GENEL DİLBİLİM I - Deneme Sınavı - 11

Biçimbilimsel, dağılımsal ve anlamsal ölçütler sözcük sınıflandırmak amacı ile kullanılır. Doğru cevap C'dir.

Adların niceliğini, tekil, çoğul, ikil, üçül gibi karşıtlıklar etrafında kodlayan
dilbilgisel ulama sayı denir. Doğru cevap D'dir.

Adın eril-dişil-yansız, canlı-cansız, insan-hayvan gibi özellikleri temelinde niteleyicileriyle uyum gerektiren ulama cins denir. Doğru cevap B'dir.

Türkçede adlar ve adıllar özne konumunda yalın, nesne konumunda da belirtme durumundadır. Belirtme eki belirtili nesne durumunda zorunludur. Doğru cevap E'dir.

İyelik bilgisi bir eğik durum işlevi değildir. Doğru cevap B'dir.

Gönderim zamanı konuşma anından önce ya da sonra başka bir eylemin zamanı olan ulama görece zaman denir. Doğru cevap D'dir.

Bir konuşucunun yaptırımını kabul ettiği bir kurum; kişi; yasal, ahlaki, sosyal bir kural; ya da daha öznel içsel bir itki sebebiyle belli bir biçimde tutum takındığı durumların dildeki ifadesine yükümlülük kipi denir. Doğru cevap A'dır.

Eylemin temel üyelerini azaltan, öznesi ve nesnesi özdeş olan eylemleri kodlayan sürece dönüşlü çatı denir. Doğru cevap E'dir.

Bazı dillerde niteledikleri adlarla uyum ilişkisine giren, çoğu dilde de derecelendirme çekimi alan açık küme sözcükleri sıfatlardır. Doğru cevap A'dır.

Verilen öbeklerde büyük harflerle yazılmış olan bütün sözcükler birer niteleyicidir ancak AÇIK ve KOYU niteleyicileri derecelendirilebilir. Örneğin, daha koyu yeşil ya da daha açık çay diyebiliriz. FISTIK yeşili öbeğinde ise FISTIK niteleyicisi derecelendirilemez ve bu nedenle bu sınıfın merkezi konumunda değildir.

Bir sözcüğü herhangi bir sınıfa dahil etmemizi sağlayan üç ölçüt vardır: Anlamsal, biçimbilimsel ve dağılımsal. Anlamsal ölçüt her zaman güvenilir olmayabilir çünkü aynı şekilde yazılan sözcüklerin anlamları farklı olabilir. Dağılımsal ölçüt, sözcükleri tümce içindeki sıralarına ve işlevlerine göre, biçimbilimsel ölçüt ise, bunları içyapısındaki eklere göre sınıflandırmak için kullanılır. Örneğin, tirsukeler,gubibikler,donguzlar adlara özgü olan -lar/-ler eki almıştır, tümce içinde ise özne rolündedir. Bu ölçütlere göre onları adlar sınıfına dahil edebiliriz.

Ad, eylem, sıfat, belirteç AÇIK; ilgeç, bağlaç, adıl, belirleyici ise KAPALI küme üyeleridir.

İki çeşit durumdan söz edilir: Dilbilgisel ve Eğik. Dilbilgisel durum, özne, nesne ve dolaylı tümleç olmak üzere temel dilbilgisel işlevleri yerine getiren adları belirlemek
üzere kullanılır. Eğik durum ise özne, nesne, dolaylı tümleç dışındaki adların eylemle ilişkisini gösteren bir durum türüdür.

AD sınıfı; sayı, cins (dilbilgisel ve doğal), durum ve uyum ulamlarına sahiptir. Kip ve görünüş EYLEM sınıfının ulamlarıdır.

Yalın zaman kullandığımızda konuşma anına gönderim yaparız, tümce içindeki diğer eylemleri bu ana göre konumlandırırız. Görece zamanda ise gönderim yapılan nokta, konuşma anından önce ya da sonra gerçekleşen başka bir eylemin zamanıdır. Örneğin, hazırlanmıştı dediğimizde geçmişte olan başka bir eyleme (sınavı geçti) gönderim yapıyoruz.

Okuyordum / okudum gibi bitmemişlik / bitmişlik durumunu ifade eden ulam, Görünüştür.

Bu örnekten anlaşıldığı üzere Rusçada adlar en azından iki farklı dilbilgisel cinse (eril ve dişil) sahip olabilmektedir ve sıfatlar da cins açısından adlara uyum sağlamaktadır.

Kapalı küme üyeleri adıl, ilgeç, bağlaç ve belirleyicilerdir. Buna göre sizin, gibi, bir, ile grubunda kapalı küme üyeleri sıralanmıştır.

'Eylemin temel üyelerini azaltan, öznesi ve nesnesi özdeş olan eylemleri kodlayan bir süreç' tanımı, Dönüşlü Çatı ulamının tanımıdır. Buna uygun örnek, eylemi yapan ve ondan etkilenen kişinin aynı olduğu C seçeneğidir (giyindi, süslendi).

Türkçede mavilemek diye bir sözcüğün olmaması, dilin üretme sınırlılığından değil bu dilin kullanıldığı dünyada böyle bir kavramsal içeriğin oluşmamasından kaynaklanmaktadır.