GENEL BESLENME - Deneme Sınavı - 11

Emziklilik döneminde zayıflama diyeti yapılmamalıdır. Bu dönemde enerji alımı günlük 1800 kalorinin altına düşerse, vücut için gerekli olan besin ögeleri yeterli düzeyde alınamamaktadır. Özellikle emziklilik döneminin başında düşük kalorili bir diyet uygulaması süt yapımını azaltmakta ve sütün besin değerini olumsuz etkilemektedir. Emziklilik döneminde alkol ve sigara kullanılmamalıdır. Soğan, sarımsak, brokoli, kabak, karnabahar, acı baharatlar ya da kuru baklagiller, anne sütünün tadını değiştirebilir. Bu durum bazı bebeklerde huzursuzluk (gaz oluşturması, emmeyi reddetme gibi) yaratabileceğinden bu tür besinler dikkatle tüketilmelidir.

Anne Sütünün Faydaları
• Her zaman sterildir, ısı derecesi idealdir.
• Besin ögesi bileşimi bebeğin gereksinmelerine uygundur.
• Koruyucu etmenler içerir (sindirime yardımcı aktif enzimler, enfeksiyonu önleyen
ögeler, hormonlar ve büyümeyi sağlayan ögeler gibi).
• Anne sütü alan bebeklerde solunum yolu ve mide-barsak enfeksiyonları daha az görülür.
• Anne sütü çene ve diş gelişimini sağlar.
• Bazı kronik hastalıkların oluşma riskini azaltır (tip I diyabet, çölyak hastalığı, obezite, koroner kalp hastalığı gibi).
• Allerjiye karşı koruyucudur ve bebeği pişikten korur.
• Bebeğin ruhsal, bedensel ve zihinsel gelişimine yardımcı olur.
• Ucuzdur, hazırlama sorunu gerektirmez.
• Anne ve bebeği arasındaki duygusal bağı güçlendirerek sevgi dolu bir ilişkiyi kolaylaştırır.
• Annenin sağlığını korur. Emziren annelerde göğüs kanseri, yumurtalık kanseri, kemik erimesi ve kansızlık (anemi) oluşumu azalır. Anne sütü uterusun eski haline dönmesine yardımcı olur, anneyi aşırı kan kaybından korur.

Tamamlayıcı Besinler Verilirken Dikkat Edilmesi Gerekenler
• Gelişimi normal ve sadece anne sütü alan bebeklerde, altı aydan önce tamamlayıcı besinlere başlanmamalıdır
• Besinler çocuğa teker, teker başlanmalıdır.
• Her yeni besin alışana kadar az miktarda verilir. Çocukta herhangi bir olumsuzluk görülmezse miktarı arttırılır.
• Yeni besin çocuk açken verilir.
• Karışım olarak değil sade besin verilmelidir.
• Çocuk bir besine alıştıktan 3-4 gün sonra yeni besin denenir.
• Çocuk bir besini aldıktan sonra allerji gelişirse besin hemen kesilir, 15-20 gün sonra tekrar denenir.
• Sebze, meyve, pirinç, mercimek vb. gibi besinleriyice yıkandıktan sonra hazırlanmalıdır.
• Besinlerin kıvamı, süt çocuğunun gereksinimine ve motor gelişimine uygun olarak, bebek büyüdükçe dereceli olarak artırılmalıdır.

Anne sütü miktarı yeterli düzeyde ise 6. aydan sonra, bebeklere ayrıca inek sütü vermeye gerek yoktur. Anne sütünün azaldığı durumlarda ya da ticari mamaların alınamadığı durumlarda ailenin ekonomik durumu göz önüne alınarak 6. aydan itibaren diğer besinlerle birlikte inek sütü verilebilir.

