Ekonomik Hayattaki İstikrarsızlıklar

Enflasyon bir ekonomideki mal ve hizmetlerin fiyatlarında gözlenen sürekli ve genel kapsamlı artışı ifade etmektedir.

İnsanların yatırım, tüketim ve tasarrufa yönelik kararlarını etkileyemeyecek kadar düşük bir enflasyon oranının söz konusu olduğu durum fiyat istikrarını ifade eder.

Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarının genel seviyesinde yaşanan sürekli artış olarak tanımlanmaktadır. Enflasyon, sadece bir veya birkaç mal ve hizmetin değil, ortalama bir tüketicinin yıl içinde kullandığı tüm mal ve hizmetlerde meydana gelen fiyat değişikliğini kapsamaktadır. Başka bir ifadeyle bir ülkede, enflasyon oranı artarken bazı mal ve hizmetlerin fiyatları düşebilmekte veya aynı şekilde enflasyon oranı düşerken bazı mal ve hizmetlerin fiyatlarında artış yaşanabilmektedir. Ayrıca fiyatlarda yaşanan artışın enflasyon olarak tanımlanabilmesi için sadece belirli bir dönem için değil, sürekli olması gerekmektedir.

Mal ve hizmet fiyatlarının yanı sıra, maaş ve ücretlerde de zaman içinde değişim yaşanmaktadır. Ancak maaş ve ücretlerdeki artışın mal ve hizmet fiyatlarındaki artıştan az olduğu durumlarda enflasyon, tüketicilerin satın alma gücünü azaltmaktadır. Kısaca enflasyon, kişilerin elindeki para ile geçmişe göre daha az mal ve hizmet alabilmesine neden olmaktadır.

Deflasyon, fiyatlar genel seviyesinde yaşanan sürekli düşüştür. Yani enflasyonun tersidir.

Stagflasyon, bir ekonomide hem enflasyon hem de işsizliğin bir arada yaşanması durumudur.

Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE): Tüketicilerin satın aldıkları mal ve hizmetlerin fiyatlarında yaşanan değişimi ölçen endekstir. Genellikle, kentlerde yaşayan tüketicilerin, istikrarlı bir mal ve hizmetler sepetini satın alma maliyetindeki değişiklikleri dikkate alır. TÜFE’de ağırlıklandırma endeks şeklinde yapılır. Baz alınan yılda hane halklarının sepete eklenen mal ve hizmetlere bütçeleri içindeki oranına göre ağırlık verilir. Esas alınan yıl değiştirilmedikçe oranlar değişmez. Tüketim harcamaları, hanehalkı anketleri ile gerçekleştirilir.

Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE): Ekonomide üretim sürecinde girdi olarak kullanılan maddelerin fiyatlarındaki değişimleri toptancı aşamasında ölçen endekstir. Buna göre ÜFE, tarım, balıkçılık, madencilik, imalat sanayi ve enerji sektöründeki (elektrik, gaz, su) ürünlerin fiyatlarındaki değişimleri ölçmektedir. ÜFE, verimlilik hesaplarının yapılabilmesi, fiyat hareketliliğinin gözlemlenmesi, muhasebe hesapları, fiyat analizlerine dair çalışmalar, ücretlerin ve fiyatların ayarlanması ile yatırım kararlarının alınması konularında kullanılan bir endekstir.

Çekirdek Enflasyon: Uzun dönem fiyat hareketlerini yansıtan ve geçici nitelikteki göreli fiyat şoklarını dışlayan enflasyon oranıdır. Kullanımındaki amaç, fiyatlar genel seviyesindeki değişimi sürekli kılan unsurları tespit etmek ve buna uygun politikaları belirlemektir.

Ilımlı Enflasyon: Yıllık fiyat artış hızının %5-6 düzeylerinde olduğu enflasyon türüdür. Rahvan, sinsi veya sürünen enflasyon gibi isimlerle de anılmaktadır. Literatürde bu isimlerle anılmasının nedeni, kontrolün kaybedilmesi durumunda ciddi ekonomik krizlerin oluşabileceği ihtimalidir. Bu nedenle bu düşük oranların korunması için hassas politikaların uygulanması gerekir. Bu da ancak disiplinli para ve maliye politikaları ile gerçekleştirilebilir. Daha önceleri yüksek oranlarda enflasyonu tecrübe etmiş ülke politikacıları, enflasyonun yaratabileceği tehlikelere dikkat çekmek için bu enflasyona ‘sinsi’ adını vermişlerdir.

Hiperenflasyon: Fiyat artışları bazen öyle kontrol edilemez bir hal alır ki fiyatlar günden güne artabilir ve aylık %50 ve üzeri oranlarda gerçekleşebilir. Böylesi bir ortamda, para işlevlerini önemli ölçüde kaybeder. Öyle ki böylesi bir enflasyonist ortamda paranın tasarruf aracı olma fonksiyonu tamamen ortadan kalkar.

Talep enflasyonu bir ekonomide toplam talebin toplam arzı aştığı durumlarda ortaya çıkar. Genellikle, büyüyen ve işgücü ihtiyacı artan bir ekonomide tüketiciler geleceklerine daha güvenle baktıklarından, daha çok harcama yapma eğiliminde olurlar. Talep artışı olarak ifade edebileceğimiz böylesi bir durumda, üreticiler ürettikleri mal ve hizmet miktarlarını aynı hızda artıramazlarsa ortaya talep fazlası çıkacaktır. Bu da fiyatların artmasına neden olacaktır. Kısacası, mal ve hizmet arzının toplam talep artış hızına ayak uyduramaması talep enflasyonuna sebep olmaktadır.

