GENEL DİLBİLİM I

Bir konuşucu için ise dil bilmek, dinleyiciler tarafından anlaşılabilen, kabul edilebilen bir ileti oluşturabilmek demektir.

Biçimbilim bir dilde tümce yapısını belirleyen birim ve bunların dağılımını ve birleşimlerini belirleyen kuralları içerir.

Türkçe’de hışırdamak, havlamak, miyavlamak, fısıl- damak gibi sözcükler sırasıyla yaprakların rüzgarda çıkardıkları sesi, köpek ve kedilerin çıkardıkları ses- leri ve insanların kısık sesle konuşmalarını yansıtan sözcüklerdir. Doğadaki sesleri yansıtan bu yansıma sözcükler de uzlaşımsaldır,

nden biri, dillerde tümce sayısının sonsuz olmasıdır. Bir dilde üre- tilebilecek tümcelerin hepsini sıralamak olanak- sızdır, çünkü dil yaratıcıdır.

Anadili konuşurlarının dil yetisi denilen içselleştirilmiş dil bilgisi bu dört bileşenin yanısıra dildeki  sözcükleri içeren bilişsel sözlükten oluşmaktadır.

İşitme engelli çocuklar, konuşulan dillerin te- melini oluşturan sesleri duyamadıkları için işitme engelli olmayan çocuklar gibi konuşulan dili edinemezler.

Toplumdilbilim dilin toplum içinde kullanımını inceler. Dil kullanımında konuşucuların yaşı, cinsiyeti, eğitim düzeyi ve birbirlerine yakınlık derecesi kullanılan dil yapısını belirler.

Toplumdilbilim aynı zamanda bir dil topluluğunda yörelere bağlı olarak gösterdikleri farklılıkları inceler ve yöreler arasındaki dil farklılıklarının niteliğini saptamayı, bu farklılıkların dağılımını ve sınırlarını belirten dil atlası oluşturmayı amaçlar.

Yorgunluk, uykusuzluk gibi fiziksel ne- denler ya da sınav heyecanı, önemli bir iş görüş- mesi yarattığı baskı gibi psikolojik nedenlerden dolayı, bazan tümce kurmakta, istediğimiz sözcük- leri bulmakta zorluk çekeriz. Bu gibi durumlarda söylediklerimiz ağzımızdan anlaşılmaz bir biçimde çıkabilir. Ancak bu durumlar dil bilgimizin olma- dığından kaynaklanmaz; sorunlar edimseldir.

Diller ad, eylem gibi sözcük ulamları arasında ayrım yapar; dillerin sözdizimsel yapıları içinde adöbeği, eylem öbeği gibi öbek ya- pıları vardır. Böylece bir dilin dilbilgisinin iki tür kuralı içerdiğini görmekteyiz: a. Evrensel Kurallar, b. Dile özgü kurallar.

Halen dünyada sayıları 3,000-6,000 arasında değiştiği düşünülen dil bulunmaktadır. Diller arasında konuşucu sayıları bakımından büyük farklılıklar vardır. Çince gibi bir milyardan fazla konuşucusu bulunan diller olduğu gibi, konuşucu sayısı yalnızca 200-250 olan diller de bulunmaktadır. 

Doğru cevap D'dir.

Bir dilin dilbilgisi dört ana bileşenden oluşur: sesbilim, biçimbilim, sözdizim, anlambilim. Sesbilim, o dilde bulunan ses birimlerinin niteliği, dağılımı ve birleşimlerini belirleyen kuralları içerir; biçimbilim sözcüklerin yapısı, en küçük anlam birimleri olan biçimbirimlerin özellikleri, dağılımı ve birleşimlerini belirleyen kuralları içerir; sözdizim tümce yapısını belirleyen birim ve bunların dağılımını ve birleşimlerini belirleyen kuralları içerir; anlambilim dilin anlam yapısını inceler.Doğru cevap E'dir.

Diller birbirlerinden sesbirimlerinin sayısı bakımından büyük farklılıklar gösterirler. Kafkasya’da konuşulan bir dil olan Kabartaycanın 56 ünsüzü vardır. Yine bir Kafkas dili olup artık konuşucusu kalmamış olan Ubuhçanın 83 ünsüzü vardı. Bir Afrika dili olan !Xoö dili ise 122 ünsüzü ile dünyada en fazla ünsüzü olan dildir. (WALS, 2010). Papua Yeni Gine’de konuşulan bir dil olan Rotokasta ise yalnızca 6 ünsüz vardır ve bu sayıyla Rotokas dünyada en az ünsüz sesi olan dil özelliğini taşımaktadır (WALS, 2010).

