GENEL DİLBİLİM II

I ve III

Değerlendirme

Yönlendirme: Hem anlatılan olayların yeri, zamanı ve gerçekleşme koşulları hem de anlatıda geçen kişilerin kimlikleri ve davranış biçimleri hakkındaki bilgileri içerir. Anlatının önplanını kuran karmaşık olaylar dizisiyle aktarılan anlatı öyküsünün, arkaplanını oluşturarak metin alıcısının olaylar, durumlar, kişiler arasında ilişkiler kurabilmesine yardımcı olur.

Değerlendirme: Anlatı metninin iletişimsel anlamını belirginleştiren kurucu öğesidir.

Değerlendirme bir anlatı metninde aşağıdaki dört biçimde gerçekleşir:

Dış değerlendirme

İçe yerleşik değerlendirme

Eylem aktarımı yoluyla değerlendirme

Olayların geciktirilmesi yoluyla değerlendirme

Karmaşık olay dizisi

Bu çerçevede dil aktarımları, aktarımı yapanın tercihinin birbiriyle ilişkili, ancak birbirinden kısmen bağımsız dört boyutunu içerir (Thompson,1996):
• Ses (Aktarılan ifadenin kaynağı olarak kim ya da ne gösterilmektedir?)
• İleti (Özgün içeriğin metin alıcısına hangi aktarım yoluyla sunulduğudur.)
• İşaret (Anlatıcının bir dilsel aktarım yaptığını gösterme şeklidir.)
• Tutum (İleti ya da özgün konuşmacıya ilişkin olarak metin üreticisinin-aktarımı yapanın yaptığı yorumlardır.)

İletinin sunuluş biçimleri şunlardır:
• Anlatı (Gerçekleşmiş bir dizi eylemin zaman sırası içinde aktarımı yapıldığında)
• Alıntılama (Bağımsız konuşma ve düşünce aktarımı yapıldığında)
• Yansıtma (Bağımsız dolaysız konuşma ve düşünce aktarımı yapıldığında)
• Yeniden dile getirme (Dolaylı ya da bağımsız dolaylı konuşma ve düşünce aktarımı yapıldığında)

• Özetleme (Sözeylem anlatı aktarımı ve “düşünce eylem” anlatı aktarımı yapıldığında)

Tanıtsallık, konuşucunun aktardığı bilginin bilgi kaynağının kim ya da ne olduğunu gösteren dilbilgisel araçtır.

• İkinci-elden edinilen tanıt; aktarılan ifadenin içerdiği tanıtsal yapı, anlatıcının aktardığı bilgiyi, söz konusu olayı ya da durumun görmüş birisinden duyarak öğrendiğini gösterir. [Ali memlekete dönmüş. Ayşe söyledi.]

Eşsüremli çıkarım; aktarılan ifadenin içerdiği tanıtsal yapı, anlatıcının aktardığı bilgiyi bir olayın gözlemlenebilir sonucuna dayandırarak çıkarım yoluyla oluşturduğunu gösterir.

Belirli diğerlerinden konuşma aktarımı yaptığı tümcelerde dolaylı aktarım biçimini (ol üç kagan ögleşip altun yış üze kabışalım temiş) kullanmayı tercih etmiştir. Aktardığı içeriği, yani iletiyi yeniden dile getirerek sunmaktadır.

Yukarıdaki ilk iki satırda [(Türgiş kağanının) bu sözlerini işitince gece uyuyasım gelmiyordu. (Gündüz) oturasım gelmiyordu.] Tunyukuk’un bir iç değerlendirme yaptığı görülmektedir. Bu sözcede, Tunyukuk olay anından anlatım yaparak duydukları karşısındaki duygusal tepkilerini okuyucuya aktarmaktadır. Sözcede anlatıcı sesi hakimdir. Anlatı aktarımı yapılmaktadır.

2

dilsel

6

II ve III

5

2

"O zaman düşündüm işte..."