletmeleri” olarak isimlendirilmektedir.

Hava taşıma işletmeleri; havayolu, hava taksi, genel havacılık ve balon işletmeleri olmak üzere dört kategoriye ayrılmaktadır.

Havayolu işletmeleri, koltuk kapasitesi yirmi ve üzeri olan Türk tescilli uçaklarla yolcu taşımacılığı ile sadece yük taşımacılığı yapan ticari hava taşıma işletmeleridir. Türkiye’de SHGM tarafından
ruhsatlandırılan tarifeli ve tarifesiz olmak üzere 12 tane havayolu işletmesi mevcuttur. Bunlardan 3 tanesi sadece yük taşımacılığı yaparken, 1 tanesi ise bölgesel taşımacılık yapmaktadır.

Hava taksi işletmeleri, en fazla on dokuz koltuk kapasitesine sahip Türk tescilli hava araçları ile ticari hava taşımacılığı yapan işletmelerdir. SHGM tarafından 2014 yılında hazırlanan faaliyet raporuna göre 50 adet hava taksi işletmesi bulunmaktadır.

Balon işletmeleri, Türk hava sahasında balonla havacılık faaliyetlerini gerçekleştiren işletmelerdir. Balon kullanarak ticari hava taşımacılığı faaliyetinde bulunacak işletmeciler SHGM tarafından yetkilendirilmelidir.

Türkiye’de 2014 yılında SHGM tarafından hazırlanan faaliyet raporuna göre, toplam 1231 adet hava aracı bulunmaktadır. Genel havacılık hava araçları toplam hava araçlarının %26’sını oluşturmaktadır. Türkiye’de havayolu şirketleri tarafından kullanılan havaalanları genel havacılık hava araçları tarafından da kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları, İstanbul Atatürk Uluslararası Havaalanı, Ankara Esenboğa Uluslararası Havaalanı, İzmir Adnan Menderes Uluslararası Havaalanı, İstanbul Sabiha Gökçen Uluslararası Havaalanı’dır. İstanbul Atatürk Uluslararası Havaalanı, Ankara Esenboğa Uluslararası Havaalanı, İzmir Adnan Menderes Uluslararası Havaalanı bünyesinde TAV tarafından işletilen genel havacılık terminalleri de mevcuttur.