Yemek porsiyonları anne-babanın ölçüsüne göre değil, çocuğun kendi gereksinimlerine ve yaşına uygun olarak hazırlanmalıdır. Çocuk gerekenden fazla yemeye zorlanmamalıdır.
• Çocuğun yemeğini yemesi için yeterli zaman verilmeli, ancak süre yarım saatten fazla olmamalıdır.
• Çocuklar dönem dönem bir yiyeceğe aşırı düşkünlük gösterirken, bir diğerini reddedebilir. Bunun geçici bir süreç olduğu bilinmeli ve bir süre sonra çocuğun hiç yemediği yiyecek farklı bir şekilde sunularak tekrar denenmelidir.
• Yiyecekler çocukların kolay tüketeceği şekilde hazırlanmalıdır.
• Kendi yaşıtları ile grup halinde yemek yemek, özellikle yemek seçen çocukları farklı tatları denemek konusunda cesaretlendirebilir.
• Çocuklar bazı besin gruplarını yemeği reddedebilir. Örneğin süt içmek istemeyen bir çocuğa süt, bir başka şekilde sunulabilir (yoğurt, sütlü bir tatlı, peynir, meyveli süt vs..). Yine sebze yemeyen bir çocuk için sebze, köftenin içinde, böreğin ya da makarnanın içinde onun için daha eğlenceli bir hale getirilerek verilebilir.
• Et yemek istemeyen bir çocuğun alması gereken protein, yumurta ya da kuru baklagiller verilerek desteklenebilir.
• Ekmek yemek istemiyorsa, makarna, patates, bulgur gibi diğer tahıllı gıdalarla alması gereken kalori desteklenebilir.
• Çocuğun besin seçimindeki öncelikleri dikkate alınarak farklı tat, farklı renk ve çeşitlilikte besinler hazırlanmalıdır.

Adolesanda Fiziksel Aktiviteyi Artırma Önerileri
• Arkadaşlarıyla geçirdiği zamanda bir spor faaliyeti yapmasını önerin,
• Bir spor kursuna yazılmasını sağlayın,
• Okul takımında yer alması için cesaretlendirin,
• Mümkünse okul, dersane vb. gibi yerlere araçla değil, yürüyerek gitmesini teşvik edin.

Gebelikte Ağırlık Kazanımı
Sağlıklı bir gebelik için ağırlık kazanımı ve ağırlık kazanım hızı da önemlidir. Normal kilolu kişilerde gebeliğin ilk üç ayı içinde beklenen ağırlık kazancı 1-2 kg kadardır. Sonraki dönemde haftalık ağırlık kazanımı 0.5 kg kadar olmalıdır. Gebelik süresince yetersiz ağırlık kazanımı (6 kg’ın altında) düşük doğum ağırlıklı bebek dünyaya getirme riskini artırmaktadır.

Kalsiyum: Bebek ortalama 30 g kalsiyum depo etmektedir. Bunu karşılamak için günde 500 mg kadar kalsiyum ek olarak alınmalıdır.

Anne sütü veren bir kadın günde ortalama 700-800 ml süt salgılar. Bu sütün karşılığı olan enerji ve besin ögeleri gereksinimini karşılamak için emziklilik döneminde de normal gereksinmeye ek yapılmalıdır. Yeterli düzeyde anne sütü üretimi için yeterli miktarda sıvı almaya özen gösterilmelidir. Günde en az 8-12 bardak sıvı alınması yeterlidir. Emziklilik döneminde suyun yanı sıra besin değeri yüksek süt ve meyve suyu gibi içecekler tercih edilmelidir. Süt ve meyve suyu aynı zamanda diğer besin ögelerinin tüketimini de sağlayacağından, anne sütü verimliliğini de etkileyecektir. Örneğin; süt tüketimi kalsiyum, meyve suyu ise C vitamini sağlayacaktır. Emziklilik döneminde zayıflama diyeti yapılmamalıdır. Bu dönemde enerji alımı günlük 1800 kalorinin altına düşerse, vücut için gerekli olan besin ögeleri yeterli düzeyde alınamamaktadır. Özellikle emziklilik döneminin başında düşük kalorili bir diyet uygulaması süt yapımını azaltmakta ve sütün besin değerini olumsuz etkilemektedir. Emziklilik döneminde alkol ve sigara kullanılmamalıdır. Soğan, sarımsak, brokoli, kabak, karnabahar, acı baharatlar ya da kuru baklagiller, anne sütünün tadını değiştirebilir. Bu durum
bazı bebeklerde huzursuzluk (gaz oluşturması, emmeyi reddetme gibi) yaratabileceğinden bu tür besinler dikkatle tüketilmelidir.

