GENEL BİYOLOJİ II - Deneme Sınavı - 4

Sentrolesital Yumurta: Bu yumurta tipinde besin maddesi yumurta hücresinin mer- kezinde toplanmıştır. Sitoplazma ince bir zar halinde vitellusun etrafını çevreler. Çekirdek ise besin maddesinin ortasında yer alır. Eklembacaklıların özellikle böcek türlerinin tamamının yumurtası bu tiptedir.Izolesital tip yumurta; deniz kestanesinde; telolesital tip yumurta, kurbağalarda; polilesital tip yumurta balık, sürüngen ve kuşlarda görülmektedir.

Besin maddesi en fazla olan yumurta tipidir. Vitellus yumurtanın önemli bir kısmını kaplar. Örneğin kuş türlerinde yumurtanın % 95’ ini besin maddesi oluşturmaktadır. Sitoplazma çok azdır ve çekirdek ile birlikte yumurtanın diğer kutbuna sıkışmıştır. Bu tip yumurtalar balık, sürüngen ve kuş türlerinde görülmektedir.

Yumurtanın erkek eşey hücresine gerek olmadan kendi başına yeni bir birey meydana getirmesine partenogenezdenmektedir. Eşeysiz ürüme gibi görülse de bu üreme şekli eşeyli üremenin değişikliğe uğramasıyla oluşmuştur. Partenogenez su piresi, arı ve karınca gibi omurgasız hayvanlarda görüldüğü gibi, bazı balık ve kertenkele türleri ile tavuk gibi omurgalı hayvanlarda da oluşabilmektedir.

Zigotun bölünmesi çekirdek bölünmesi ile başlar bunu daha sonra sitoplazma bölünmesi izler. Bu şekilde zigot blastomeradı verilen iki kardeş hücreye ayrılır. Yumurtaların kardeş blas- tomerlere bölünmesi genellikle düzenlidir. Bu iki kardeş blastomer de bölünürek 4 ,8, 16, 32 gibi katlanarak yeni blastomerleri neydana getirler. Devam eden segmentasyon, hücrelerden oluşmuş içi dolu dut şeklinde bir yapı oluşturur. Bu yapıya morula adı verilir. Yumurta bölünmeye devam ederken blastomerler emriyonun dış yüzeyinde gerçek bir epitel tabakası oluşturmak üzere sıralanırlar. Aralarında başlangıçta küçük bir açıklık şeklinde görülen boşluk blastula boşluğu (blastosöl, blastosit boşluğu) adını alır ve giderek büyür. Bu evredeki embriyoya da blastuladenir. Gastrulasyon sırasındaki bir grup hücre blastosöl içinde animal kutuba doğru çökmeye başlarlar. Çökmeden dolayı meydana gelen açıklığa blastoporyani ilkin ağız denir.

Meroblastik (kısmi) segmentasyon: Bölünmelere yumurta sitoplazmasının tümü katılmıyorsa bu tip segmentasyonada meroblastik segmentasyon denir.Fazla vitellüs içeren yumurtalar yoğun vitellüsün sitoplazma bölünmelerine eş zamanlı olarak katılmamasından dolayı bu tip seg- mentasyon geçirirler. 
Vitellüs depolanmasının farklılığından dolayı meroblastik segmentasyonda iki tiptir. Diskoidal segmentasyon: Bu tip segmentasyon polilesital yumurtalarda görülür. Vejetatif kutup segmentasyona hiç katılmaz. Bölünme yalnız animal kutupta meydana gelir. Süperfisial segmentasyon:Bu tip segmentasyon sentrolesital yumurtalarda (böcek yumurtaları) görülür. Yumurtanın merkezinde bir miktar sitoplazma ile çevrilmiş nukleus bölünmeler geçirirken sitoplazma bu bölünmelere katılmaz. Sonuçta bölünmemiş merkezi sitoplazma içinde bir çok nukleus yer alır. Holoblastik segmentasyon: Yumurtanın tamamı bölünmeye katılır. Yumurtanın tümü bölünerek tam blastomerleri verir.

