GENEL EKONOMİ - Deneme Sınavı - 3

Talep (demand) kavramı günlük dilde bir şeyi istemek anlamında kullanılmaktadır. Ancak talebin iktisadi olarak tanımı “satın alma gücüyle desteklenmiş satın alma isteğidir”. Bir tüketici birçok şeyi isteyebilir ancak ekonomik olarak bu isteğinin değer kazanabilmesi için o malı veya hizmeti satın alabilecek gücünün olması gerekir. Aksi durum iktisadi açıdan bir talebi değil bir hayali gösterir.

Malın denge fiyatı ya da piyasa fiyatı sadece talep tarafından değil arz ve talep tarafından birlikte belirlenir.

Alıcılar malı diğerlerinde farklı olarak algılayıp farklı fiyat ödemeye razı olursa homojenlik söz konusu olmaz.

Eksik Rekabet Piyasaları, adından da anlaşılacağı gibi bu piyasalarda rekabet eksiktir ve aksamaktadır. Bu yüzden aksak rekabet piyasaları olarak da adlandırılmaktadır. Rekabetin olmayışından kasıt; alıcı ve satıcıların sayılarının bazen tek bazen az olması, piyasalarda bilgi eksikliğinin olması, piyasalara giriş ve çıkışlarda bazı engellerin bulunması ve de malların rekabete imkân vermeyecek biçimde farklılaşmış olmasıdır. Bu piyasalar, tekel, tekelci rekabet ve oligopol piyasalarıdır.

Faktör talebini, faktörün kendi fiyatı dışında, talep edilen mal miktarı, faktörlerin (kaynakların) verimliliği ve diğer üretim faktörlerinin fiyatları etkiler.

Monopole yöneltilen temel eleştiri monopol piyasasındaki firmanın aşırı kâr elde etmesidir.

Firmaların kendi aralarında anlaşma yapıp, monopol gibi hareket etmeleri mümkün değildir. Anlaşma yapamayacak kadar çok sayıdadırlar.

Oligopolcü firmalar standart ve homojen mal satabilecekleri gibi farklılaştırılmış mal da satabilirler. Çelik, çimento gibi doğal kaynağa dayalı mallar homojen mallar için tipik örneklerdir. Otomobil, buzdolabı, televizyon, bilgisayar gibi mallar ise farklılaştırılmış mala verilebilecek en iyi örneklerdir.

İki faktör birbirinin ikamesi durumunda ise (örneğin emek ve sermaye) ücretlerdeki bir artış, firmanın işgücünün yerine sermayeyi ikame etmesine neden olabilir. Bu durumda işgücüne olan talep azalır.

Reel ücret, bir kişinin parasal ücreti ile satın alabileceği mal ve hizmet miktarını gösterir. Yani reel ücret, parasal
ücretin satın alma gücünün bir göstergesidir.

Reel faiz oranı, beklenen enflasyon oranına göre düzeltilmiş faiz oranıdır ve nominal faiz oranından beklenen enflasyon oranının çıkarılması ile bulunur. Örneğin nominal faiz oranı %20 ve beklenen enflasyon oranı %15 ise reel faiz oranı %5’dir.

Bir malın fiyatında meydana gelen değişmelerin talep edilen miktarı ne yönde etkilediğini anlayabilmek için talep eğrisi üzerinde hareket etmemiz gerekir. Oysa talebi etkileyen diğer faktörlerde meydana gelen değişmeler talep eğrisinin yerini değiştirir. Örneğin tüketicinin gelirinin artması durumunda mal normal bir mal ise talep eğrisi sağa kayacaktır.

Bir malın fiyatı sabitken tamamlayıcısı olan malın fiyatının düşmesi, ikamesi olan malın fiyatının artması, gelirin ve tüketici sayısının artması, zevk ve tercihlerin mal lehine olması durumunda talep eğrisi sağa kayar. Tersi durumda ise talep eğrisi sola kayar.

Arz, bir malı üretmek değil, belirli bir dönemde diğer değişkenler sabitken, bir malın değişik fiyatları karşısında satıcıların satmak üzere piyasaya getirmiş oldukları mal miktarını ifade eder.

İktisat alan yazınında aynı malı üreten firmalar topluluğuna endüstri denir. Aynı endüstride bulunan her firmanın sahip olduğu bir arz eğrisi vardır. Aynı malı üreten bu firmaların arz eğrilerinin toplamına ise endüstri arzı veya piyasa arzı denir.

Xenophon, Oeconomicus (Economique) adlı eserinde ilk defa ekonomi ismini gündeme getirmiş ve iyi bir ev idaresinin ilkelerini belirtmiştir

P₀ fiyat düzeyinde ve q₀ miktarında E₀ noktasında tam rekabet piyasa dengesi oluşmuştur. Fiyatın P₀ denge düzeyinin üzerine çıkması durumunda arz edilen miktar talep edilen miktardan daha fazla olacağından arz fazlası oluşur.

Arzı etkileyen faktörlerden fiyat dışındakilerden birinde meydana gelen bir değişiklik nedeniyle malın talebi sabitken arzı artarsa denge fiyatı düşer, alışveriş miktarı artar.

Bir malın talep edilen miktarı o malın fiyatındaki, tüketicinin gelirindeki ve de diğer malların fiyatlarındaki değişmelere karşı duyarlıdır. Esneklik, bu duyarlılığı ölçer. Bir maldan talep edilen miktarın, o malın fiyatındaki değişmelere olan duyarlılığına talebin fiyat esnekliği, Bir maldan talep edilen miktarın, gelirdeki değişmelere olan duyarlılığına talebin gelir esnekliği, Bir maldan talep edilen miktarın, diğer bir malın fiyatındaki değişmelere olan duyarlılığına talebin çapraz fiyat esnekliği denir.

Monopson piyasası: Çok sayıda satıcı karşısında tek alıcının olduğu piyasa şeklidir. Bazen piyasaya giriş alıcılar açısından kısıtlanabilir. Bu durumda, çoğu zaman devlet tek alıcı olarak ortaya çıkar. Örneğin ülkemizde, haşhaş kapsülünü sadece devlet satın alır.