Soğan, sarımsak, brokoli, kabak, karnabahar, acı baharatlar ya da kuru baklagiller, anne sütünün tadını değiştirebilir. Bu durum bazı bebeklerde huzursuzluk (gaz oluşturması, emmeyi reddetme gibi) yaratabileceğinden
bu tür besinler dikkatle tüketilmelidir.

Menopoz döneminde bazı besin ögelerine gereksinim azalırken (örneğin demir), bazılarında (örneğin kalsiyum) artış olmaktadır. Genelde sebzeler, meyveler, tam tahıllar ve kalsiyumdan zengin; enerji, kafein ve yağdan fakir bir beslenmenin gerekliliği kabul edilmektedir.

Menopoz döneminde bazı besin ögelerine gereksinim azalırken (örneğin demir), bazılarında (örneğin kalsiyum) artış olmaktadır. Genelde sebzeler, meyveler, tam tahıllar ve kalsiyumdan zengin; enerji, kafein ve yağdan fakir bir beslenmenin gerekliliği kabul edilmektedir. Diyetin mineral ve vitamin içeriği de yeterli olmalıdır. Bir kadın menopoz öncesinde fazla kilolu olmasa bile, menopoz döneminde hormon düzeylerindeki değişim ve metabolik hızın azalması nedeniyle ağırlık artışı olmaktadır. Hormonal değişim, vücut yağ dağılımını etkiler, karın bölgesinde daha çok yağ toplanır. Bu durum kalp-damar hastalıkları, yüksek kolesterol düzeyleri ve insülin direnci ile ilişkilidir. Diyetin enerjisi önemlidir. Karbonhidratlardan gelen enerji %55-60 olmalıdır. Basit şeker tüketimi azaltılmalıdır. Basit şekerlerin (çay şekeri, reçel, bal vb.) yerine kompleks karbonhidratlardan (tahıllar, kurubaklagiller, patates vb.) zengin besinler tercih edilmelidir.
Kemik kaybı yaşlanmanın bir parçasıdır. Menopozda östrojen düzeyinin azalması ile kadınların kemik kaybı hızlanır. Bu nedenle kalsiyum gereksinmesi artar. Kalsiyum alımını arttırmak kemik kaybının yavaşlamasına yardım eder. Kalsiyumun en iyi kaynakları süt ve süt türevleridir (yoğurt, peynir, çökelek vb). Yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagiller ve pekmez de kalsiyumdan zengindir. Besinlerle günlük D vitamini gereksinmesi karşılanamadığından, günde 15-30 dakika güneşlenme yararlı olacaktır. Gerekli olan durumlarda doktor tavsiyesine göre kalsiyum ile birlikte D vitamini desteği alınabilir.

Bebek doğduğunda ağzı ilk 4 ay sadece emme ve yutma işlevini yapmaktadır. Besini çiğneme ya da ağzında çevirme yeteneği gelişmemiştir. İlk dört ayda emme ile yutulan besinler doğrudan mideye gelir. Bu nedenle bebeğe verilecek besinlerin sıvı kıvamda olması gereklidir. Anne sütü bebekler için ilk 6 ay tek temel besindir. Kolayca yutulduğu gibi çocuğun büyüme ve gelişmesini sağlayan enerji, protein, vitamin ve mineralleri de içerir.

