GENEL DİLBİLİM I

Ancak dünyada hangi dil ortamına doğarlarsa doğsunlar, çocuklar duyma duyularında bir sorun yoksa ya da çok ileri düzeyde zeka gelişimi sorunları yoksa, bir yaşından itibaren konuşmaya başlarlar. Başka bir deyişle, çocuklar yazmayı öğ- renmeden çok önce anadillerini konuşabilmektedirler. Bu da göstermektedir ki dil aslında konuş- maya dayalıdır. Ve konuşma tabii sese dayalıdır. Doğru cevap E'dir.

Harfler, konuşmak için oluşturulan seslerin yazıya dökülebilmesi için kullanılan sembollerdir. Doğru cevap C'dir.

İngilizcede this, the, these sözcüklerinde baştaki tek bir sesin yazıda th harfleri ile gösterilmesine karşın Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi’nde bu ses [ð] sembolü ile gösterilir. Doğru cevap A'dır.

Akustik sesbilgisi, ses dalgalarının frekansı, formantları ve hızı gibi fiziksel özeliklerini inceler.

Söyleyiş sesbilgisi’nin inceleme alanı konuşucunun konuşurken kullandığı seslerin oluşturulmasını sağlayan fiziksel hareketlerin niteliğidir. Konuşurken kullandığımız sesler bir hava akımının solunum sistemimiz içinde yer değiştirmesi sonucu oluşmaktadır. Hava akımı solunum sistemi içinde yer değiştirirken, konuşucular dil, dudak ve dişler gibi ağız içinde bulunan organların değişik fiziksel hareketleri ile ses oluştururlar. Doğru cevap A'dır.

Konuşurken çıkardığımız sesler bir hava akımının solunum sistemimiz içinde yer değiştirmesi sonucu oluşmaktadır. Konuşmada kullanılan sesleri oluşturma sürecinde kullanılan organlar şunlardır: 1. akciğerler 2. hava borusu 3. gırtlak 4. ağız boşluğu 5. burun boşluğu. Doğru cevap E'dir.

Oluşturucular alt ve üst oluşturucular olarak ikiye ayrılır. Alt çeneye bitişik olan organlara alt oluşturucular, üst çeneye bitişik olan organlara ise üst oluşturucular denir. Alt oluşturucular hareketlerinde daha serbesttir ve buna bağlı olarak üst oluşturuculara oranla ses oluşumunda daha etkindir. Ünsüzlerin oluşumunda görev alan alt ve üst oluşturucuları ağzın dışından içine doğru olmak üzere şöyle sıralanır: a. alt oluşturucular: alt dudak, alt dişler, dil b. üst oluşturucular: üst dudak, üst dişler, diş yuvası, diş yuvası arkası, öndamak, damak, artdamak, küçük dil, boğaz, gırtlak. Doğru cevap A'dır.

Alt ve üst dudakların birleşmesi ile oluşturulan [p] sesi çift-dudaksıl bir sestir. Doğru cevap B'dir.

Çift ünsüzler aşağıdaki gibi gösterilebilir;eı] pay, [a ı] five , [әʊ] home , [aʊ] now ,[ɔı] join , [ıә] near,  [eә] hair, [ʊә] pure. Doğru cevap B'dir.

Bürünsel bir özellik olan vurgu, konuşma sırasında bir seslemin diğer seslemlere göre daha belirgin, kuvvetli ve yüksek tonla söylenmesidir. Doğru cevap C'dir.

Yazının temel işlevi, bilginin kalıcılığını, sürekliliğini sağlamak olarak nitelenebilir.

Dünyanın bir çok yerinde hala dilleri yazıya dökülmemiş toplumlar bulunmaktadır. Yazıları olmamasına karşın, bu toplumların bireyleri birbirleri ile konuşarak iletişim kurmakta, günlük gereksinimlerini konuşma ile gidermektedirler. Böylece yazının, dil için önemli ama ikincil bir boyutu olduğu ortaya çıkmaktadır.

Dillerin alfabelerinde bir harfin temsil ettiği sesin niteliği dilden dile fark etmektedir. Türkçede e harfi ile temsil edilen ses ile İngilizcede aynı harf ile temsil edilen ses farklıdır; örn. Türkçede ses, sen, ev ama İngilizce men, women, beet. Ayrıca bazı dillerde bir ses o dilin alfabesi içinde bile değişik harflerle gösterilmektedir; örn. İngilizcede meet ‘buluşmak’ ile meat ‘et’ sözcüklerindeki ünlü aynıdır ama yazılış biçimleri görüldüğü gibi farklıdır.

Dinleyiş sesbilgisinin ilgi alanı sesin kulak zarından beyne aktarılması ve beyin tarafından duyma merkezine aktarılan iletinin algılanması ve içeriğinin anlaşılmasını sağlayan sinirsel süreçtir.

Konuşmada kullanılan sesleri oluşturma sürecinde kullanılan organlar şunlardır: akciğerler, hava borusu, gırtlak, ağız boşluğu, burun boşluğu.

Kafkas dilleri ailesine ait olan Abhazca, Kabartayca, Gürcüce gibi dillerde gırtlaksıl hava akımı düzeneği ile oluşturulan sesler de bulunmaktadır.

Üst oluşturucular: üst dudak, üst dişler, diş yuvası, diş yuvası arkası, öndamak, damak, artdamak, küçük dil, boğaz, gırtlak Alt ve üst oluşturucular

Dudak durumu: Hava akımı ağız boşluğundan dışarı çıkarken dudakların aldığı biçim ünlülerin niteliğini belirleyen üçüncü özelliktir.

Dudaksıllar: [p] [b] [m] gibi çift dudaksıl, [f ] [v] gibi dudaksıl-dişsil ve [w] gibi dudaksıl-artda- maksıl seslerin oluşturduğu doğal bir sınıftır.

Konuşma sırasında ses tek düze değildir, konuşma süresince yükselip alçalır. Bu olaya tonlama denilir.