GENEL DİLBİLİM I

Türkçede ötümsüz patlamalı sesler olan /p/, /t/, /k/ sesleri doğal bir ses sınıfı oluştururlar. Sözcük başında ya da sözcük içinde seslem başında bulunan bu ünsüzler, soluklu olarak söylenmektedirler. Öyleyse, tek - teke çiftinde /t/ başta bulunduğundan her ikisinde de soluklu [tʰ] olarak, tek - etek çiftinde sözcük başında ve sözcük içinde hece başında olduğu için her iki sözcükte de soluklu [tʰ] olarak, ata - atak ile ütü - otağ çiftlerinde sözcük ortasında hece başında olduğundan yine soluklu [tʰ] olarak söylenmektedir. Sat - tak çiftinde ise /t/ sesi ilk sözcükte sözcük sonunda [t] olarak, ikinci sözcükte ise sözcük başında [tʰ] olarak sesletilmektedir. Buna göre,  [t] ve [tʰ] seslerinin bütüncül dağılımı E seçeneğinde görülmektedir.

Sözcüklerin söylenişinde sesbilimsel süreçler bazı ses değişikliklerine yol açar. Bu değişiklikler sözcüğün sesbilimsel yapısı üzerinde (i) ses, ve bazı durumlarda seslem düşmeleri, (ii) ses, ve bazı durumlarda seslem eklemeleri, (iii) ses benzeşmeleri, (iv) özellik değiştirmeleri ve (iv) seslerin sözcük yapısı içinde yer değiştirmesi gibi etkiler yaratır. Bunlardan ses benzeşmelerine örnek olarak Türkçede genizsil benzeşmesinden söz edilebilir. Buna göre, Türkçe köklerde çoğunlukla genizsil sesler arkalarından gelen patlamalı sesler ile eş çıkışlıdır. Penbe sözcüğünde genizsil, dişsil /n/ arkasından gelen patlamalı, çiftdudaksıl /b/ sesinin çiftdudaksıl özelliğini alarak genizsil, çiftdudaksıl /m/ sesine dönüşür ve Böylece, sözcük pembe olarak sesletilir. Doğru cevap A' dır.

Türkçede aynı sesbirimlerden oluşan cins adları ile yer adları birbirlerinden vurgu örüntüleri ile ayrılır. Bu sözcük kümeleri, bebék-Bébek (İstanbul'da bir semt), bodrúm-Bódrum (Muğla'nın bir ilçesi) örneklerinde olduğu gibi, vurgunun sesbirimsel niteliğini belirten en küçük çiftler oluşturur.  Cins adlarında birincil vurgu ikinci seslemde, yer adlarında ilk seslemdedir. Bu örnekler, sözcükler arasındaki anlam ayrımının vurgu örüntüsündeki ayrım ile belirtildiğini göstermektedir. Doğru cevap B' dir.

Bir dilde sözcükler arasında anlam farkına yol açan seslere sesbirim denir. Doğru cevap E'dir.

Birbirleri arasında anlam farkı yalnızca bir ses tarafından oluşturulan sözcüklere en küçük çiftler denir. Pala ve Lapa sözcükleri arasında birden fazla ses farkı olduğu için en küçük çift olarak değerlendirilemez. Doğru cevap C'dir.

Patlamalı, çiftdudaksıl, ötümlü, genizsil olan ünsüz /m/ sesidir. Doğru cevap A'dır.

Cins adlarında birincil vurgu ikinci seslemde, yer adlarında ilk seslemdedir. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Bir dilde sözcükler arasında anlam farkına yol açan sesleri tanımlayan terim “sesbirim” dir. Doğru cevap C’dir.

Birbirleri arasında anlam farkı yalnızca bir ses tarafından oluşturulan sözcükleri tanımlayan terim “en küçük çiftler”dir. Doğru cevap D’dir

U harfi arka kapalı yuvarlak ünlüdür. Doğru cevap A’dır.

Bir sesin belirli konumlarda soluklu diğer belirli konumlarda soluksuz olması sesin bütünleyici dağılım içinde olduğunu gösterir. Doğru cevap C’dir.

Türkçe’deki ötümsüz patlamalı sesler “p”, “t”, “k”dir.  Doğru cevap B’dir.

Japonca’da  [ʃ] sesi ile ilgili kural sadece “i” sesinden önce gelmesidir. Doğru cevap B’dir.

Bir sözcükte bir sesbilgisel özelliğin artı [+] değeri, diğer sözcüklerdeki eksi [-] değeri ile karşıtlık ortaya çıkardığında, o sesbilgisel özellik, incelenen dil için “ayırıcı özellik” olarak tanımlanır. Doğru cevap D’dir.

Kalınlık anlamında sıfat olarak kullanılan kelime ile birinin/birilerinin bulunduğu yerde kalması isteğini belirten ikinci çoğul şahısa hitaben (ya da resmi konuşmalarda ikinci tekil şahısa hitaben)  emir kipi olarak kullanılan “kalın” kelimesi arasındaki anlam farkı birincil vurgunun yerinin değişimi ile belirtilir. Doğru cevap A’dır.

Söz konusu kurala verilen isim "Açık ünlü uyumu kuralı"dır. Doğru cevap E'dir.

Gardrop Türkçe kökenli bir kelime olmadığı için ünlü düşmesi uygulanamaz. Doğru cevap E’dir.

[d], [g], [n], [r], [l], [oj], [ð], [v] seslerinden sonra [z] biçimbirimciği eklenerek kelime çoğul yapılmaktayken, b seçeneğindeki "Book" kelimesi [k] sesiyle bitmekte ve bu da [s] biçimbirimciği ile çoğul yapılmaktadır. Dolaysıyla doğru cevap B'dir.

Kökün son sesi kapalı düz ünlü olan yer belirteçlerine {-DA}/{-DAn} durum ekleri ya da iyelik eki {-sI} gibi ünsüz ile başlayan bir ek eklendiğinde, kökün son ünlüsü düşürülmekte ve sözcük üç seslemli olarak söylenmektedir. Buna ünlü düşmesi denir. Örnekte de [i] sesi düşmüştür. Dolayısıyla doğru cevap E'dir.

Diller sesbilimsel bileşenlerinin özelliklerine bağlı olarak, bazı durumlarda sözcük yapısı içinde sesler ekleyebilirler. Ünlü eklenmesinin örneğini Türkçede alıntı sözcüklerde sözcük başında bulunan ünsüz kümeciklerinin ünlü eklenmesi ile bö- lünmesinde görebiliriz. Dilimize Frasça'dan geçen "traş" sözcüğü böyle bir sürece maruz kalarak "tıraş" halini almıştır. Doğru cevap D'dir.