Bütün insanlar anadili olarak konuştukları dilin sesleri hakkında çoğu zaman niteliğini tam olarak ifade edemediği ama kendi dilinin bir birimi olup olmadığı üzerinde kesin bir karar verebileceği içsel bir bilgiye sahiptir. Bu bilginin bir boyutu, bir sesin anadilinde olup olmadığıdır.Anadili konuşucularının içselleştirmiş oldukları başka bir bilgi de seslerin sözcük içinde dizilişleridir.Anadili Türkçe olan bir konuşucuya ‘storost sözcüğü Türkçe midir?” diye sorulduğunda, yanıtı Hayır olacaktır çünkü bu sözcüğü oluşturan sesler olan [s, t, o, r] sesleri Türkçe’nin ses dizgesi içinde olmasına karşın storost sözcüğü Türkçenin sesbirimlerinin dizilişine aykırıdır. Türkçede sözcük başında iki ünsüz ardarda gelmez. Türkçe konuşucuları Türkçede olan birimlerin niteliği ve onların dizilişi hakkındaki bilgileri içselleştirmiştir, bunun için storost sözcüğünün Türkçe olmadığını söyleyeceklerdir; storost sözcüğü Türkçede seslerin sıralanmasını belirleyen kurala aykırı gelmektedir.

Doğru cevap C'dir.

Dili oluşturan yapısal birimleri ve bunların düzeylerini şöyle gösterebiliriz; Anadili konuşucuları, dillerindeki öbekleşme kurallarını ve bu öbeklerin tümce içinde dizilişlerini bilirler, başka bir deyişle, dillerinin sözdizim kurallarını içselleştirmişlerdir. Dilin en temel özelliklerinden biri, dillerde tümce sayısının sonsuz olmasıdır. Bir dilde üretilebilecek tümcelerin hepsini sıralamak olanaksızdır, çünkü dil yaratıcıdır. Konuşma sırasında konuşucular daha önce hiç kurmadıkları ve başkalarından duymadıkları tümceler kurarlar. Hiç bir öğesini ya da öğelerin sıralanışını değiştirmeden tekrarladığımız çok az tümce vardır; anadili konuşucuları hangi yapıların aynı anlama geldiğini, hangi yapı ve sıralanışların dilbilgisel olduğunu, hangi yapı ve sıralanışların dilbilgisel olmadığını bilirler. Anadili Türkçe olan birisi Biz çamaşırları yıkadık ile Çamaşırlar yıkandı tümcelerinin her ikisinin de dilbilgisel olduğunu ve bunların aslında aynı eylemden bahsettiğini, birbirlerinden yalnızca yüzeysel yapıda farklı olduğunu anlar. Anadili konuşucuları aynı zamanda hangi yapıların dilbilgisel olduğunu hangi-lerinin dilbilgisidışı olduğunu bilir. Anadili konuşucuları, konuştukları dilde bir yapının dilbilgisel olup olmadığına dair dilbilgisellik değerlendirmeleri yapabilirler. Türkçe konuşucuları, *Biz dilbilim çalışıyorum gibi bir tümcenin dilbilgisel olma-dığını bilir; özne ile eylem üzerindeki kişi eki uyumlu değildir. Aynı şekilde, ana-dili Türkçe olan bir konuşucu *Kitap ilginç bir okudum gibi bir tümce kurmaz çün-kü burada sözcüklerin dizilişi Türkçenin kurallarına aykırıdır. Türkçede niteleyiciler, niteledikleri addan önce gelirler. Buna göre anadili Türkçe olan bir konuşucu yukarıda ifade edilmek istenen tümceyi İlginç bir kitap okudum olarak kurar.

Doğru cevap B'dir.

Metindilbilim bir metni oluşturan öğelerin ve metindeki dilsel düzenleri çözümlemeyi amaçlamaktadır. Artzamanlı dilbilim dillerin tarih içinde geçirdikleri değişiklikleri ele alır ve bir dilin daha önceki devreleri ile sonraki devreleri arasında dilde görülen yapısal değişiklikleri saptamayı amaçlar. Artzamanlı dilbilimin bir başka araştırma alanı da dillerin hangi dil ailesine ait olduğunu belirlemek ve bu ailenin ortaya çıkmasına neden olmuş olan, o aileye bağlı tüm dillerin atası olan anadil’in yapısını belirlemeye çalışmaktadır. Bu yapıyı belirlemek için, o dil ailesine ait olan dillerin karılaştırmalı incelemesini yapar. Toplumdilbilim dilin toplum içinde kullanımını inceler. Dil kullanımında konuşucuların yaşı, cinsiyeti, eğitim düzeyi ve birbirlerine yakınlık derecesi kullanılan dil yapısını belirler. Çocukların dil edinim süreçleri ruhdilbilimciler tarafından araştırılmaktadır. Uygulamalı dilbilim, dil öğretiminde etkili olacak dil öğretim yöntemleri üze-rinde durmakta ve ikinci dil öğreniminde ne gibi etmenlerin öğrenim sürecini etkilediğini araştırmaktadır.

Doğru cevap A'dır.

