GENEL DİLBİLİM I - Deneme Sınavı - 4

Türkçe'de kalma durum eki "-da" dır. Doğru cevap 'C' seçeneğidir.

Nedensizlik, dilde ses ve anlam arasındaki bağın rastlantısal olduğunu gösteren ilkedir. Doğru cevap 'E' seçeneğidir.

Konuşucu ve dinleyiciler, bir dili kullanırken devamlı olarak o dildeki ses dizilimlerini ayrıştırmakla ve anlamlı dizileri belirlemekle uğraşırlar. Dilbilimde bu sürece işlemleme denir. Doğru cevap 'D' seçeneğidir.

Sözcük tanımada kullanılan sözdizimsel yöntemlerden birisi de yerine koyma işlemidir. Örneğin,  iyi kibar düşkünü tümcesini ele alalım. Türkçenin anadili konuşucuları görürler ki, Türkçede iyi ve kibar sözcükleri yerine yapı bozulmaksızın başka sözcükler de kullanılabilir. İyi, kibar düşkünü olunabildiği gibi, kibar, iyi düşkünü; moda, alışveriş düşkünü ya da sinema, tiyatro düşkünü de olunabilir. Düşkün olmak yerine meraklı ya da hayran da olunabilir: iyi, kibar meraklısı; moda, alışveriş meraklısı; sinema, tiyatro meraklısı; iyi, kibar hayranı; moda, alışveriş hayranı; sinema, tiyatro hayranı gibi. Öyleyse, aynı konumda birbirlerinin yerine kullanılarak bir karşıtsal ilişki oluşturan bu yapılar, dilde bağımsız birimler olarak sınıflandırılabilirler. Soru kökünde verilen örnek de buna benzer bir durumu sergilemektedir. Doğru cevap 'B' seçeneğidir.

Dilde nedensizliğin en güçlü kanıtı aynı gerçekliğin farklı dillerde başka başka sözcüklerle gösterilmesi durumudur: Türkçede ağaç sözcüğüyle ifade edilen nesne, İngilizcede tree, Almancada Baum, Latincede arbor, Fransızcada arbre ve Lazcada mca sözcükleriyle gösterilmektedir. Doğru cevap 'A' seçeneğidir.

Denizanası, denizaltı gibi bileşik sözcükler iki sözlükbirimi birleştirme yoluyla oluşturulurlar. Bunun gibi hanımeli sözcüğü de hanım ve eli sözcüklerinin anlamlarını kaybederek iki sözlükbirimin birleşmesi sonucu oluşmuştur. Devetabanı da bunlara benzer bir örnektir. Doğru cevap 'B' seçeneğidir.

Türkçenin bütün anadili konuşucuları boşluğa gelmesi gereken sözcüğün akıldan olduğunu bilirler. Bu cümledeki akıl ve akıldan sözcüklerinin kavramsal içeriği özdeş olup dilbigisel konumları farklıdır. Sözcüklerin tümce içindeki konumlarından kaynaklanan böylesi değişken biçimlerini düzenleyen dilbilgisel kurallar vardır. Bunlar sözcüklerin dizilimi gözetilerek uygulandığı için sözdizimsel kurallar olarak anılırlar. Anadili konuşucularının dile ilişkin sezgisel bilgilerinin bir kısmını oluşturan bu kurallar işletilerek bir sözlükbirimin gerçek dilde ortaya çıkabilecek olası biçimleri kestirilebilir. Böylece, sözlükçe sınırlı sayıda kural işleterek sınırsız sayıda biçim üretmeye elverişli bir sistem olma özelliğini kazanır. Çekimsel biçimbilim de bu örnekte olduğu gibi hangi sözlükbirimin hangi dilbilgisel biçimlerle bir araya gelerek nasıl sözcükbiçimler oluşturduğunu açıklar. Diğer şıklar ise sözlükbirim yapmaya ilişkindir. Doğru cevap 'A' seçeneğidir.

Konuşucu ve dinleyiciler, bir dili kullanırken devamlı olarak o dildeki ses dizilimlerini ayrıştırmakla ve anlamlı dizileri belirlemekle uğraşırlar. Dilbilimde bu sürece işlemleme denir. Bunu müzikal bir eserin notalarına ayrıştırılmasına benzetebiliriz. Ancak müzikte
bu işlem yalnızca eğitimini almış olanlara özgü bir kodlamadır. Dilde sözcük tanıma ise alan yazında okuryazar olmayan anadili konuşucularının bile sahip olduğu doğal bir duyarlık olarak kabul edilir

Bir ses diziliminin sözcük olarak sınıflandırılabilmesi, anlamını ve biçimini koruyarak
bağımsız hareket edebilmesine ve tekrarlanabilir olmasına bağlıdır.

Sözlükçe, dilin nedensizlik temelinde barındırdığı ögeleri listeleyen soyut bir sistemdir.
Girdileri, her maddeye ilişkin ses, anlam ve ulam bilgisini içerir.

Bir SÖZLÜKBİRİM, anadili konuşucusunun zihninde listelenmekte, bir sözcükbiçim
ise üretilmiş dilde ortaya çıkmaktadır.

Bir SÖZLÜKBİRİM, anadili konuşucusunun zihninde listelenmekte, bir sözcükbiçim ise üretilmiş dilde ortaya çıkmaktadır.

Kapı-cı=Türetme

Kayın-Ana=Birleştirme

Konuşucu ve dinleyiciler, bir dili kullanırken devamlı olarak o dildeki ses dizilimlerini ayrıştırmakla ve anlamlı dizileri belirlemekle uğraşırlar. Dilbilimde bu sürece işlemleme denir.

Bu genelleme anlamlı olan her dizilimin bir sözcük olarak sınıflandırılmasına
olanak sağladığından, bütünüyle güvenilir olmaktan uzaktır.

Sözlükbirimler, sözlükçede bilgi olarak listelenen girdileri temsil eden, dilde üretilmemiş, soyut zihin sözcükleridir.  Sözcük tanımada kullanılan bir ölçüt değildir

Aynı sözlükbirimin farklı biçimlerini ortaya çıkaran bu süreçler çekimsel biçimbilim adı altında incelenir. Biçimbilim incelemelerinde temel ölçütün sözcük takımları arasındaki yapısal farkları açıklamak olduğu düşünülürse Tablo 4.6’da takım oluşturan sözcükler olarak deniz ve denizler çifti ele alınabilir.

i, t, s, e sesleri *itte, *setti, *estit, *esitt dizilişinde
değil, testi dizilişinde anlamlı bir sözcük
haline gelir.

Anlamsal ölçüt, dilde ‘bir anlam öğesi olarak sözcük’
(Vygotsky 1986: 5; Bolinger, 1963: 129) görüşüne
koşut olarak ses-anlam eşleşmelerini temel alır.
Buna göre, bir ses dizilimi ancak anlamlıysa sözcük
olabilir.

Sözdizimsel ölçüt ise sözcüklerin sıralanması ve konumuna ilişkindir. Bu ölçütü etkili kullanmanın
bir koşulu, sözcüklerin oluşturduğu biçim düzenini fark etmektir.