GENEL BİYOLOJİ II

Bir sistemi oluşturan tüm parçalar, birbirleriyle doğrudan veya dolaylı ilişki içinde olup, birbirleriyle bağlantılı, sürekli ve uyumlu bir şekilde çalışırlar. Canlı ve cansız varlıklar arasında karşılıklı etki ve ilişkilerin oluşturduğu biyolojik sisteme ekosistem adı verilir

Ekolojik faktörler; klimatik faktörler (ışık, sıcaklık, basınç, rüzgâr, nem ve yağış), fizyografik faktörler (enlem, boylam, yükselti, bakı, yeryüzü şekli vb.), edafik faktörler (toprak özellikleri) ve biyotik faktörler (bitki, hayvan, insan, mikroorganizmalar) olmak üzere dört ana başlık altında toplanabilir.

Rüzgârın ekolojik etkisi: Sıcaklık ve basınç farkları nedeniyle oluşan hava kütlesi hareketleri sonucu rüzgâr meydana gelir. Rüzgârın ekolojik etkisi esme yönüne, şiddetine ve esme mesafesine bağlı olarak değişir. Ülkemizde etkin 8 rüzgâr tipi vardır. Lodos sıcak havayı, yıldız poyraz ve karayel soğuk havayı getirir. Rüzgâr, toprak ve bitki yüzeylerinden buharlaşmayı hızlandırarak su kaybına neden olur ve bunun sonucu bitkiler yeterince fotosentez yapamaz ve verim düşer. Diğer taraftan rüzgâr canlıların pasif taşınmasında etkin rol oynar.

Simbiyosis (Ortak yaşam): Birbirlerine karşılıklı yararlar sağlayan iki organizmanın bir arada yaşaması haline Simbiyosis denir. Örnek olarak fasulye köklerinde yaşayan azot bakterileri verilebilir. Bir arada bulunduklarında, bundan her ikisi de fayda sağlar. Ancak ayrıldıklarında yaşamlarını sürdürürler ve bundan bir zarar görmezler.

Mutualizm: Mutualizm, iki veya daha fazla türün karşılıklı olarak birbirlerinden faydalandığı ve bu faydalanmanın zorunlu olduğu bir ortak yaşam biçimidir. Buradaki ortak yararlanma yeni bir organizmayı oluşturacak kadar güçlü bir yararlanma biçimidir. Bu ortaklığı oluşturan türlerden birinin bulunmaması halinde diğerinin yaşamı felce uğrar. Örneğin alglerle mantarların oluşturdukları likenler tek bir organizma gibi davranırlar.

Allelopati bir bitkinin doğal şartlarda bir kimyasal madde salgılayarak, diğer bitkiler üzerinde etkili olmasıdır. Örneğin, bir ceviz ağacı salgılamış olduğu Juglon adlı maddenin, diğer bitkilere ait tohumlarının çimlenmesi ve gelişimini engelleyici özellik taşıması ile ilgilidir. Bitkilerden salgılanan ve diğer bitkilerin yaşamını engelleyen bu tip kimyasal maddelere allelopatik maddeler, bunların etki şekline de allelopati denir.

Bitkisel organizmaları besin olarak kullanan organizmalara birincil tüketiciler denir. Karasal ortamdaki otobur formların esasını böcekler, kemirici memeliler ve geviş getirenler, sularda ise, fitoplanktonik formlarla beslenen küçük boylu canlı türleri oluşturur. Otobur hayvanları besin olarak kullanan hayvanlara ise ikincil tüketiciler; ikincil tüketicileri besin olarak kullanan etobur hayvanlara da üçüncül tüketiciler denir.

Organizmalar türlerini devam ettirebilmek için geliştirdikleri yaşam stratejilerine göre; K–seçilimli organizmalar ve r-seçilimli organizmalar olmak üzere iki grup altında incelenebilir. K seçilimli organizmalar yaşam enerjilerini yaşam koşulları az değişen bir ortamda üstünlük ve avantaj sağlayacak uzun yaşama, büyük cüsseye sahip olma gibi yüksek metabolik harcamalara ayırarak, hayatta kalma ve türünü devam ettirebilme şansını yakalamaya çalışmaktadır. r seçilimli organizmalar ise çok değişken ortam koşullarında yaşayabilen, kısa ömürlü, küçük cüsseli, geleceği belirsiz canlılar olup, çok fazla sayıda döl bırakarak türün devamlılığını sağlamaya çalışırlar.

Biyotop, canlı varlıkların yaşamını sürdürebilmesi için uygun çevresel koşullara sahip bir coğrafik bölge veya değişken hacimli bir ortam olup, birden fazla sayıda populasyonun yerleştiği bir alan olarak kabul edilir.

Tür içi ilişkiler aynı türün bireyleri arasında, erkek-dişi ilişkileri, koloni, grup, küme ve rekabet şeklinde görülür. Türler arasında ilişkiler, rekabet, predatörlük, parazitlik, simbiyosis, mutualizm, komensalizm, amensalizm ve allelopati şeklinde olur.

Biyotop, canlı varlıkların yaşamını sürdürebilmesi için uygun çevresel koşullara sahip bir coğrafik bölge veya değişken hacimli bir ortam olup, birden fazla sayıda populasyonun yerleştiği bir alan olarak kabul edilir.

Ekoloji: Organizmaların birbirleri ve çevreleri ile karşılıklı etki ve ilişkilerini araştıran bilim dalıdır.

Tür içi ilişkiler aynı türün bireyleri arasında, erkek-dişi ilişkileri, koloni, grup, küme ve rekabet şeklinde görülür.

Nötralizm: İki populasyonun bir arada bulunmasından her iki tarafta ne bir fayda, ne de bir zarar görmez. Ayrı olmaları durumunda ise bundan etkilenmezler. İki türün bir arada bulunuşu onların populasyon düzeylerini etkilemez.

Mutualizm: Mutualizm, iki veya daha fazla türün karşılıklı olarak birbirlerinden faydalandığı ve bu faydalanmanın zorunlu olduğu bir ortak yaşam biçimidir. Buradaki ortak yararlanma yeni bir or­ganizmayı oluşturacak kadar güçlü bir yararlanma biçimidir. Bu ortaklığı oluşturan türlerden birinin bulunmaması halinde diğerinin yaşamı felce uğrar. Örneğin alglerle mantarların oluşturdukları likenler tek bir organizma gibi davranırlar.

Yatay yöndeki yerleşim düzeni sonucu mozaik yapı oluşur ve bu mozaik yapı içinde; küçük bitki ve hayvan toplulukları (biyoskön), yoğun yerleşim bölgeleri (biyokonon) ve benzer ekolojik istekleri olan ve aynı yaşam şekline sahip bitki toplulukları (sinuzi) bulunur.

Çoğunlukla sel, fırtına ve yangın gibi doğal etkenler, depremler, yer kaymaları ve volkanik patlamalar komünitelerde ekolojik süksesyona neden olur.

Canlı öğeler; üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar olmak üzere üç grup altında incelenir. Cansız öğeler ise kimyasal maddeler (inorganik maddeler, organik maddeler) ve fiziksel koşullardan (iklim, topograf­ya gibi) oluşur.

Birincil üretici olması nedeniyle ekosistemin temel öğesi bitkilerdir.

Kemosentez: Ototrof organizmaların güneş ışığı olmadan inorganik bileşiklerin kimyasal oksidasyonu ile enerji elde etmeleri olayıdır.