GENEL DİLBİLİM II

İngilizce gibi Hint-Avrupa dillerinde yan tümcecikler, tümleyici adı verilen who, that, where, when gibi sözcükler yardımıyla yapılır.

Ana tümcede eklenti işlevini gören yan tümceciklerde özne ve yüklem uyumu görülmez, özne yalın durumda olur. 'Biz konuştukça...' ifadesi bunun bir örneğidir.

'Bülent'in yanıtı doğru.' tümcesinde [Bülent'in yanıtı] özne işlevini yerine getirir ancak bu bir yan tümce değil, ad öbeğidir. '[Bu sene kışın çetin geçtiği] doğru.' örneğindeyse yan tümce özne işlevindedir.

Eş gönderim ilişkisi, tümce içindeki iki Ad Öbeğinin de aynı kişiye gönderimde bulunduğunda görülür. Örneğin, E seçeneğinde filmi izleyecek olan kişi ve istemediğini söyleyen kişi aynı (ben).

Bu örnekte 'kim sigara bırakacak?' sorusunda 'eşi' yanıtı verilebilir ki bu da ana tümcenin nesnesidir. Dolayısıyla burada Nesne Denetleme durumu görülmektedir.

Devinim tümcecikleri -mAk ve -mA ekleri alırlar ve olayın somut gerçekleşmesini değil, hareketi/devinimi ön plana koyarlar. Dolayısıyla 'Sağlıklı yaşam için stresten kaçınmak gerekir.' tümcesi bu duruma bir örnektir.

Ad Öbeği Ulaşılabilirlik Hiyerarşisi, ortacın hangi tümce ögesini daha yaygın olarak nitelediği ile ilgilidir. Keenan ve Comrie'ye (1977) göre ortaç en yaygın kullanım şekliyle özneyi niteler. Daha sonra sırayla dolaysız nesne, dolaylı nesne, ilgeç nesnesi ve iyelik tamlayanı gelir. Dolayısıyla doğru sıralama D seçeneğinde verilmiştir.

Tanım, Artık Adıl için verilmiştir.

Genişletici ortaç, bir ad hakkında daha fazla bilgi vermek için kullanılır. Aslında genişletici ortaç kullanılmasa da söz konusu ad ayırt edilebilirdi. Örneğin, 'Mersin Türkiye'nin güneyinde bulunan bir liman kentidir.' tümcesi anlamlı ve kurallı bir tümcedir; 'eski adı İçel olan' ortacı ise Mersin hakkında verilen bilgileri genişletmek için kullanılmıştır.

'Bu olaya gelince' gibi yapılar konuyu değiştirmek amaçlı kullanılabilir. Diğer seçenekler ise sırayla tarz, koşul, bitmişlik ve neden anlamını taşıyan belirteç tümceciklerine birer örnektir.