GENEL DİLBİLİM I

Betimleyici dilbilgisi konuşucuların kullandıkları dili veri olarak inceler ve bu inceleme sonucu hem özelde belli bir dilin kendine özgü tümce yapısını ve kurallarını betimler; hem de Evrensel Dilbilgisi açısından ortaya çıkan kısıtlılıkları ortaya koyar. Doğru seçenek E' dir.

Kuralcı dilbilgisi dilde doğru / yanlış belirlemesi yaparak dil kullanımını belli bir
standart doğrultusunda yargılar. Kuralcı dilbilgisinin eğitsel değeri vardır çünkü iyi eğitimli insanların belirli bir biçimde konuşmasını sağlayarak dilde ileri düzeyde ayrışmalara engel olabilir. Doğru seçnek B' dir.

YERİNE > >

Kuralcı dilbilgisinin eğitimde önemli bir işlevi vardır. Her toplumda iyi eğitim almış insanların te- laffuz, tümce kurma ve ifade biçimleri örnek alınır ve bu yaklaşım, toplumda dil açısından bütünleştirici bir rol oynar. Medyada görev yapan spikerler, gazete yazar ve editörleri, romancılar, dil ve edebiyat öğretmenleri dil kullanımları ile insanlara örnek olurlar ve doğru kullanımı savunurlar. Bu da aynı dilin gittikçe ayrık- laşan farklı kullanımlarının ortaya çıkmasına engel olur.

Özyineleme ilkesinin özel bir türü olan içeyerleştirme ilkesi de bir tümcenin başka bir tümce içinde yer alabilmesine ilişkin bir ilkedir. İçeyerleştirme İlkesi de her insan dilinde var olan bir özelliktir. Diğer bir deyişle, bir tümcenin içinde başka bir tümce bulunabilir. Doğru seçenek D' dir.

Modern dilbilimi Saussure ile başlar. Doğru cevap E seçeneğidir.

Dildeki soyut ve bilişsel kurallar bütünü edinçtir. Edim ise kişinin yazılı veya sözlü olarak aktardığı her şeydir. Söz ve yeti kavramları ise Saussure aittir. Sentaks sözdizim demektir. Dolayısıyla doğru cevap A seçeneğidir.

C seçeneği dışında verilen cümleler Betimleyici Dilbilgisine aittir. C seçeneği Kuralcı Dilbilgisine aittir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Chomsky'nin doğuştancı kuramı Üretici Dönüşümsel Dilbilgisidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Verilen cümle hem kuralsız hem de kabul edilebilir değildir. Doğru cevap A seçeneğidir.

"Sevda'nın evinin anahtarının şekli" öz yineleme içerisinde yer alır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Chomsky’ye göre dil edinimi için uyaranın, yani çevrenin rolü vardır; ancak en belirleyici unsur değildir. Bir çiçek, açmak için su ve güneşe gereksinim duyar, bir insan yavrusu da dili edinmek için veri duymak zorundadır. Çiçekli bir bitki için çiçek açmak, çocuk için dil öğrenmek doğuştan, doğasından gelen bir özelliktir. Öyleyse uyaranın ya da dil verisinin önemi bu doğuştancı yaklaşımda dil düzeneğinin varlığına oranla daha az ölçüdedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

A ve B seçeneklerinde verilen eserler Z.S. Harris

C seçeneği Saussure

E seçeneği Bergamalı Kadri'ye aittir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Chomsky kuramını oluştururken daha çok Descartes'in usçu fikirlerinden etkilenmiştir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sözdizim, tümcenin içindeki sözcüklerin öbek ve öbeklerin tümce oluşturmak için hangi kurallar çerçevesinde işlediğini ve bunların di­zilimlerini inceleyen dilbilimin alt dalıdır. Doğru cevap A’ dır.

