GENEL DİLBİLİM II - Deneme Sınavı - 10

'Kitabı' bu tümcede bir Ad Öbeğidir (AÖ). Eylem ise onun sağ tarafında yer alır ve yanulam çerçevesinde alt çizgi olarak belirtilir. Dolayısıyla doğru formül [AÖ_] şeklinde olmalıdır.

(A) seçeneğinde özne deneyimleyen, (B) seçeneğinde kılıcı, (C) ve (D) seçeneklerinde etkilenen, (E) seçeneğindeyse özne 'bir işi yapabilmek için kullanılacak alet' anlamında kullanılmıştır.

A, C, D ve E seçeneklerindeki tümceler soyut düzeyde çıft anlamlıdır. (B) tümcesiyse yalnızca bir anlama gelmektedir.

Tümleç – baş yapılarında, tümlecin ad durumu baş tarafından verilir. Eklenti – baş yapılarındaysa böyle bir şey söz konusu değildir. Chomsky’nin (1983) yönetim-bağlama kuramında belirttiği gibi baş, tümleci yönetir.

Dilbilgisel tanıma göre tümleç bir öbeğin zorunlu, tamamlayıcı, baş ile yapısal ve anlamsal ilişki içinde olan, tümceden atıldığında onu anlamsız ve kuralsız bırakan ögedir.

Benim küçük kardeşim öbeğinde 'benim' belirleyici sıfat ve tamlayan, 'küçük' sıfat ve eklenti, 'kardeşim' ise ad ve baş.

Belirtilen nitelikler İlgeç Öbeğinde bulunur.

'Ödevi bitirince' yapısı sözcük türü olarak belirteç olmamakla birlikte tümcede belirteç işlevini yerine getirir, yani belirtecimsidir.

Boş koşacı 'Şükran öğretmen' örneğinde görmekteyiz. Bu örnekte eylem yokmuş gibi bir izlenim oluşur.

Yanıt A. Yalın cümleler uzunlukları ile değil bağlaç ve tümleyicilerle bağlanmış olup olmadıklarına göre belirlenirler. Buna göre bağlaç ve tümleyici içermeyen Ahmet okulu bitirdi tümcesi yalın tümcedir.

Tümleyici yan tümcecik oluşturmak ama- cıyla İngilizce, Farsça gibi dillerde kullanılan bağımsız sözcükler (İngilizcedeki that, who, which, vd. ve Farsçadaki ki gibi sözcükler). Türkçede ise yan tümcecik eyemine bitiştirilen -DIK gibi eklerdir.

"Ahmet'in bu işi başaracağı" yan tümceciği ana tümcenin öznesi konumundadır.

A şıkkı dışındaki eylemler özne denetleme eylemleridirler.

izin ver-, yasakla-, zorla- nesne denetleme eylemleridir. Yanıt A'dır.

Ortaçlar da ad tümcecikleri gibi eyleme eklenen ek ile yan tümceciğe dönüştürülerek elde edilirler. En yaygın olarak bulunan ortaç ekleri -En ve -DIK’tır. Bunun yanı sıra -(y)AcAK ve -mIş ekleri de vardır. Bunlardan son ikisi olan ile birlikte kullanılabilir.

En yaygın ortaç ekleri şunlardır:

-En şiir okuyan çocuk
-Dık çocuğun okuduğu şiir
-AcAk (olan) şiir okuyacak (olan) çocuk

-mIş (olan) şiir okumuş olan çocuk

Yanıt E'dir

E şıkkı tarz bildirir ancak iyi bir çeldiricidir. Yanıt A'dır.

Yanıt A'dır

Yanıt B'dir. köşeli parantez içindeki ad tümceciği ana cümlenin nesnesi konumundadır.

Verilen örnek iki bağımsız tümce içerdiği için birleşik tümce örneğidir.

Yan tümcecik, yapı ve anlam açısından ana tümcenin bir parçası olan ve dilbilgisel
özerkliği olmayan tümceciktir. Bir başka deyişle,
yan tümcecik ana tümceden bağımsız olarak bir
öğe oluşturamaz.