Diller birbirlerinden çok farklı gibi dursalar da hepsinde bulunan bir çok dil özelliği vardır. Bütün dillerde bulunan bu özellikler dil evrenselleridir. Bütün dillerin ses yapılarında ünlüler ve ünsüzler vardır; ancak diller birbirlerinden kendi ses yapısı içinde bulundurdukları birimlerin sayısı ve niteliği bakımından ayrılır. Diller ad, eylem gibi sözcük ulamları arasında ayrım yapar; dillerin sözdizimsel yapıları içinde adöbeği, eylem öbeği gibi öbek yapıları vardır. Böylece bir dilin dilbilgisinin iki tür kuralı içerdiğini görmekteyiz: a. Evrensel Kurallar, b. Dile özgü kurallar.

Doğru cevap D'dir.

Çocuklara anadilleri öğretilmez. Hiç bir Türkçe, İngilizce, Rotoska konuşan anne-baba, çocuklarını önüne alarak ‘Oğlum/Kızım, gel şimdi seninle biraz Türkçe, İngilizce, Rotoska çalışalım’ demez. Çocuklar doğdukları andan itibaren etraflarında konuşulan dilin özelliklerini herhangi bir eğitim görmeden içselleştirirler. Çocukların anadillerini içselleştirme sürecine dil edinimi denir. Dil edinimi, tüm çocukların geçirdikleri bir süreçtir; tüm çocuklar doğmuş oldukları dil ortamından bağımsız olarak aynı süreçten geçerler3-4 yaşına gelmiş olan bir çocuk, yetişkinlerin yaptığı bir çok şeyi yapamazken, etrafında konuşulan dilin temel yapılarını içselleştirmiş olup anadilinde söylenileni rahatça anlayıp kendisi de o dilde etrafındaki yetişkinlerle iletişim kurabilmektedir. Böylece Türkçe konuşan bir aileye doğmuş olan bir çocuk 3 yaşına gelinceye kadar Türkçe’nin yapısal özelliklerini içselleştirmiştir ve ana-babasıyla rahatça Türkçe konuşabilmektedir.Dil edinimi bu bakımdan daha ileri yaşlarda bilinçli olarak yürütülen dil öğrenimi’nden farklı bir süreçtir.

Doğru cevap D'dir.

İşitme engelli çocuklar, konuşulan dillerin temelini oluşturan sesleri duyamadıkları için işitme engelli olmayan çocuklar gibi konuşulan dili edinemezler. Ancak dil insanlara özgü, içgüdüsel bir olgudur. Bunun en önemli kanıtlarından biri de işit-me engellilerin ses yerine el, yüz ve beden hareketleriyle oluşturdukları işaretler ile iletişim kurmalarıdır. İşaret dillerinin de, konuşulan diller gibi, işaretlerle gösterilen ‘sözcükler’i ve bu sözcüklerin (işaretler) tümce içinde birleşmelerini belirleyen kuralları vardır. Konuşulan diller gibi, işaret dilleri de yaratıcıdır. İşaret dillerinde de sonsuz sayıda tümce üretilir. İşaret dillerinin dilbilgisi kuralları aynı toplumda konuşulan dilin kuralları ile aynı değildir; başka bir deyişle, işaret dilleri konuşulan dillerin işaretle ifade edilmesi anlamına gelmez, kendilerine özgü birim ve kuralları olan ve konuşulan dillerden bağımsız bir dizgedir.

Doğru cevap D'dir.

Dilin yapısı hakkında yukarıda bahsettiğimiz bilgiler, anadili konuşucuları tarafından içselleştirilmektedir. Ancak içselleştirilmiş bu bilginin niteliği ile bilginin uygulanması arasında bir ayrım vardır. Bu ayrım dil yetisi ile dil edimi arasındaki ayrımdır. Bir anadili konuşucunun içselleştirmiş olduğu bilgi onun dil yetisini oluşturur. Anadili konuşucusunun içselleştirmiş olduğu bilgi, onun şimdiye kadar hiç duymadığı bir tümceyi anlamasını ve şimdiye kadar hiç söylemediği bir tümceyi söylemesini mümkün kılar. Dil yetisinden dolayı, anadili konuşucuları dillerinde üretilen tüm yapıları kullanabilirler ve onları duyduklarında anlayıp gereken yanıtı verebilirler. Ancak anadili konuşucuları dillerinin tüm yapılarını içselleştirmiş olmalarına karşın, bir iletişim ortamında dilbilgisel yapılar oluşturamadıkları anlar olur. Yorgunluk, uykusuzluk gibi fiziksel nedenler ya da sınav heyecanı, önemli bir iş görüşmesi yarattığı baskı gibi psikolojik nedenlerden dolayı, bazan tümce kurmakta, istediğimiz sözcükleri bulmakta zorluk çekeriz. Bu gibi durumlarda söylediklerimiz ağzımızdan anlaşılmaz bir biçimde çıkabilir. Ancak bu durumlar dil bilgimizin olmadığından kaynaklanmaz; sorunlar edimseldir. Bu durumu ortaya çıkaran nedenler ortadan kalktığı zaman, anadili konuşucusunun dil edimi sorunları yok olur, yapıları oluşturmada ya da sözcük bulmadaki sorunları sona erer.

Doğru cevap E'dir.