GENEL DİLBİLİM II

Amaçlılık, her metnin, iletişimin doğası gereği üreticisi tarafından bağlaşık ve tutarlı bir bütün olarak oluşturulması gereğine işaret eder. Doğru cevap B seçeneğidir.

Dizge tümceleri, dilin yapısına ve işlevlerine yönelik konulardaki kuramsal tartışmalarda sunulur ve bir dilin dilbilgisel betimlemeleri yapılırken kullanılır.

• Tümceler kendileriyle sınırlandırılmış yapısal birimlerdir.
• Tümceler içindeki varlıklar ve olaylar için bilindiklik ve tanıdıklıktan söz edilemez.
• Tümceler üreteninin kim olduğu, nerede ve ne zaman üretildiği ve hangi amaçla üretildiği gibi kullanımsal sorulara duyarlılık taşımaz. Doğru cevap E'dir.

Metin Tümceleri
• Metin tümceleri, birlikte kullanıldıkları diğer metin tümceleri ile sınırlandırılmış kullanımsal birimlerdir.
• Metin tümceleri içindeki varlıklar ve olaylar için bilindiklik ve tanıdıklıktan söz edilebilir.
• Metin tümcelerine üreteninin kim olduğu, nerede ve ne zaman üretildiği ve hangi
amaçla üretildiği gibi kullanımsal sorular yöneltilebilir. Doğru cevap D'dir.

Sözce, dili doğal bağlamlarında ele alan dilbilim çalışmalarının, örneğin metindilbilimin bir diğer temel kavramıdır. Sözce, bir iletişim ortamında, örneğin bir konuşma anında bir konuşucunun iki susma arasında ürettiği söz birimidir. Bütünüyle somut dil kullanımına ilişkin bir kavramdır. Doğru cevap C'dir.

Bir ürün metni, metin yapan özellikler alanyazınında metinsellik başlığı altında ele alınmaktadır. Bu özellikleri belirleyen ölçütlerse metinsellik ölçütleri olarak adlandırılmaktadır.

Eksiltme, metinde daha önce bütüncül bir yapı içinde geçen bir metinsel öğenin yüzey metinden çıkarılmasıdır. Metinsel ilişkiler, örneğin, gönderim bağıntısı atılan öğenin alıcı tarafından çıkarımsal olarak tamamlanmasını öngörür. Bu nedenle eksiltme bütünüyle diliçi bağlamın varlığına dayalı bir dilsel düzenlemedir. Olası bütüncül yapılar şunlardır:
• Yüklemi kuran çekimlieylem özne gerektirir.
• İyelik öğesi tamlayan öğe gerektirir.
• Geçişli çatıdaki yüklemcil öğe nesne gerektirir.
• Belirteç yüklemcil öğe gerektirir.

Doğru cevap A'dır.

Bağlaçlar metindeki öbekleri, tümceleri ya da tümce öbeklerini birbirine dilsel olarak eklemlerken metinler içinde ayrıntılandırma, genişletme ve güçlendirme işlevlerine yönelik olarak kullanılır. Bu işlevleriyle kullanılırken metin alıcısı için metindeki tutarlılık ilişkilerini de açık hale getirirler. Halliday ve Hasan, bağlaçları en yalın biçimde şu alt türlere ayırmaktadır:
• Ekleyiciler: ve, bunlara ekolarak
• Çeliştiriciler: fakat, ama
• Nedenleyiciler: çünkü, bunedenle
• Zamansal bağlaçlar: sonra, sonradan

Doğru cevap B'dir.

Doğru cevap C'dir.

Eksiltme, metnin akışında daha önce bütüncül bir yapıda geçen bir ögenin metinden çıkarılmasıdır. Çıkarılan bu öge alıcı tarafından çıkarımsal olarak tamamlanabilir. Tümcede "Aptal insanların" yerine "aptalların" sözcüğü kullanılarak eksiltme yapılmıştır.

Tutarlılık, metin merkezli ölçütlerdendir.

Söylem özellikleri olan metinlerde olaylar arasındaki geçici ilişkilere tematik olarak yapılan gönderimler yer alır. Olay ve hareket sıralaması yapılan metinlerde anlatım, anlatısallık taşır.

Açıklık, kullanıcı merkezli metinsellik ölçütlerinden değildir.

Gönderim aracının, metinde kullanıldığı yere göre metnin sonrasına gönderimi metin içi gönderim (metinsel gönderim) olarak adlandırılır. Örn. (O) > Bugün gelmedi. Ayhan hastaymış.

Metin içinde gönderimin üye-alt küme, iyelik içerikleri gibi yollarla çağrışımsal olarak yapılması, ilişkilendirilmiş gönderim olarak tanımlanır.

Metin içinde gönderimin üye-alt küme, iyelik ilişkileri vb. yollarla çağrışımsal olarak yapılması, ilişkilendirilmiş gönderim olarak adlandırılmaktadır. Mert ve babası arasında böyle bir gönderim söz konusudur.

Gönderim, ardışık metin tümcelerindeki sözcükler arasında kurulan ve bu tümceler boyunca aynı metin varlığının (örneğin. Ayşe) farklı dil ögeleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak yinelenmesini sağlayan bağıntıdır. Tümcede "arkadaşım" ve "ben" farklı metin varlıklarıdır.

Gönderim aracının (örneğin "o"), metinde kullanıldığı yere göre metnin öncesine gönderimi artgönderimdir.