Segmentasyon sonunda blastulanın oluşumu ile embriyonun düzeni henüz ergininkine benzerlik göstermez. Sadece tek hücre olan zigottan çok hücreli olan embriyo meydana gelmiştir. Ergin düzene ilk yaklaşım, gelişimin bir sonraki aşaması olan gastrulasyonile başlar Blastulanın oluşması blastulasyon olarak bilinir. Yumurta bölünmeye devam ederken blastomerler emriyonun dış yüzeyinde gerçek bir epitel tabakası oluşturmak üzere sıralanırlar. Segmentasyon devam ederken, hücrelerden oluşmuş içi dolu dut şeklinde yapıya morula adı verilir. Gastrulasyonun sonunda, ektodermin büyük bir kısmı embriyonun dış yüzeyinde yer alır ve yine büyük bir kısmı nöral (=sinir) tüpü şekillendirmek için yeniden düzenlenir. Bu olay da nörülasyon olarak isimlendirilir.

Endodermden Meydana Gelen Yapılar: Bağırsağın iç astarı, akciğerlerin, bronşların ve trakenin iç astarı, pankreasın, safra kesesinin, tiroidin, paratiroidin ve timüs bezinin astarları, idrar torbası ve üreterlerin astarları ve eşey hücreleri.

Mezodermden Meydana Gelen yapılar: Düz kas, çizgili kas ve kalp kası, derinin dermisi, bağ doku, kemik ve kıkırdak doku, kan, kan damarları ve mezenterler, böbrekler, testis ve yumurtalıklar.

Ektodermden Meydana Gelen Yapılar: Derinin epidermisi, kıllar, tırnaklar, ter bezleri, beyin, omurilik, ganglionlar ve sinirler, duyu organlarının almaçları, göz merceği, diş minesi, visceral iskelet, pigment hücreleri ve kafa kıkırdakları. Şıklardaki diğer yapılar mesoderm tabakasından oluşan yapılardır.

Gastrula evresinde birbiri ardına organ taslakları oluşmaya başlar. Omurgalılarda ortaya çıkan ilk organ taslakları orta bağırsak ve deridir. Daha sonra omurga ve nöral boru oluşur.

Holometabol ya da tam başkalaşım gelişim gösteren canlılarda yaşam döngüsü tipik olarak yumurta evresi, larva evresi, pupa evresi ve son olarak ergin dönemden oluşur. Pupa genellikle inaktif ve beslenmeden geçen bir dönemdir. Bu dönem birkaç günden birkaç aya kadar sürebilir.

olur. Bireyler genelde mitoz bölünme sonucunda oluşmaktadır. Eşeysiz üreme farklı şekillerde gerçekleşebilmektedir. Deniz şakayığı gibi bazı Cnidaria grubu türlerde bireyler eşit iki ya da daha fazla sayıya bölünerek yeni bireyler oluşturur. Bu şekilde eşeysiz üremeye fission adı verilir. Yine Cnidaria’ da ve bazı ilkel Kordalı hayvan gruplarında tomurcuklanma ile eşeysiz üreme gerçekleşmektedir. Bu üreme tipinde ergin birey vücudunun herhangi bir bölgesinden mitoz yoluyla bireyler meydana getirmektedir. Oluşan yeni birey ergin hayvandan daha küçüktür. Tomurcuklanarak üreyen bazı gruplarda meydana gelen bireyler ergin bireyden ayrılmaz ve böylece büyük koloniler meydana gelir.

Eşeyli üreme dişide yumurta (ovum) erkekte ise, sperm olarak adlandırılan farklı eşey hücrelerinin (gamet) birleşmesi olayıdır. Bu olay döllenme olarak adlandırılmaktadır. Eşey hücrelerinde kalıtım materyali (kromozom) sayısı özel bir bölünme tipi olan mayoz bölünme ile yarıya iner. Normal vücut hücresinde diploid (2n) olan kalıtım materyali mayoz bölünme ile haploid (n) haline gelir. Böylece, mayoz bölünme sayesinde, yumurta ve spermin birleşmesi ile oluşan zigot 2n kromozom sayısına sahip olur. Eşey hücrelerinin oluşumu eşey organlarında (gonad) meydana gelir. Basit yapılı hayvanlarda gonadlar çok sayıda olurken, gelişmiş olanlarda genellikle bir çifttir. Erkek eşey hücresi sperm testislerde (erkek gonad), dişi eşey hücresi yumurta ise ovaryum (yumurtalık, dişi gonad)’ larda oluşmaktadır. Sperm hücresinin oluşumuna spermatogenez, yumurta hücresinin oluşumuna ise oogenez adı verilmektedir.

