GENEL BİYOLOJİ - Deneme Sınavı - 5

Kambiyum: Çok yıllık bitkilerde bulunan ve bulunduğu yerde yapıların enine kalınlaşmasını sağlayan meristematik doku

Fellogen: mantar kambiyumu

Bazı bitkilerde epiderma altında bir veya çok sıralı hücrelerden oluşan hipoderma tabakası bulunur. Bu tabakanın görevi kurak iklim bölgelerinde yayılış gösteren bitkilerde su depo etmektir.

Epiderma, bitkinin tüm yüzeyini tek hücre sı- rası halinde kaplayan sürekli bir dokudur.

Stomalar genellikle bitkinin yaprak ve gövdelerinde bulunurken, kök ve bazı parazit bitkilerde bulunmaz

Tüyler (trikom), epiderma yüzeyinden dışa doğru gelişen tek ya da çok hücreli çıkıntılardır. Boyut, şekil, içerik ve yapısal farklılık gösteren tüyler, bitkinin her tarafında bulunabilir ve çeşit- li işlevlerine göre, korunma, savunma, tırmanma, emme ve salgı olmak üzere beş gruba ayrılır.

Korunma tüyleri; özellikle kurakçıl bitkilerde olduğu gibi su kaybının azaltılmasında ve güneşin zararlı ışınlarından bitkinin fazla ısınmasına engel olmada rol oynar (Şekil 5.4a).

Savunma tüyleri; gerek sivri uçlarıyla gerekse içerdikleri yakıcı salgılar ile hayvanlara karşı savun- ma oluşturacak bir özelliğe sahiptir. Isırgan otunun (Urtica sp.) yakıcı ve batıcı tüyleri savunma tüyleri- ne örnek olarak verilebilir.

Tırmanma tüyleri; bazı tırmanıcı ve sarılıcı bitkilerde, uçları kıvrılmış ve çeperleri kalınlaş- mış tüyler bitkinin tutunmasına ve tırmanmasına yardımcıdır. Duvarlara ya da ağaç gövdelerine bu tüylerle tutunarak sarılan Humulus lupulus (şerbet- çiotu) bu tüylere güzel bir örnektir.

Emme tüyleri; bitki yaşamı için gerekli olan su ve suda erimiş inorganik veya organik maddelerin topraktan alınmasında rol oynarlar. Bu tüylerin en bilinen örneği kök tüyleridir.

Salgı tüyleri; saf su, şekerli, tuzlu su, uçucu yağ ve ferment gibi bitki tarafından sentezlenen mad- deleri taşıyan ve dış ortama salan tüylerdir. Farklı şekillere sahip olan salgı tüylerinde salgı baş hücre- sinde yer alır (Şekil 5.4b). Adaçayı (Salvia sp.), ke- kik ( ymus sp.), nane (Mentha sp.) gibi aromatik bitkileri içeren Lamiaceae familyası salgı tüylerince zengindir.

Organografi: Bitkideki organların iç ve dış yapı ve fonksiyonlarını inceleyen botanik dalı

Absisyon Bitkilerin mevsime bağlı olarak yaprak- larını kaybetmesi

Belirli bir görevi veya görevler bütününü yapan doku grupları organ olarak isimlendirilir. Bitkinin büyüme ve gelişimi kök, gövde ve yaprak gibi vejetatif organlar tarafından sağlanırken üreme ve neslin devamı çiçek, çiçekte oluşan meyve ve tohumun yer aldığı generatif organlar tarafından gerçekleştiri- lir

Doğru cevap aldesterondur.

Kökeni embriyo olan meristem hücrelerin en temel özelliği sık sık bölünerek yeni hücreler meydana getirmesidir. Bu hücreler de gelişerek, bitkide belli bir görevi yapmak üzere farklılaşarak sürekli doku ve organların oluşumunu sağlarlar. Bitkilerde meristematik bölünmelerden oluşan büyüme bitki ölünceye kadar devam eder. Metabolik olarak oldukça aktif olan meristemler büyük çekirdekli (nükleus), küçük ve çok sayıda vakuol içeren, hücreler arası boşluğu ve plastidleri bulunmayan, ince çeperli hücrelerden oluşur.

