Genetik

Bir organizmanın taşıdığı genlerin toplamına organizmanın genomu veya genotipi denir.

Allellerden bir tanesi diğerini baskılayarak fenotipte etkisini gösteren allele dominant yad baskın allen denir.

Eşeyli üreyen diploit organizmalarda, eşey hücreleri (n) hariç her hücrede ana ve babadan gelen iki takım kromozoma (2n) homolog kromozom denir.

Gonozom canlının eşeyine göre aynı ya da farklı olabilen ve eşeyin belirlenmesinde etkili olan genleri içeren kromozomlardır.

Homolog kromozomların karşılıklı olarak benzer bölgelerinde (lokuslarında) yer alan ve bir karakterin farklı derecelerinin oluşumundan sorumlu genlere allen denir.

Allellerden etkisini gösteremeyen allele çekinik ya da resesif allel denir.

Bir çaprazlamada, erkek ve dişi olan atasal organizmalar haploit sayıda genetik madde içeren gametlerini üretirler ve bu gametlerin birleşmesiyle (döllenme ya da fertilizasyon) meydana gelen ilk yavrular F1 dölü olarak adlandırlıır.

F1 dölleri her iki atasal karakterin arasında bir görünüme sahip olması yarı dominantlık olarak adlandırlır.

Bir monohibrit çaprazlanmanın F1 dölünde, her iki atasal özelliğin de eşit oranda gözlendiği bir kalıtım tipine kodominant denir. Heterozigot durumda, bir genin her iki alleli de tam olarak ifade edilir ve kodominant alleller olarak tanımlanırlar.

Organizma üzerinde öldürücü etkisi olan gen ya da allellere letal gen, bu genlerin etkisine ise metal tek denir.

Bir genin fenotipik ifadesinin diğer bir gen tarafından engellemesi şeklindeki etkileşime epistazi denir.

Dominant epistazi, bir genin dominant allelinin, başka bir genin fenotipik ifadesini engellemesi durumudur.

Resesif epistazi, genlerden biri resesif homozigot durumda iken, diğer gen üzerinde epistat etki göstermesi durumudur.

Doğal koşullarda, bir genin etkinlik derecesi en fazla olan tipine yabani-tip allel denir.

Canlılardaki bazı genlerin bu nedenle birden fazla sayıda mutant allellerine çok allelli genler adı verilir.

Aynı kromozom üzerinde bulunan genlere bağlı-genler adı verilir.

Mayoz bölünmede gerçekleşen krossing-over sırasında, bazı genlerin homolog kromozomları arasında yer değiştirme sonucu bağlı genlerin fiziksel konumları değişebilir. Bu olaya bağlantı çözülmesi denir.

Mayoz bölünmede gerçekleşen krossing-over sırasında, bazı genlerin homolog kromozomları arasında yer değiştirme sonucu bağlı genlerin fiziksel konumlarının değişerek oluşturdukları yeni kombinasyondaki kromozoma ise rekombinant denir.

Aynı kromozomda yer alan genlerin arasındaki uzaklıkların hesaplanarak yerlerinin belirlenmesine gen haritalaması denir.

Bitkilerin birçoğu ve bazı gelişmemiş hayvan türlerinde, bir birey hem erkek hem de dişi eşey organına sahip olduğu organizmalara biseksüel (hermafrodit, iki eşeyli canlı) denir.

Partenogenez, eşeyli çoğalmanın değişikliğe uğrayarak meydana getirdiği eşeysiz bir üreme şekli olup, dişi eşey hücresinin erkek eşey hücresi ile birleşmesine gerek kalmadan geliş- me göstermesidir.

Anneden gelen organellere bağlı bir özelliğin yavru döle geçmesi ve dişi yavrular aracılığıyla sonraki kuşaklara aktarılmasına anasal kalıtım ya da organel kalıtımı denir.

Bir organizma ya da hücrede, fenotipik özelliklerin yumurta hücresinin sitoplazmasındaki proteinlerin etkisiyle yönlendirilmesi durumuna anasal etki denir.

Gen havuzu, bir populasyonun gametlerinin içindeki tüm allelik formlarıyla birlikte bütün gen- lerin toplamından meydana gelir.

Gen havuzu değişmeyen populasyonlarakararlı populasyonlar denir.

Göç; bireylerin bir populasyondan başka bir populasyona hareketidir.

Gen frekansı, verilen bir genin bulunduğu bireylerin populasyonda ki yüzdesidir.

Genotip frekansı, belirli bir genotipteki birey sayısının po- pulasyondaki toplam birey sayısına oranı ya da populasyondaki yüzdesidir.

Mutasyon bir canlının genetik materyalinde meydana gelen kalıtılabilir değişikliklerdir.

Mutasyona neden olan kimyasal ya da fiziksel faktörler mutajen nedir?

Anöploidi, kromozomlardan bir ya da birkaçının sayısında meydana gelen mutasyonlara denir.

Delesyon, kromozomdan parça kopmasıdır. Kopma kromozomun uç kısmında meydana gelirse terminal delesyon, kromozom içindeki bir bölgede oluşursa interkalar delesyon olarak adlandırılır.

İnversiyon, kromozomun katlanıp kıvrılma yaptığı bir bölgeden kırılarak, aynı bölgeye ters şekilde tekrar bağlanmasıdır.

Duplikasyon, kromozomun bir kısmında bulunan genlerin kopyalanarak birden fazla sayıda bulunmasıdır.

Translokasyon, homolog olmayan kromozomlar arasında gerçekleşen parça değişimidir.

Transisyon, gen bölgesindeki bir pürin bazının diğer bir pürin bazı (A Æ G ya da G Æ A) ile ya da bir pirimidin bazının diğer bir pirimidin bazı (C Æ T ya da T Æ C) ile yer değiştirmesi durumudur.

Transversiyon gen bölgesindeki bir pürin bazının bir pirimidin bazı ile (A ya da G Æ C ya da T) ya da bir pirimidin bazının pürin ile (C ya da T Æ A ya da G) yer değiş- tirmesi şeklindeki gerçekleşen bir mutasyon tipidir.

Çerçeve kayması gen bölgesinde çoğunlukla sık tekrar eden baz dizilerinin bulunduğu bölgelerde, bir veya birkaç baz çiftinin eklenmesi ya da çıkması ile meydana gelen mutasyon şeklidir.