Bireyler erginliğe ulaşmadan önce testislerin içi 2n kromozoma sahip spermatogonyum adı verilen özelleşmemiş hücreler ile kaplanmıştır. Erginliğe ulaştıktan sonra bu hücreler mayoz bölünme geçirerek sperm hücresini meydana getirirler. Bu süreç içinde ilk önce spermatogonyum hücreleri hacim olarak büyüyerek primer spermatosit adını alır. Daha sonra primer spermatositler mayoz bölünme geçirirler. I. Mayoz bölünme sonunda iki tane n kromozomlu hücre oluşur. Bu hücreler sekonder spermatosit olarak adlandırılmaktadır. Bu hücrelerin II. Mayoz geçirmesi ile birlikte 4 tane eşit büyüklükte spermatid meydana gelir. Bu hücrelerin değişikliğe uğraması ile sperm hücreleri oluşur.

Sentrolesital Yumurta: Bu yumurta tipinde besin maddesi yumurta hücresinin merkezinde toplanmıştır. Sitoplazma ince bir zar halinde vitellusun etrafını çevreler. Çekirdek ise besin maddesinin ortasında yer alır. Eklembacaklıların özellikle böcek türlerinin tamamının yumurtası bu tiptedir.

Yumurtalık (ovaryum) içinde olgunlaşmamış 2n kromozomlu oogonyum bulunmaktadır. Bu hücreler sürekli olarak mitoz bölünme geçirerek çoğalırlar. Olgunlaşmış ve mayoz bölünmeye hazır hale gelmiş oogoniumlara primer oosit adı verilir. I. Mayoz bölünme sonunda n kromozomlu 2 yeni hücre meydana gelir. Bu hücrelerden büyük yapılı ve bol sitoplazmalı hücreye sekonder oosit, sadece çekirdek içeren küçük yapılı hücreye ise primer kutup hücresi adı verilir. II. Mayoz evresinden sonra, sekonder oosit yine farklı büyüklükte olan iki yeni hücreye bölünür. Bunlardan bol yumurta içereni ootid adını alır. Bu hücre daha sonra bazı farklılıklar geçirerek yumurtayı (ovum) meydana getirir. Sekonder oositten oluşan diğer hücre az sitoplazmalı sekonder kutup hücresidir. Primer kutup hücresi de II. mayoz sonunda az sitoplazmalı 2 tane sekonder kutup hücresine bölünür.

Sperm hücresi baş boyun ve kuyruk olmak üzere 3 kısımdan oluşmuştur. Baş bölgesi yumurta zarını delmede görev alan enzimlerin üretildiği akrozom ile hücre çekirdeğini içermektedir. Spermin boyun bölgesinde çok sayıda mitokondri bulunmaktadır. Bu organelden sağlanan enerji ile kuyruk hareket ettirilerek sperm hücresinin ileri gitmesi sağlanır.

Yumurtanın erkek eşey hücresine gerek olmadan kendi başına yeni bir birey meydana getirmesine partenogenez denmektedir. Eşeysiz ürüme gibi görülse de bu üreme şekli eşeyli üremenin değişikliğe uğramasıyla oluşmuştur.

Holometabol ya da tam başkalaşım gelişim gösteren canlılarda yaşam döngüsü tipik olarak yumurta evresi, larva evresi , pupa evresi ve son olarak ergin dönemden oluşur. Pupa genellikle inaktif ve beslenmeden geçen bir dönemdir. Bu dönem birkaç günden birkaç aya kadar sürebilir.

Endodermden Meydana Gelen Yapılar: Bağırsağın iç astarı, akciğerlerin, bronşların ve trakenin iç astarı, pankreasın, safra kesesinin, tiroidin, paratiroidin ve timüs bezinin astarları, idrar torbası ve üreterlerin astarları ve eşey hücreleri.