GENEL DİLBİLİM I - Deneme Sınavı - 13

Bir dilin dilbilgisini oluşturan dört ana bileşen sesbilim, biçimbilim, sözdizim, anlambilimdir. Sesbilim - sesbirimlerinin, biçimbilim - biçimbirimlerinin, sözdizim - tümce oluşturan birimlerin niteliklerini, dağılımını ve birleşme kurallarını incelerken anlambilim dilin anlam boyutuna, yapısına odaklanır.

Örneğin, Türkçedeki masa sözcüğünün biçimi, yani [m-a-s-a] sesbirimlerin dizilimi ve gerçek dünyadaki herhangi bir masa arasında doğrudan, doğal yolla oluşmuş bir ilişki yoktur. Bu ilişki bir rastlantı sonucu ortaya çıkmış ve toplumsal uzlaşmayla sabitlenmiştir.

Dilin bu özelliğine dilin yaratıcılığı denilmektedir. Aynı/yakın anlamı birçok farklı tümceyle ifade edebiliriz; bazı durumlarda sözcük bazındaki ince anlamsal farklar tümcenin anlamını bütünüyle değiştirebilir, söz oyununa, kinayeye, imalı konuşmaya dönüşebilir.

Söylem çözümlemesi olarak adlandırılan çalışma alanı, soruda işaret edilen inceleme konularının yanı sıra ad-adıl ilişkileri, bağdaşıklık, bağlaşıklık, konuşmaya eşlik eden mimik ve jestler gibi konuları da kapsar.

Dil evrenselleri, dünyada var olan bütün diller için geçerli olan kurallardır. B seçeneğinde verilen açıklama bütün diller için geçerli değildir. Örneğin, Fransızcada sıfatlar bazen addan önce, bazen de addan sonra gelir.

Anadil edinimi, doğduğumuz andan itibaren devam eden ve öncelikle aile üzerinden gerçekleşen bir toplumsallaşma sürecinin sonucudur. Bu süreç doğal olarak yaşanır, olağan koşullarda bir çocuk anadilini üç yaşına kadar bilincine varmadan edinir ve konuşmaya başlar.

İşaret dili, bütün diller gibi kurallı bir dizgedir ve diğer dilsel dizgelerle aynı özellikleri taşır. Örneğin, işaret dili yaratıcıdır ve onun yardımıyla üretilebilecek tümce sayısı sonsuzdur.

Söz konusu tanım, Betimlemeli Dilbilgisi için verilmiştir. Anadil hakkında bu içsel, edinilmiş bilginin yansımasını, dilbilim uzmanları tarafından anadil konuşurları için yazılan dilbilgisi kitaplarında buluruz.

Kuramsal Dilbilim, dile belli bir kuramın çerçevesinde yaklaşır ve bütün dillere özgü evrensel ilkelerin, dil evrensellerinin o dildeki yansımasını inceler.

Akustik sesbilgisi, ses dalgalarının frekansı, formantları ve hızı gibi fiziksel özeliklerini inceler.

Türkçe'de yalnızca akciğer hava akımı düzeneği ile oluşturulan sesler kullanılmaktadır.

Ünsüzlerin oluşumunda görev alan üst oluşturucular şunlardır: üst dudak, üst dişler, diş yuvası, diş yuvası arkası, öndamak, damak, artdamak, küçük dil, boğaz, gırtlak. Dil ise alt oluşturuculardan biridir.

[∫] sesinin oluşma noktası dişyuvasıl-damaksıldır.

Patlamalı ünsüzler alt ve üst oluşturucuların birleşip hava akımını tamamen engellemeleri sonucu oluşur.

[m] ünsüzü çiftdudak- sıl genizsil bir sestir.

Ünlülerin oluşturulmasında dilin konumu, ağız açıklığı ve dudak durumu önemlidir. Gırtlak durumu bu konu içinde belirtilmez.

Vurgu, konuşma sırasında bir seslemin diğer seslemlere göre daha belirgin, kuvvetli ve yüksek tonla söylenmesidir.

[f] ünsüzü dudaksıl-dişsil sınıfındadır.

[n] ünsüzü, dişyuvasıl sınıfındandır.

Yazı dili olmayan dillerin var olması, yani her dilin alfabesinin bulunmaması, yazının yokluğunda konuşmanın var olabileceğini göstermektedir. Ayrıca okur-yazar olmayan konuşurların olması, çocukların okuma-yazma öğrenmeden önce konuşmayı öğrenmesi, konuşmanın dilin birincil boyutu olmasından kaynaklıdır. Kaldı ki, konuşmayı temsil etmek için yaratılmış olan yazı var yazı dilleri şaşmaz bir ses-harf eşleşmesi sunamadıklarından ötürü bu birincil görevlerini bile tam anlamıyla yerine getiremezler. Doğru yanıt B şıkkıdır.