GENEL DİLBİLİM I - Deneme Sınavı - 16

Sözcüklerin karşıtsal dağılımı olup tekrarlanabilen ama daha fazla bölünemeyen, sözcüğün atomları olarak da bilinen parçaların adı biçimbirimdir.

Verilen örnekte seslemlerin ve biçimbirimlerin sayısı ve sınırları aynıdır.

'Ve' bağlacı; tek başına var olabildiği için bağımsız, kendine ait bir anlamı olmayıp sözlüksel biçimbirimler arasında ilişkiyi gösterme görevini üstlendiği için de dilbilgisel biçimbirimdir.

Yeni bir sözlükbirimin ortaya çıkmasını sağlayan eklere türetim eki denir.

Çekim ekleri bağımlı biçimbirimlerinin bir türüdür, anlamları sabittir, tabanın anlam ve türünü değiştirmeden onun farklı dilbilgisel bağlamlara uyum sağlamasına aracılık eder, bir diğer deyişle sözlükbirimler arasında anlam ve işlev ilişkilerini gösterir.

Bu sözcük, çekim eki almadığı için gövde, türetim eki aldığı için de kök olamaz; tabandır.

Bölünemez en küçük parça - bağımsız - anlamlı - ek almamış sırasını takip edecek olursak anlamlı kök/taban yanıtına varmış oluruz.

Kendi başına duramayan - anlam ve ulam değiştiren - kökün arkasına eklenen sırasını takip edersek 'türetimsel sonek' yanıtına varmış oluruz.

Bu altbiçimlerdeki ünlü seçimi Türkçedeki ünlü uyumu kuralıyla açıklanır. Dolayısıyla burada sesbilimsel koşullanmadan söz edilir.

'İstanbul'dan buraya dün geldik.' cümlesinde İstanbul’dan ve buraya sözcüklerindeki {-dAn} ve {-(y)A} ekleri eylemle yön ilişkisi kuran eğik durum ekleridir. Doğru cevap A'dır.

Kitab-ın kelimesi ikinci tekil adsıl uyum eki almıştır. Doğru cevap B'dir.

'Görmüş' fiilinde bitmişlik ulamı vardır. Diğer fiillerdeki -yor ve -acak eki, bitmemişlik ulamıdır.

Yokluk kelimesi soyut bir anlam içermektedir. Diğer seçenekler ise somuttur.

Git bir soru, kuralsız bir şekilde üretilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Açık küme, üye sayısı fazla olan ve kolaylıkla yeni üyeler kabul eden, kapalı küme ise çok nadiren yeni ögeler kabul eden ve üye sayısı sınırlı ya da değişmez olan bir sözcük sınıfıdır. Doğru cevap A'dır.

-dı eki geçmiş zaman belirtmekle birlikte bilgisellik kipidir. Doğru cevap A'dır.

Eylemin edilgen olması için -il eki alması ve geçişsiz olması için de nesne almaması gerektiği düşünülürse sevildi eylemi edilgen ve geçişizdir.

Sıfat ve belirteçler niteleyici olarak da adlandırılırlar. Sözdizimsel özellikleri bakımından, niteleyiciler, doğaları gereği, öbek ve tümcelerin yan ögeleri olan açık küme sözcükleridir. A, B, C ve D seçeneklerinde sıfatlar ve belirteçler var iken E seçeneğinde yoktur. Doğru cevap E'dir.

Bağlaçlar ve ilgeçler kapalı küme sözcükleridir. A seçeneğindeki gibi sözcüğü ilgeç olduğu için bu gruba girer. Doğru cevap A'dır.

Kapalı küme sözcükleri bağlaçlar, ilgeçler, belirleyiciler ve adıllardır. Bağlaçlar çekime girmezler. İlgeçler de genellikle çekime girmezler ancak Türkçede bunların bazıları adların oluşturduğu bir alt ulamında, adların aldığı çekimleri alırlar: altında, önünde, üzerinde, karşısında vb. Belirleyiciler şu ulamları içerir: tanımlıklar (Türkçe bir, İngilizce a/n, the gibi), gösterimsel belirleyiciler (Türkçe bu, şu, o, benim, senin onun; İngilizce this ‘bu’, that ‘şu’, my ‘benim’, your ‘senin’, his/her ‘onun’, gibi), niceleyiciler (biraz, birkaç, bazı, her, bütün gibi.) Bunlardan bazıları sayı eki alarak çekime girerler: this ‘bu’, these ‘bunlar’, that ‘şu’, those ‘şunlar’. Bazıları da uyum çekimine girerler: Türkçedeki belirleyicilerde sayı ve kişi: benim (1.Tekil), senin (2. Tekil), Almancadaki tanımlıklarda kişi, sayı ve cins: der Mann ‘adam’ (yalın, tekil, eril), die Frau ‘kadın’ (yalın, tekil, dişil). En yalın tanımıyla ad yerine geçebilen sözcükler olan adıllar, ad gibi işlev gördüklerinden durum, sayı, uyum, cins gibi adsıl çekimlere girerler. Öyleyse A, B, C, D şıkları kapalı küme sözcüklerinin kodlayabildiği ulamları, E şıkkı ise eylemcil bir ulamı içermektedir.