GENEL DİLBİLİM I - Deneme Sınavı - 6

Yeniyapım, konuşucuların yeni ses dizileri bulup bunları yeni bir anlamla eşleştirme yoluyla yeni sözcükler yaratmalarını ifade eder. A seçeneğinde internette bir arama motoru kullanıp bir şeyi aramak çin 'google' şirketinin arama motoru fiil haline gelmiştir. Aynı şekilde kağıt mendil demek yerine popüler bir kağıt mendil markası olan 'selpak' markası, hijyenik ped demek yerine popüler bir ped markası olan 'orkid' ve margarin demek yerine de popüler bir margarin markası olan 'sana' kelimeleri artık esas kelimelerin yerine geçmiştir. Fakat fotokopi kelimesi için böyle bir durum söz konusu değildir. Dolayısıyla cevap E'dir.

Türkçede addan ad, eylemden ad, addan eylem ve eylemden eylem yapan dört grup türetim eki vardır.

Eklemeli türetmenin ilginç bir boyutu, olası her sözcüğün gerçek dilde türetilmediğidir. Bu durum tıkama kuralının varlığıyla açıklanır. Bu kural, karmaşık bir sözcüğün üretimini dilde aynı anlamı karşılayan başka bir sözcüğün var olduğu durumlarda engeller. Dolayısıyla Türkçede kurallı oldukları halde çalıcı, yaşsız, hızsız, güzelsiz gibi sözcükler türetilmez çünkü bu anlamları karşılayan hırsız, genç, yavaş ve çirkin sözcükleri zaten kullanımdadır. Dolayısıyla cevap D'dir.

'ses seda', 'mutlu mesut', 'gizli saklı' ve 'laf söz' ikilemeleri aynı anlamlı sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşmuşken A seçeneğindeki 'ileri geri' ikilemesi karşıt anlamlı sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluştuğu için doğru seçenek A'dır.

Bütünün ifade ettiği anlam, C şıkkındaki 'büyükanne' kelimesinin 'büyük' ve 'anne' parçaların anlamının toplamına karşılık geldiğinden geçirimlidir. Fakat kara ve kol, imam ve bayıldı, kuş ve palazı ve son olarak kadın ve budu kelimeleri birleştiklerinde kendi anlamlarından bağımsız bir anlamı gösterdikleri için geçirimsizdirler.

Bütünün ifade ettiği anlam, D şıkkı hariç diğer şıklardaki kelimelerin parçalarının anlamının toplamına karşılık geldiğinden 'yurt ve sever', 'ateş ve kes', 'çek ve yat' ve son olarak 'akar ve su' kelimelerinden oluşan birleşik kelimeler geçirimlidir. Fakat ne dilber (genç kız) ne de dudak kelimesiyle alakası olmayan ve bir tatlının adı olan dilber dudağı bundan dolayı geçirimsizdir. Cevap D'dir.

A, B, C ve D seçeneklerindeki birleşik kelimeler iki fiilin bir araya gelmesi ile oluşmuştur. (kap-kaç, yap-boz, uyur-gezer, del-geç) E şıkkındaki mirasyedi ise ilk kelimesi isim diğer kelimesi fiil olan bir birleşik kelime olduğu için diğerlerinden farklıdır.

Bir dilde yeni üretimler yapılabilmesi için öncelikle bir olgunun varlığının, maddi ya da manevi varlığının hissedilmesi ve dolayısıyla adlandırılmaya gerek görülmesi gerekmektedir.

E şıkkı hariç diğer bütün şıklar isim + fiil(imsi)lerden oluşmuştur.

Seçenekler arasında İkileme, Gerioluşum, Kısaltma ve onun bir alt çeşidi olan Kırpma Eklemesiz Türetme süreçlerindendir. Yalnızca sıfır türetim Eklemeli süreçler kapsamındadır.

A seçeneğinde kullanılan {cIl} eki, diğer seçeneklerdeki eklere göre daha az işlektir.

E seçeneğinde [Ak] - [[Ak]ıcı] -  [[[Ak]ıcı]lık] şeklinde (eylem - sıfat - karmaşık ad), iki basamaklı yenilemeli kullanım örneği verilmiştir.

E seçeneğindeki Çağa sözcüğü halk ağzında ' Çocuk, bebek ' anlamında kullanılmaktadır, çoluk sözcüğü ise tek başına bir anlam ifade etmez.

Fakir Fukara ikilemesinde iki sözcük de anlamlı, diğer seçeneklerde iki sözcük de anlamsızdır.

Bu tanım Bileştirme için verilmiştir.

Baba ocağı, tek göz ocak, taş ocağı, yepyeni bir ocak seçeneklerinde ocak sözcüğünün çeşitli niteleyenleri var.

Demiryolu, gerçek anlamda bir yolu ifade ettiği için İçmerkezli bir bileşiktir.

A seçeneğinde 'elektrik', anahtarın ne şekilde çalıştığını, yani onun işleyiş biçimini gösterir.

Tabela sözcüğü İtalyanca, torpil Fransızca, tayfun İngilizce, tabaka ise Arapça kökenlidir. Tütün sözcüğü Türkçe kökenli olup, örneğin, Bulgarcaya geçmiştir.

Ölü mevsim öbeği, Fransızca morte saison öbeğinin çevirisidir. (Kaynak: Uysal, Hülya (2013), İlk Dönem Türkçeleştirme Çalışmalarında (1932-1950) Öyküntü Yöntemi ve Örnekleri, s.116)

Kuralcı Dilbilgisi dilin üretilmesinde belirli doğru ve yanlışlar olduğunu savunur ve buna göre ikinci cümle eğitimli kişiler tarafından asla kurulmadığı için yanlış bir cümledir. Betimleyici Dibilgisi veriye doğru-yanlış bakış açısından bakmaz ve eldeki veriyi inceler. Birinci cümlenin neden üretilebildiğini, ikinci cümlenin neden üretilemeyeceğini açıklamaya çalışır. Üretici Dilbilgisi anadili konuşucularının anadillerini nasıl öğrendiğini ölçmeyi hedefler. Evrensel Dilbilgisine göre ise dil insan bilişinin bir ürünüdür ve dünyanın farklı bölgelerinde yaşayan insanların ırk, cins, kültür ve gelenek/görenek farklılıklarına bakmaksızın ortak özellikler paylaşmalıdır. Buna bağlı olarak da bu ortaklıkları keşfetmeyi amaçlar. Doğru cevap D'dir.