GENEL DİLBİLİM I

Bütün diller, anlamlı birimlerini yani biçimbirimlerini oluşturmada bu sesleri kullanırlar; ancak bütün diller bütün sesleri kullanmazlar.

Bir sesin her iki sesbirimciğinin aynı konumda değişimli olarak bulunması, o seslerin serbest dağılım içinde olduklarını gösterir.

/y/ ön kapalı yuvarlak ünlü; /e/ ön yarı-kapalı düz ünlü; /u/ arka kapalı yuvarlak ünlü; /o/ arka yarı-kapalı yuvarlak ünlüdür.

[ƞ] sesi Türkçede[n] sesinin bir değişkesi, bir sesbirimciği olarak bulunmaktadır; banka, tango, herhangi gibi sözcükleri dikkatlice söylerseniz dilinizin artdamaksıl bir ses oluşturduğunu fark edersiniz; başka bir deyişle, [ƞ] sesi Türkçede anlam farkı yapmamakta, ancak Türkçe konuşurlar bazı sözcüklerde o sesi oluşturmaktadır.

En küçük çift, birbirleri arasında anlam farkı yalnızca bir ses tarafından oluşturulan sözcüklerdir. Buna göre hâlâ - hal en küçük çift örneği değildir.

Doğru tanım şöyle olmalıdır: En küçük çiftte iki ses birbirinin yerine geçtiğinde anlamsal farklılığa yol açarsa bu iki ses o dilde birer sesbirimdir ve aralarındaki dağılım karşıtsal dağılımdır.

Soluklanma kuralına göre, Türkçedeki ötümsüz patlamalı/p/, /t/, /k/ sesleri sözcüğün başında ve sözcük içinde seslemin başında soluklu olarak söynenir. Bu örneklerde tam, tok, tek sözcüklerinde /t/ soluklu, bitki, papatya ve bütçe sözcüklerinde ise soluksuzdur. Böylelikle bu iki sesbirimcik bütünleyici dağılım içindedir.

/b/ sesi patlamalı, çiftdudaksıl ve ötümlü. /m/ sesi ise patlamalı, çiftdudaksıl, ötümlü ve genizsil. Genizsillik anlam farklılığına yol açtığına göre bir ayırıcı özelliktir.

Karşıtsal dağılımın oluşması için seslerin birbirinin yerine geçtiğinde anlamsal farklılığın oluşması gerekmektedir. tok - stok örneğinde böyle bir durum söz konusu değildir.

'Alır mısınız?' anlamının oluşması için yükselen ezgi kullanılmalı. Evet/ örneğinde de yükselen ezgi gösterilmiştir ama o, 'buyurun, dinliyorum' anlamında kullanılır.

Açık Ünlü Kuralına göre, sözcüğün son seslemindeki açık ön/arka ünlü varsa, ekteki ünlünün de açık ön ya da arka olacaktır. Türkçede açık ünlü içeren soneklerin [e]/[a] olmak üzere iki değişkesi bulunmaktadır.

Geliyorsun sözcüğünün sesletimi sırasında /r/ sesi düşecektir.

Türkçede gelecek zaman eki olan -(y)AcAk soneki bir eyleme eklendiğinde,
sonekteki /y/ sesi kendinden önce gelen açık ünlüyü kapalı ünlüye dönüştürür. Bu duruma Ünlü Yükselmesi adı verilir.