GENEL BİYOLOJİ II

Kromozomların ekvator boyunca dizildikleri evre metafaz, kardeş kromatidlerin birer yavru kromozom olduğu evre anafaz, çekirdekçiğin yeniden oluştuğu evre telofaz ve mitoz bölünmenin tamamlandığı evre sitokinezdir. Kromozomların iplik şeklini almasıyla başlayan evre ise profaz olduğu için doğru cevap “a” seçeneğidir.

Metafaz I; homolog kromozomların karşılıklı olarak hücrenin ekvatoral düzlemine dizildiği, Telofaz I; hücrenin iki kutbunda bulunan kromozomların uzayıp incelmeye başladığı ve etraflarında çekirdek zarının oluştuğu, Anafaz; her bir homolog kromozomun iğ iplikleri yardımıyla zıt kutba doğru çekildiği, Telofaz II; bir hücreden 4 tane haploid hücrenin meydana geldiği evrelerdir. Profaz I ise; kromozomların yoğunlaşarak her biri iki kardeş kromatitden oluşan homolog kromozomların çiftler oluşturduğu ve karşılıklı parça (gen) değişimi anlamına gelen “krossing over” olayının gerçekleştiği evredir. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap “c” seçeneği yani “Profaz I” olmalıdır.

Spermatogenez; erkek üreme organı olan testislerde erkek gametlerin oluşumu, oogenez; dişi üreme organı olan ovaryumlarda dişi gametlerin oluşumudur. Döl yatağı; kadınların üreme sisteminde yer alan bölümlerdendir. Oogami; büyük hareketsiz dişi gamet ile küçük ve hareketli erkek gametin birleşmesidir. Bu açıklamalara göre sorunun doğru cevabı “b” seçeneği yani “döl almaşı” olmalıdır.

Çimlenme, tohumda bulunan embriyonun uygun şartlar bulunca gelişerek ana bitkiye benzer bitkiyi vermek üzere tohumdan çıkarak serbest hâle geçmesidir. Kemotaktik döllenme, gametlerin üretilen bir kimyasal madde yardımıyla yönlendirilmesiyle oluşan döllenme şeklidir. Tropizma, bitkilerde çimlenme ve fide gelişimi ile birlikte görülen yönelme olayıdır. Apikal dominansi, gövdenin uç meristemi (uç tomurcuğu) ile lateral tomurcukların büyümesinin önlenmesidir. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap soru kökündeki tanımı ifade eden “dormansi” terimi yani “b” seçeneği olmalıdır.

Bu soruda öğrenciden “Bitki Büyüme ve Gelişimini Kontrol Eden Önemli Maddeler” başlığı altındaki bilgilerini kullanarak cevap vermesi beklenmektedir. Sorunun cevabı “c” seçeneğidir.

Kökten alınan boyuna kesitte uçtan yukarıya doğru bölüm sıralaması; Kök şapkası, bölünen hücreler bölgesi, uzayan hücreler bölgesi ve olgunlaşma bölgesi şeklindedir. Bu nedenle sorunun cevabı “d” seçeneği olmalıdır.

Çilek bitkisi, toprak üzerinde uzanan ve stolon adı verilen kollarla etrafa yayılır ve yeni bireyler oluşturur. Doğru cevap “stolon” dur.

Eşeysiz üreyen bireylerden oluşan yavrular bağımsız birer birey olmakla birlikte, ana bitkinin genetik yapısına sahiptir. Bu durumdaki bitki topluluklarına klon adı verilir.

Mikrosporlar mitoz bölünme ile önce bir generatif ve bir vejetatif hücreyi içeren polen tanelerini oluşturur. Daha sonra generatif hücre tekrar mitozla bölünerek iki sperm hücresini oluşturur. Bu evrede erkek gametofit oluşmuştur. Bu iki sperm hücresini ise erkek gamet olarak adlandırabiliriz. Dolayısıyla doğru cevap "polen tanesi"dir.

Tohum taslaklarının iç kısmında yer alan makrospor ana hücresi, mayoz bölünme geçirir. Oluşan hücrelerden üçü körelir, biri makrosporu verir. Makrospor hücresi ardarda üç mitoz bölünme geçirerek yedi hücreli, sekiz nukleuslu embriyo kesesini oluşturur. Doğru cevap “3” tür.

Döllenmenin gerçekleşebilmesi için ilk aşama polen tanesinin pistil (dişi organ) üzerine ulaşması gerekir. Polen tanesi stigmaya ulaştığında tozlaşma adı verilen yolculuk tamamlanmış olur. Bazı türlerde polen tübü oluşumu daha erken olmakla birlikte, tozlaşmanın ardından polen su alarak şişer ve polen tübü oluşur. Polen tübünde generatif hücrenin bölünmesiyle oluşan iki sperm nukleusu yani gamet vardır. Stigmanın üzerinden stilusa ve oradan ovaryuma yönlenen polen tübü, tohum taslağına girer ve embriyo kesesine ulaşır. Çifte döllenme olayının ardından tohum taslağındaki integümentler, endosperm ve embriyonun etrafını saran testa (tohum gömleği)yı oluşturur. Böylece tohum meydana gelir. Meyveler olgunlaştığında ana bitkiden ayrılır ve tohumlar çevreye yayılır. Meyve ve tohumlar, çevreye dağılma mekanizmalarına göre farklı yapılardadır. Tohum çimlendikten sonra sporofit nesil tekrar gelişir ve hayat devresi tamamlanmış olur. Doğru cevap "c" seçeneğidir.