Konuşucu­nun anadilindeki tümce ve öbek kurallarına ilişkin bilgisi, bilinçli ve dile dökülebilen bir bilgi değil, sezgiseldir. Yani, konuşucular açık ve kesin biçimde bu kuralları formülleştiremezler. Her konuşucunun tümcelerin düzgün veya bozuk olduğuna yönelik sezgilerini de içeren zihninde bulunan bu soyut ve farkındalığın altındaki kurallar zincirine Amerikalı dilbilimci Chomsky, edinç (ya da dil yetisi) adını vermiştir. Chomsky, edinç kavramını edim kavramı ile kıyaslamıştır. Edinç soyut bi­lişsel dilbilgisi; edim konuşucunun ürettiği yazılı ve sözlü dildir. Edinç saf, pürüzsüz, hatasız; edim ise hata dolu olabilir. Konuşucular, çok yorgun, hasta ve uykusuz olabilirler; bu yüzden kekeleyebilir, yanlış başlangıç yapabilir, tümcelerine yeniden başlayabi­lirler. Bellek kısıtlılıkları nedeniyle tümcenin sonuna geldiklerinde tümcenin başını unutabilirler; kul­lanacakları sözcükleri unutabilir; tümceyi yeniden kurmayı deneyebilirler. Dolayısıyla, edim hata ve ek­sikler içerebilir. Edim somuttur: Bir konuşma kayde­dilebilir, bir yazı kâğıda dökülür. Edinç ise edimdeki hatalardan arınmış, soyut bilişsel kurallar zinciridir. Doğru cevap B’ dir.

Anadili konuşucuları hiç duymadıkları tümceleri anladıklarına ve üretebildiklerine göre bu sözdizim kuralları insan bilişinde bir biçimde yer almaktadır. Anadili Türkçe olan kişiler Türkçede pek çok tümce­yi, örneğin edilgen yapıyı sorunsuzca kullanabilirler. Ancak, bu kişilere edilgen yapının kurallarını sor­duğunuzda bu kuralları açık bir biçimde bir formül şeklinde dile getiremeyebilirler. Öyleyse, konuşucu­nun anadilindeki tümce ve öbek kurallarına ilişkin bilgisi, bilinçli ve dile dökülebilen bir bilgi değil, sezgiseldir. Yani, konuşucular açık ve kesin biçimde bu kuralları formülleştiremezler. Her konuşucunun tümcelerin düzgün veya bozuk olduğuna yönelik sezgilerini de içeren zihninde bulunan bu soyut ve farkındalığın altındaki kurallar zincirine Amerikalı dilbilimci Chomsky, edinç (ya da dil yetisi) adını vermiştir. Burada da çocuk sebebini bilmediği ama doğru olduğunu bildiği bir kullanımı önermektedir. Doğru cevap A’ dır.

Kuralcı Dilbilgisi: Dil öğretmenleri ve öğrenciler için dilbilgisi nasıl konuşmamız gerektiği konusunda bize yol gösteren kurallardır. Kuralcı dilbilgisi bize kullandığımız dilin doğru ya da yanlış olduğunu ve belli bir ses, yapı ve anlamı ne şekilde kullanmamız gerektiğini reçete halinde söyler. Örneğin, Türkçenin iyi ve düzgün kulla­nılmadığına ilişkin yakınmalar, Türkçenin yabancı dillerin boyunduruğu altına girerek bozulduğuna değin görüşler, bir yapının belli bir şekilde kullanılması gerektiği konusundaki ısrarlar, doğru /yanlış yargıları hep kuralcı dilbilgisi yaklaşımına örnektir. Kuralcı dilbilgisi, iyi eğitim almış konuşucuların konuştukları dilin özelliklerini savunur ve dilin bu şekilde konuşulması gerektiğini vurgular. Kuralcı dilbilgisi, konuşuculara neyin doğru ne­yin yanlış olduğunu söyler. Böylelikle daha doğru konuşmanın / yazmanın mümkün olduğu görüşü­nü savunur. Doğru cevap C’ dir.