Sürekli dokular morfolojik yapıları ve işlevsel özellikleri dikkate alındığında beş kısımda incelenir. Bunlar; koruyucu (örtü) doku, temel (parankima) doku, destek doku, iletim dokusu ve salgı dokudur. Meristemler bölünür dokulardır ve kambiyum da çok yıllık bitkilerde bulunan ve bulunduğu yerde yapıların enine kalınlaşmasını sağlayan meristematik bir dokudur.

Tüyler (trikom) epiderma yüzeyinden dışa doğru gelişen tek ya da çok hücreli çıkıntılardır. Boyut, şekil, içerik ve yapısal farklılık gösteren tüyler, bitkinin her tarafında bulunabilir ve çeşitli işlevlerine göre, korunma, savunma, tırmanma, emme ve salgı olmak üzere beş gruba ayrılır.

Büyüme faaliyetlerinden dolayı kalınlaşan bitkilerde epidermisin parçalanmasıyla yerini mantar doku alır. Mantar doku köken itibarıyla primer ve sekonder olarak ikiye ayrılır:

Primer mantar doku; bu dokuya köklerde rastlanır. Epiderma ve hipoderma tabakasına ait hücre çeperlerinde süberin birikimi sonucu oluşan mantarlaşmış koruyucu doku eksoderma olarak tanımlanır.

Sekonder mantar doku; gimnosperm ve dikotiledon bitki kök ve gövdelerinin kalınlığına büyümesi sırasında epidermisin yerini alan mantarlaşmış koruyucu doku periderma olarak isimlendirilir. Çok tabakalı olan periderma, fellogen, fellem ve felloderm olmak üzere üç tabakadan oluşur.

Çeperleri kalınlaşmış hücrelerden meydana gelen, bitkiye hem şekil veren hem de dayanıklılık ve sertlik sağlayan mekaniksel bir dokudur. Destek doku kollenkima ve sklerankima olmak üzere iki kısımda incelenir. Kollenkima (pek doku) çeperleri selüloz, esnek ve canlı hücrelerden oluşur. Sklerenkima (sert doku) ise çeperleri genellikle odunlaşmış (lignin), esnekliğini kaybetmiş ölü hücrelerden oluşur ve genellikle uzaması sona ermiş dokularda yer alır.

Trake ve trakeid ksilem’in; kalburlu borular ve arkadaş hücreleri floem’in kısımlarıdır. Dolayısıyla iletim dokusuna aittirler. Taş hücreleri ise genellikle eşit uzunluktaki çokgen, silindirik şekilli kısa sklerankima hücreleridir ve destek dokuya aittirler.

Bitki kökleri esas görevleri dışında başka görevler yapmak üzere farklılaşabilirler. Asimileme kökleri, Orkide (Orchis sp.)’ de olduğu gibi fotosentez yapar.

Bazı yapraklar da temel görevlerinin yanında başka görevler yapmak üzere şekil ve yapı olarak aşağıda belirtildiği gibi farklı değişimlere uğrayabilirler;

Depo yaprak: Makasotu (Mesembryanthemum sp.)’nda olduğu gibi su depo edebilir,

Sülük yaprak: Bakla (Vicia sp.)’da olduğu gibi tutunmayı sağlayabilir,

Kapan yaprak: Böcek kapan (Nepenthes sp.) bitkisinde olduğu gibi böcek yakalama fonksiyonuna sahip olabilir,

Üretken yaprak: Aşkın gözyaşları (Bryophyllum sp.)’nda olduğu gibi ek tomurcuklarla yeni bitkiler meydana getirebilir,

Diken yaprak: Geven (Astragalus sp.)’de olduğu gibi korunma ve savunma etkili diken yapraklar gelişebilir,

Çiçek yaprak: Çiçeği meydana getiren çanak, taç yapraklar ile üremede rol oynayan erkek ve dişi organlar şeklinde farklılaşabilir,

Koruyucu yaprak (tomurcuk pulları): Gövde üzerindeki büyüme noktalarının (meristemlerin) etrafını sararak koruma görevi üstlenebilir.

Bitkiyi gelişmenin bir döneminde toprağın derinlerine çekmede Safran bitkisinde olduğu gibi “çekme kökler” rol oynar.