GENEL BESLENME

Dünya sağlık örgütü tarafından 10 - 19 yaş grubu bireyler adölösan olarak tanımlanır.

Dünya sağlık örgütü 65 yaş üzerindeki bireyleri yaşlı olarak değerlendirmektedir.

Posa alımı azaltılmalı seçeneği  yaşlıların beslenmesinde yapılan yanlış bir uygulamadır

Spor yapan bireylerde enerjinin % 60 - 65 kadarı karbonhidratlardan gelmelidir

Yaşamın ilk yıllarından itibaren; yeni doğan ve bebeklik dönemi, çocukluk, adolesan dönem, gebelik-emziklilik, menopoz, yaşlılık, spor yapma gibi bazı enerji ve besin ögeleri gereksiniminin değiştiği durumlar özel durumlar olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca günümüzde toplumun genelini etkileyen kronik-dejeneratif hastalıklar da beslenmede değişiklikler yapılmasını gerektiren özel durumlardandır.

Sağlıklı yetişkin kadınlar için gebelik süresince normal ağırlık kazanımı 10-14 kg (ortalama 1-1.5 kg/ ay) arasındadır. Sağlıklı bir gebelik için ağırlık kazanımı ve ağırlık kazanım hızı da önemlidir. Normal kilolu kişilerde gebeliğin ilk üç ayı içinde beklenen ağırlık kazancı 1-2 kg kadardır. Sonraki dönemde haftalık ağırlık kazanımı 0.5 kg kadar olmalıdır. Gebelik süresince yetersiz ağırlık kazanımı (6 kg’ın altında) düşük doğum ağırlıklı bebek dünyaya getirme riskini artırmaktadır. Gebe kadının vücudundaki değişikliklere uyum sağlaması için ağırlık kazanımı önemlidir. Bebeğin ağırlığının yanı sıra, artan kan hacmi, büyüyen göğüsler, plasenta ve amniyotik sıvı annenin ağırlık artışına katkıda bulunmaktadır.

Anne sütü veren bir kadın günde ortalama 700-800 ml süt salgılar. Bu sütün karşılığı olan enerji ve besin ögeleri gereksinimini karşılamak için emziklilik döneminde de normal gereksinmeye ek yapılmalıdır. Yeterli düzeyde anne sütü üretimi için yeterli miktarda sıvı almaya özen gösterilmelidir. Günde en az 8-12 bardak sıvı alınması yeterlidir. Emziklilik döneminde suyun yanı sıra besin değeri yüksek süt ve meyve suyu gibi içecekler tercih edilmelidir. Süt ve meyve suyu aynı zamanda diğer besin ögelerinin tüketimini de sağlayacağından, anne sütü verimliliğini de etkileyecektir. Örneğin; süt tüketimi kalsiyum, meyve suyu ise C vitamini sağlayacaktır.

Bebek doğduğunda ağzı ilk 4 ay sadece emme ve yutma işlevini yapmaktadır. Besini çiğneme ya da ağzında çevirme yeteneği gelişmemiştir. İlk dört ayda emme ile yutulan besinler doğrudan mideye gelir. Bu nedenle bebeğe verilecek besinlerin sıvı kıvamda olması gereklidir. Anne sütü bebekler için ilk 6 ay tek temel besindir.

Bebeklerde çiğneme hareketlerinin başladığı ay 7. Aydır. 0-6 ay arası sadece anne sütü alır. 8-9 ay arası dişler çıkar, çiğneme gelişir, elleri ile besin kavrayabilir. 10-12 ay arası bebeğin çiğneme ve yutma yeteneği gelişir, daha iyi kavrar.

Vejetaryen diyet ile beslenen adolesanlarda demir yetersizliği görülmektedir. Adolesan dönemde demir gereksinimi kan hacmi ve kas kitlesindeki artıştan dolayı daha fazladır. Özellikle kız adolesanlarda menstruasyon dönemi başladığı için erkek adolesanlara göre daha fazla gereksinim vardır.

Yaşlılarda posa kolesterolü düşürür, kan glikozunu düzenler, konstipasyonu önler ve kolon kanseri oluşum riskini azaltır. Koruyucu ve tedavi edici etkileri vardır.

Şişmanlık anatomik, etiyolojik ve fizyolojik olarak da sınıflandırılabilir. Etiyolojik olarak, eksojen (aşırı beslenmeden) ve endojen (doğuştan), anatomik olarak; yağ dağılımına göre (android-elma tipi, jinoid-armut tipi), fizyolojik olarak ise, hipertrofik (yağ hücresinin hacmi büyük) ve hiperplastik (yağ hücresinin sayısı fazla) şeklinde sınıflandırılmaktadır.

