GENEL BİYOLOJİ

Polen: Bitkilerde erkek üreme birimi

Spor ancak mikroskop altında görülebilecek tek hücreli bir yapıdır ve çiçeksiz bitkilerdeki üreme birimidir.

Tomurcuklanma: Bitkinin bir kısmında çıkıntı meydana getirerek bunların yavru hücreler hâlinde gelişmesi ve bağımsız hâle geçmesi sonucunda oluşan eşeysiz çoğalma.

Çelikle Üreme: Bitkilerin kök, gövde, dal ve yaprak gibi vejetatif kısımlarının üzerinde göz bulunan parçalarının ana bitkiden ayrılarak uygun ortamlarda köklendirilmeleri ile yeni bitki ler elde edilmesine çelikle üretim denir. Böylece kısa sürede çok miktarda bitkiyi eşeysiz olarak üretmiş olursunuz, örneğin gül (Rosa sp.).

Endosperm: Çimlenme öncesi ve çimlenme sırasında bitki embriyosunun ihtiyacı olan besini sağlayan tohum kısmıdır.

Tallus kavramı gerçek kök, gövde, yaprak gibi organ farklılaşması göstermeyen ilkel bitkileri ifade etmek için kullanılır. Tallus ilkel bitki gruplarındaki bitkileri oluşturan yapılara verilen genel bir isimdir.

Sitokininler bitkide en çok kök ucunda, büyümekte olan tohum ve meyvelerde, genç yapraklarda bulunur. Sitokininler özellikle mitoz hızlandırıcı özelliğe sahiptirler.

Kapalı tohumlu bitkiler, Tek çenekliler (monokotiller) ve Çift çenekliler (dikotiller) olmak üzere iki gruba ayrılırlar.

Morfogenez: Bir hücre, doku veya organizmanın şeklini geliştirmesini ve değiştirmesini sağlayan biyolojik süreçtir.

Bitkilerde metabolizma hızının en aza indirilmiş uyku (dinlenme) hâlindeki durumuna dormansi denir. Dormansi, bitkilerdeki tohum, meyve veya tüm organların uygun olmayan çevre koşullarında (kış dönemi gibi) korunması için mükemmel bir süreçtir.

Çelikle Üreme: Bitkilerin kök, gövde, dal ve yaprak gibi vejetatif kısımlarının üzerinde göz bulunan parçalarının ana bitkiden ayrılarak uygun ortamlarda köklendirilmeleri ile yeni bitki- ler elde edilmesine çelikle üretim denir. Böylece kısa sürede çok miktarda bitkiyi eşeysiz olarak üretmiş olursunuz, örneğin gül (Rosa sp.).

Bitkilerde vejetatif üreme genel olarak 4 farklı şekilde gerçekleşir;

İkiye bölünme: Tek hücrelilerin mitoz bölünme ile iki ayrı birey oluşturarak çoğalması.

Çok hücreye bölünme: Çekirdeğin arka arkaya bölünmesi sonrası sitoplazma bölünmeleri sonucunda ana hücreden birçok yavru hücre oluşması ve oluşan yavruların bağımsız bireyler oluşturması.

Tomurcuklanma: Bitkinin bir kısmında çıkıntı meydana getirerek bunların yavru hücreler hâlinde gelişmesi ve bağımsız hâle geçmesi sonucunda oluşan eşeysiz çoğalma.

Üretken çoğalma: Ana bitkiden ayrılan vejetatif bir kısmın yeni fertler oluşturması şeklindeki eşeysiz üreme. Bu üreme şeklinin bazı çeşitleri daha çok insan eliyle günlük hayatımızda kullandığımız ekonomik değeri olan bitkilerin üretilmesinde kullanılan bir yöntemdir. Bundan dolayı bu üreme tipi için “üretim” ifadesinin kullanıldığını görürüz. Bu tip üreme/üretim aşağıdaki gibi farklı şekillerde sınıflandırılabilir;

Bölünen hücrenin kalıtım materyali önce kopyalanarak iki katına çıkar, sonra da her iki yavru hücreye eşit olacak şekilde dağıtılır. Böylece bir hücreden tüm özellikleriyle (genetik, şekil, içerik vb.) birbirinin aynısı olan iki yavru hücre meydana gelmiş olur. Genel olarak bitkilerde mitoz bölünme; tomurcuk, sürgün, kök ucu, dal ve gövde ucu, kabuk, odun dokusu, kambiyum, perisikl, yarala- rın çevresi, çiçek ve meyve yapılarının oluşumunda ve gelişiminde kısacası bütün vejetatif doku ve organlarda görülür.

Polen

I,II ve III

Mitoz bölünme, karyokinez (çekirdek bölünmesi) ve sitokinez (sitoplazma bölünmesi) olmak üzere esas olarak iki aşamada meydana gelir

Telofaz: Aynı hücre içerisinde ayrı kutuplarda, oluşan kromozomlar uzayıp incelir, sıkışan katlanmalar gevşer, yeniden kromatin ağı oluşmaya başlar. Böylece çekirdek ve çekirdekçik yeniden oluşarak bir hücre içinde iki çekirdek ve iki çekirdekçik meydana gelmiş olur (Şekil 6.7d).

Eşeyli üremede çekirdek materyalini (genetik materyal) sağlayan hücrelere gamet, bitkilerdeki gametlere ise polen ve yumurta hücresi denir. Polen erkek karakterli üreme birimi (baba), yumurta hücresi ise dişi (anne) karakterli üreme birimidir. İki gamet çekirdeğinin birleşmesine döllenme (tozlaşma) ve bu birleşme ile oluşmuş yapıya da embriyo adı verilir.

Mayoz Bölünme

Kromozom sayısını yarıya indiren bölünmeye mayoz bölünme adı verilir. Eşeyli üreme gösteren bitkiler, tıpkı eşeyli üreyen diğer tüm canlılar gibi yeni nesilde kromozom sayılarını sabit tutmak için yaşamlarının bir yerinde, kromozom sayılarını yarıya indirmek zorundadırlar. Mayoz bölünme, bitkilerdeki eşeyli üreme organı olan çiçekte meydana gelir.