Betimleyici dilbilgisi, bir kişi ya da grubun soyut ve ülküsel biçimde olması gerektiğini savun­dukları yargılayıcı dil kurallarını değil; dili kullanıl­dığı durumuyla incelemeyi hedefleyen yaklaşımdır. Dil kullanımı üzerinde her hangi müdahale ve yargı bildirmek bilimsel bir yaklaşım değildir. Bu yüzden bilimsel yaklaşımda asla “bir yapının olması gerek­tiği” yaklaşımı söz konusu değildir. Dilbilimde dil konuşucuların kullandığı şekliyle ve tamamen ol­duğu gibi incelenir. Bir başka ifadeyle dil kuralla­rı betimlenir; konuşuculara neyi nasıl söylemeleri gerektiği konusunda öneri ya da buyruk verilmez. Konuşucuların bir yapıyı kullanma konusundaki eğilimleri değiştirilmeye çalışılmaz. Neden –sonuç ilişkisi içinde yapılar açıklanmaya çalışılır. Verilen açıklamada da dili olduğu gibi ele alma yaklaşımı vardır. Doğru cevap B’ dir.

Üretici dilbilgisinin yanıtlamayı hedeflediği sorular şunlardır:

Edinç, anadili kullanıcılarının soyut bilgisini ifade ettiğine göre, doğru cevap E’ dir.

Chomsky, usçu felsefeden etkilenerek dil edinimi ve dil yetisi alanlarında doğuştancı bir yaklaşımı savunmuştur; ona göre insan zihni boş bir levha değil ama bir takım bilgileri doğduğu andan itibaren içeren düzenek olarak hazırdır. Örneğin, dil edinimi sürecindeki çocuğun doğuştan ge­tirdiği dil düzeneğinde evrensel olarak bir insan dilinin or­tak yapısal özellikleri Evrensel Dilbilgisi kuralları mevcut­tur. Buna kanıt olarak Chomsky Eflatun’un bildiklerimizin deneylediklerimizden fazla olduğu savına benzer bir görüşle – çocukların duydukları dil verisinden çok daha fazlasını kısa zamanda öğrendiklerini göstermiştir. Bu, dil edinimi alanında uyaran yetersizliği olarak bilinir. Burada “uya­ran” dil edinen çocuğun duyduğu dil verisidir. Chomsky’ye göre bu veri eksik ve yetersizdir; çocuk duyduklarından çok daha fazlasını üretir, üstelik çocuk genellemeler yaparak duymadıklarını bile üretebilir. Anadili edinimi sırasında hiç kimse çocuğa dil eğitimi vermez; hata yaptığı zaman dilbilgisi konusunda yetkin bir yetişkin tarafından yanlışı düzeltilmez. Her şeye rağmen çok karmaşık dizgesi olan insan dili kısa bir zaman içinde edinir. Oysa benzer karmaşıklıkta olan bir geometri problemini, bilişsel yetkinlik kazanmayan ve gerekli eğitim almayan bir çocuk çözemez. Çocuk dil dışında bu kadar karmaşık bir dizgeyi, örneğin matematiği, bu kadar kısa sürede öğrenemez. Chomsky’ye göre bu­nun nedeni, dili öğrenmek için doğuştan var olan varsayımsal bir dil edinim modülünün uyaranla etkileş­tirilmesiyken, diğer karmaşık olguları öğrenmek için genel bilişsel yetilerin kullanılmasıdır. Verilen örnekte de çocuk, daha önce duymadığı bir yapıyı benzer kurallı yapılar (yedirmek, giydirmek, sevdirmek gibi) doğrultusunda bir genelleme yaprak üretmiştir. Oysa doğru yapı yandırmak değil yakmaktır. Doğru cevap B’ dir.

Chomsky, dil edinimi ve dil edincine ilişkin so­ruları yanıtlarken bilgiye erişim konusuna ilişkin farklı görüşler savunan usçu ve deneyselci felsefi yaklaşımlardan usçuluğu benimseyerek insanların doğuştan getirdikleri bir dil yetisinin varlığını sa­vunmuştur. Chomsky bu konuda antik Yunan Fi­lozofu Eflatun’a kadar uzanan öğretilerden ve sonra 16. yüzyıl Fransız Filozofu olan usçu René Descartes’ın felsefesinden etkilenmiştir. Doğru cevap A’ dır.