Kanserli hastalara önerilen zarar gören hücrelerin yenilenmesi için daha çok protein ve demir içerikli besinler tüketmeleridir. Diyabet hastaları için önerilen besinlerin önerilen öğün düzeninde alınması önemlidir. Magnezyumun kan basıncının düzenlenmesi üzerinde etkisi olduğu için Hipertansiyon hastaları magnezyum açısından zengin olan badem, fındık, ceviz gibi yağlı tohumlarını yeterli miktarlarda almalıdırlar. Ayrıca besin çeşitliliğini sağlamaya dikkat etmelidirler. Sofrada tuz kullanmamalıdırlar. Kalp damar hastaları ise tekli doymamış yağ asitlerinin ve posa içeriği yüksek besinlerin tüketimi artırılmalıdırlar.

Sağlıklı bir gebelik için ağırlık kazanımı ve ağırlık kazanım hızı da önemlidir. Normal kilolu kişilerde gebeliğin ilk üç ayı içinde beklenen ağırlık kazancı 1-2 kg kadardır.

Sağlıklı yetişkin kadınlar için gebelik süresince normal ağırlık kazanımı 10-14 kg (ortalama 1-1.5 kg/ ay) arasındadır.

İlk 3 aydan sonra, sağlıklı bir bebeğin gelişimi için günlük 300 kalori civarında fazladan enerji alınmalıdır. Gebelik öncesi ağırlığa göre eklemeler yapılır. Buna göre; gebelik öncesi ağırlık normalse, ilk üç ay normal gereksinime 150 kalori, 4-9 aylarda ise 300 kalori kadar ek yapmak uygun olur.

Gelişen bir bebeğin vücut hücreleri, anne vücudundaki değişiklikler ve özellikle de plasenta için proteine gereksinim vardır. Anne karnındaki bebeğin büyümesi, ortalama 950 g kadar protein birikmesi demektir. Dolayısıyla günlük 20 gram proteine gebelikte fazladan gereksinim duyulur (ya da 1.2 g/kg). Gebe olmayan kadınlar için önerilen protein 50-60 gram iken, gebelik döneminde 70-80 grama çıkmaktadır.

Emziklilik döneminde zayıflama diyeti yapılmamalıdır. Bu dönemde enerji alımı günlük 1800 kalorinin altına düşerse, vücut için gerekli olan besin ögeleri yeterli düzeyde alınamamaktadır. Özellikle emziklilik döneminin başında düşük kalorili bir diyet uygulaması süt yapımını azaltmakta ve sütün besin değerini olumsuz etkilemektedir. Emziklilik döneminde alkol ve sigara kullanılmamalıdır. Soğan, sarımsak, brokoli, kabak, karnabahar, acı baharatlar ya da kuru baklagiller, anne sütünün tadını değiştirebilir. Bu durum bazı bebeklerde huzursuzluk (gaz oluşturması, emmeyi reddetme gibi) yaratabileceğinden bu tür besinler dikkatle tüketilmelidir.

Anne Sütünün Faydaları
• Her zaman sterildir, ısı derecesi idealdir.
• Besin ögesi bileşimi bebeğin gereksinmelerine uygundur.
• Koruyucu etmenler içerir (sindirime yardımcı aktif enzimler, enfeksiyonu önleyen
ögeler, hormonlar ve büyümeyi sağlayan ögeler gibi).
• Anne sütü alan bebeklerde solunum yolu ve mide-barsak enfeksiyonları daha az görülür.
• Anne sütü çene ve diş gelişimini sağlar.
• Bazı kronik hastalıkların oluşma riskini azaltır (tip I diyabet, çölyak hastalığı, obezite, koroner kalp hastalığı gibi).
• Allerjiye karşı koruyucudur ve bebeği pişikten korur.
• Bebeğin ruhsal, bedensel ve zihinsel gelişimine yardımcı olur.
• Ucuzdur, hazırlama sorunu gerektirmez.
• Anne ve bebeği arasındaki duygusal bağı güçlendirerek sevgi dolu bir ilişkiyi kolaylaştırır.
• Annenin sağlığını korur. Emziren annelerde göğüs kanseri, yumurtalık kanseri, kemik erimesi ve kansızlık (anemi) oluşumu azalır. Anne sütü uterusun eski haline dönmesine yardımcı olur, anneyi aşırı kan kaybından korur.

Tamamlayıcı Besinler Verilirken Dikkat Edilmesi Gerekenler
• Gelişimi normal ve sadece anne sütü alan bebeklerde, altı aydan önce tamamlayıcı besinlere başlanmamalıdır
• Besinler çocuğa teker, teker başlanmalıdır.
• Her yeni besin alışana kadar az miktarda verilir. Çocukta herhangi bir olumsuzluk görülmezse miktarı arttırılır.
• Yeni besin çocuk açken verilir.
• Karışım olarak değil sade besin verilmelidir.
• Çocuk bir besine alıştıktan 3-4 gün sonra yeni besin denenir.
• Çocuk bir besini aldıktan sonra allerji gelişirse besin hemen kesilir, 15-20 gün sonra tekrar denenir.
• Sebze, meyve, pirinç, mercimek vb. gibi besinleriyice yıkandıktan sonra hazırlanmalıdır.
• Besinlerin kıvamı, süt çocuğunun gereksinimine ve motor gelişimine uygun olarak, bebek büyüdükçe dereceli olarak artırılmalıdır.