Erkek organ topluluğunu oluşturan stamenlerin anter (başçık) kısmında bulunan bölmelerin içinde mikrospor ana hücreleri vardır. Bu hücreler mayoz bölünme ile mikrosporları verir.

Oksinler: Apikal tomurcuğun yan tomurcukların gelişmesine engel olmasını, ışığa yönelimi, iletim demeti gelişimini, meyve gelişimini sağlar. Etilen sentezini teşvik eder; yaprak ve meyve dökülmesini önler. Sitokininler: Kök ve sürgün meristemlerinde hücre bölünmesini artırır. Yaprak yaşlanmasını geciktirir. Etilen: Yaprak, meyve ve çiçekte yaşlanma ve dökülmeyi teşvik eder. Tohum çimlenmesi ve hücre uzamasında etkilidir. Absisik asit: Tohum ve tomurcuk dormansisini teşvik eder. Tohumlara yapraklardan besin taşınımını düzenler. Su stresine tepkiyi düzenler. Gibberellinler: Hücre bölünme ve uzamasını teşvik ederek sürgünün uzamasını sağlar. Tohum çimlenmesini ve bazı bitkilerde çiçeklenmeyi teşvik eder. Doğru cevap “etilen” dir.

Bazı bitkisel hormonları işlevleriyle birlikte hatırlatacak olursak: Oksinler: Apikal tomurcuğun yan tomurcukların gelişmesine engel olmasını, ışığa yönelimi, iletim demeti gelişimini, meyve gelişimini sağlar. Etilen sentezini teşvik eder; yaprak ve meyve dökülmesini önler. Sitokininler: Kök ve sürgün meristemlerinde hücre bölünmesini artırır. Yaprak yaşlanmasını geciktirir. Etilen: Yaprak, meyve ve çiçekte yaşlanma ve dökülmeyi teşvik eder. Tohum çimlenmesi ve hücre uzamasında etkilidir. Absisik asit: Tohum ve tomurcuk dormansisini teşvik eder. Tohumlara yapraklardan besin taşınımını düzenler. Su stresine tepkiyi düzenler. Gibberellinler: Hücre bölünme ve uzamasını teşvik ederek sürgünün uzamasını sağlar. Tohum çimlenmesini ve bazı bitkilerde çiçeklenmeyi teşvik eder. Doğru cevap “absisik asit” dir.

Çiçeklenmenin başlaması için en önemli çevresel etmenlerden biri gün uzunluğudur. Bitkiler bu açıdan kısa gün bitkileri, uzun gün bitkileri ve nötral gün bitkileri olarak ayrılırlar. Kısa gün bitkileri, gün uzunluğunun kritik bir süreden daha kısa olduğu durumda çiçek açabilir. Çilek, patates ve soya fasulyesi bu tip bitkilere örnek olarak verilebilir. Uzun gün bitkileri ise ilkbahar ve erken yaz mevsimlerinde, gün uzunluğu kritik süreden daha uzun olduğunda çiçeklenebilirler. Ispanak, turp, şekerpancarı tipik uzun gün bitkileridir. Doğru cevap "b" seçeneğidir.

Dıştan içe doğru kök tabakalarının gelişimini gözden geçirelim: Epidermis, nispeten tekdüze hücre bölünmeleri ve hücrelerin büyümesiyle oluşur. Kök tüyleri olgunlaşma zonunda epidermis hücrelerinden türevlenerek oluşturulur. Epidermisin hemen altında bir veya daha çok sayıdaki hücre tabakasından oluşan parankimatik yapıdaki korteks bulunur. Korteksin içinde tek hücreli endodermis tabakası vardır. Endodermis tabakasındaki kaspari şeridi adı verilen seçici bölüm sayesinde sadece taşıyıcı proteinleri bulunan mineraller içteki iletim demetlerinin bulunduğu tabakaya ulaşabilir. En içte ise iletim demetleri yer alır. Doğru cevap "a" seçeneğidir.

Eşeyli üremede, gametlerin oluşum aşamasında, mayoz bölünme sırasında ebeveynlerden gelen kromozomlar arasında parça değişimi olur. Eşeyli üreyen bitkiler, bu nedenle değişken çevre koşullarına daha kolay uyum sağlama yeteneğine sahiptir. Buna karşın, eşeysiz üremede genetik çeşitliliğin zenginleştirilmesi mümkün değildir. Eşeysiz üreme sayesinde bitkiler, çevre koşulları uygun olduğu sürece daha hızlı yayılma şansına sahip olur.

Bir canlıdan yaprak, kök gibi parçaların koparılması ve köklendirilmesi ile yeni bir canlı oluşması ve tohum taslağı hücrelerinin döllenme olmaksızın tohumu oluşturması ve yeni bir canlı oluşumu eşeysiz üreme şekilleridir.

Eşeysiz üreme ve bitkilerde büyüme, bitkinin hücrelerinin mitoz bölünmeleriyle gerçekleşir. Normal şartlarda, mitoz bölünme sonucunda ana hücredeki genetik materyal yavru hücreye olduğu gibi aktarılır. Gen alışverişi mayoz bölünmede gözlenir.

Mayoz bölünme sonucunda 4 hücre oluşur ve kromozom sayısı yarıya düşer.