GENEL DİLBİLİM I

Türkçede mavilemek diye bir sözcüğün olmaması, dilin üretme sınırlılığından değil bu dilin kullanıldığı dünyada böyle bir kavramsal içeriğin oluşmamasından kaynaklanmaktadır.

Basit sözcükler tek bir biçimbirimden,karmaşık sözcükler iki ya da daha fazla biçimbirimden oluşan sözcüklerdir.

Türkçede margarin için sana, tıraş bıçağı için jilet, yapıştırıcı için uhu; İngilizcede ise fotokopi için Xerox, kâğıt mendil için kleenex, bant için sellotape gibi özel marka adları, cins isim olarak kullanılır hale gelmiştir. Biçimbilimde, bu şekilde dile kazandırılan sözcükler yeniyapım sözcükler olarak adlandırılır.

Doğum kelimesi doğmak eyleminden ad olan bir kelimedir.

Yeşil kelimesi bir sıfattır ve -len yapım eki sıfatı eylem yapmıştır.

Türetimi sonlandırma işlevini yürüten bir kapatma eki devreye girene kadar devam edebilir. Yürüyüş kelimesi kapatma eki almış ve artık türeyemeyecektir.

'ev mev' yarı ikileme örneğidir. Diğer seçeneklerde ise tam ikileme kullanılmıştır.

Başrol kelimesi ad-ad sınıfından gelen bileşenlerden oluşmuştur.

Yayınevi sözcüğü hem iç hem dış merkezli sayılabilir. Büyükanne iç merkezli, demirbaş, açıkgöz ve kuşpalazı dış merkez bileşiklerdir.

Varoş sözcüğü Macarca'dan dilimize ödünçleme olarak geçmiştir.

Daha küçük anlamlı parçalara bölünemeyen sözcüklere basit sözcükler denmektedir.

Konuşucuların yeni ses dizileri bulup bunları yeni bir anlamla eşleştirme yoluyla yeni
sözcükler yaratmalarını ifade eden kavram yeniyapımdır.

Türütme süreçleri ikiye ayrılır: eklemeli türetme ve eklemesiz türetme.

Türkçede addan ad, eylemden ad, addan eylem ve eylemden eylem yapan dört grup
türetim eki vardır.

Türetilen adlar aldıkları anlamsal rollere göre tanımlanmaktadır.

İşleklik, bir ekin üretkenliğinin kısıtlı olmaması ve yeni türetimlere açık olması
halidir.

Kendi başlarına farklı anlamlar taşıyan bu bağımsız birimler, birlikteyken
aynı anlamın ortak taşıyıcısı olurlar ve artık bir bütün olarak hareket ederler. Bu tür sözcüklere bileşik sözcükler denir.

Baş bir bileşiğin hakkında bilgi verdiği ögedir.

Diller arasında kopyalama biçiminde gerçekleşen alıntılama süreci, dilbilimde ödünçleme olarak adlandırılmaktadır.

Dışmerkezli bileşikler başın bir alt türünü göstermeyen bileşiklerdir ve anlamları
geçirimsizdir.