Maliyet Enflasyonu, bir ekonomide mal ve hizmet (petrol, gıda, iletişim vs.) fiyatlarının yükselmesi veya farklı (doğal afetler gibi) nedenlerle üretim maliyetlerinde artış yaşanması sonucunda toplam arzın azalması ve bunu takiben fiyatlar genel seviyesinin yükselmesi durumudur. Ayrıca, devlet tarafından yapılan yeni vergilendirmeler de maliyet enflasyonuna neden olabilmektedir. Maliyet enflasyonu kendi içinde ücret enflasyonu ve kâr enflasyonu olarak sınıflandırılmaktadır. Buna göre ücret enflasyonu, ücretlerde meydana gelen artışa rağmen verimliliğin buna paralel bir şekilde artmaması nedeniyle üretim maliyetlerinin yükselmesidir. Kâr enflasyonu ise firmaların elde ettikleri kârları artırmak istemeleri neticesinde fiyatlarda yaşanan artıştır.

Bir ekonomide fiyatların sürekli ve gözle görülür biçimde artması da (enflasyon), azalması da (deflasyon) istikrarsızlıktır. Ancak genelde tüm ülke ekonomilerinde fiyatlar genel düzeyinin artma eğiliminde olduğunu gördüğümüzden, fiyat istikrarsızlığı dendiğinde aklımıza enflasyon olgusu gelmektedir. Bu durum genelde neden böyledir? Çünkü insan nüfusu ve artan gelirler talebi artırırken mal ve hizmet arzı bunu karşılayamayabilmektedir. Ayrıca üretim faktörlerinden, doğal kaynaklar bol iken fiyatı azalabilir veya sermaye malları üretimi çok iken fiyatları düşebilir. Ancak, emeğin karşılığı olan ücretlerin, emek bol olsa dahi (işsizlik yüksek olsa bile) fiyatı düşememekte, aksine artmaktadır. Bu da firmaların maliyetlerini artırmakta ve firmalar da bu artışları ürettikleri malların fiyatlarına yansıtmaktadır.

Enflasyonun ülke ekonomisinde yaratmış olduğu maliyeti anlayabilmek için enflasyonun etkilerini iyi kavramak gerekir. Enflasyon, gündelik hayatımızı çok yakından ilgilendirmektedir. Aldığımız ücret veya maaş, tasarruflarımızı değerlendirdiğimiz mevduat faizleri, ihtiyacımız olan mal ve hizmetlerin fiyatları, kullandığımız kredilerin faizleri, sosyal güvenlik primleri ve emekli aylıkları gibi refahımız yakından ilgilendiren durumlar enflasyondan etkilenmektedir.

Enflasyonun saymakta zorlandığımız ölçüde olumsuz etkileri yanında bir de olumlu etkisi söz konusudur. O da işgücünün ucuzlamasının üretim maliyetlerini azaltması ve bundan kazanç sağlayan üreticilerin üretimlerini artırmaya çalışmalardır. Bu da ekonomik büyümeye katkı sağlar. Ancak ‘enflasyonist büyüme’ olarak nitelendirdiğimiz bu durum, sürdürülebilir olmayan kötü büyüme türlerinden olduğundan, iktisatçılar için arzu edilir bir durum değildir.

Makroekonomik açıdan yaşanan istikrarsızlıklara iktisat politikası araçlarıyla müdahale edilmektedir. Bu politikaları üç başlık altında toplayabiliriz: • Maliye Politikası • Para Politikası • Ücret ve Gelirler Politikası

Enflasyonla mücadele kısa dönemde talebi azaltmaya yönelik daraltıcı maliye politikaları uygulanmalıdır. Bu politika literatürde kemer sıkma olarak adlandırılmaktadır. Maliye politikasının araçları; bütçe uygulamaları, vergi politikaları, kamu harcamaları ve borçlanma politikaları biçimindedir

Para politikasının enflasyonla mücadelede etkin olabilmesi için maliye para politikaları ile uyumlu olması gerekir. Eğer sıkı para politikasının yürütüldüğü bir ekonomide bütçenin açık vermesi, kamu harcamalarının artırılması veya yüksek miktarda borçlanmaya gidilmesi para politikasının başarısız olmasına yol açacaktır. Öte yandan, daraltıcı para politikası ile birlikte vergiler de artırılırsa bu sefer ekonomik büyüme hedefinden ciddi ölçüde sapılabilir. Bu yüzden politikacılar için en hassas nokta, para ve maliye politikalarının uyumlaştırılmasıdır.

Tam istihdam, cari ücret düzeyinde çalışmak isteyen herkesin iş bulup çalıştığı istihdam düzeyidir. Bu işsizlik düzeyinin sıfır olması demek değildir. Çünkü sağlıklı bir ekonomide bile var olabilecek bir işsizlik söz konusudur. Bu yüzden ILO bir ekonomide çalışmak isteyenlerin %96’sı çalışıyor ise o ekonomiyi tam istihdamda varsayar.