Çocuğun bulunduğu ay ve sindirim sistemi özellikleri ve gereksinimlerine uygun olarak tamamlayıcı besinler başlanır.
Meyve suyu, ezme, püre: Anne sütü alamayan bebeklere 2. ay sonunda meyve suları verilir. Anne sütü almaya devam ediliyorsa meyve püresi anne sütü verildikten 2 saat sonra verilmelidir. Tek başına anne sütü yeterli olduğunda meyve püresine 6. ayda başlanabilir.
Yoğurt: Anne sütü alamayan ya da anne sütü yetersiz olan bebeklere, saklama koşulları da iyi olmadığında yoğurt sulandırılarak 3. aydan itibaren verilebilir.
Sebze püresi: Altıncı aydan itibaren verilebilir.
Çorbalar: Karışık sebze çorbaları, tarhana, yoğurtlu yayla çorbası ve kırmızı mercimek çorbası 6. aydan itibaren verilebilir.
Yumurta: Önce sarısı ve altıncı ayda başlanır. İyi haşlanmış yumurtanın sarısı 8 parçaya bölünür. İlk gün 1/8 olacak şekilde, 2-3 gün ara ile ¼, ½, gibi arttırılarak verilir. Beyazı 9 uncu aydan sonra denenir, allerjik reaksiyon olup olmadığı yönünden izlenmesi gerekir. Sorun yoksa devam edilir.

Okul öncesi dönem çocuklarının günlük protein gereksiniminin yarıdan fazlası et, süt, yumurta gibi iyi kalite proteinden sağlanmalıdır. Günlük beslenme planı içinde yüksek kaliteli proteinlerden bir yumurta, 500 ml süt ya da yoğurt, 1 köfte kadar et ya da bir porsiyon kurubaklagil yer alıyorsa protein alımı yeterlidir. Bu yaş grubu çocuklarda günlük protein gereksinimi 1-2 g/kg/gün kadardır. Günlük toplam enerjinin %13-15’i proteinden gelmelidir. Vücudun oksijenlenme, mikroplarla savaşma, dokuları besleme gibi yaşamsal pek çok işlevi özel proteinler aracılığı ile gerçekleşebilir. Bu özel proteinlerin oluşturulması için de besinlerle yeterli protein almak gerekir. Bu dönemde toplam enerjinin %50-60’ı
karbonhidratlardan sağlanmalıdır. Ancak basit karbonhidratlar (şeker, bisküvi, çikolata vb) yerine kompleks karbonhidratların tüketilmesi önemlidir. Aşırı şeker alımı iştahsızlık ve diş çürüklerine neden olabilir.

Demir ve çinko: Adolesan dönemde demir gereksinimi kan hacmi ve kas kitlesindeki artıştan dolayı daha fazladır. Özellikle kız adolesanlarda menstruasyon dönemi başladığı için erkek adolesanlara göre daha fazla gereksinim vardır. Vejetaryen diyet ile beslenen adolesanlarda demir yetersizliği görülmektedir. Çinkonun birçok enzim sistemi içerisinde yer aldığı bilinmektedir, çinko özellikle adolesan dönem için çok büyük bir önem taşımaktadır. Çalışmalar
çinko eksikliğine bağlı olarak gözlenen en erken belirtinin büyüme hızındaki azalma olduğunu göstermiştir. Bu nedenle adolesanların yeterli çinko aldığından emin olunmalıdır. Büyüme atağı sırasında erkek adolesanlarda vücutta tutulan çinko miktarı yaklaşık 400 mcg kadardır. Kızlarda ise büyüme hızının erkeklerden yavaş olması nedeniyle bu miktar daha azdır.

Demir ve çinko: Adolesan dönemde demir gereksinimi kan hacmi ve kas kitlesindeki artıştan dolayı daha fazladır. Özellikle kız adolesanlarda menstruasyon dönemi başladığı için erkek adolesanlara göre daha fazla gereksinim vardır. Vejetaryen diyet ile beslenen adolesanlarda demir yetersizliği görülmektedir. Çinkonun birçok enzim sistemi içerisinde yer aldığı bilinmektedir, çinko özellikle adolesan dönem için çok büyük bir önem taşımaktadır. Çalışmalar
çinko eksikliğine bağlı olarak gözlenen en erken belirtinin büyüme hızındaki azalma olduğunu göstermiştir. Bu nedenle adolesanların yeterli çinko aldığından emin olunmalıdır. Büyüme atağı sırasında erkek adolesanlarda vücutta tutulan çinko miktarı yaklaşık 400 mcg kadardır. Kızlarda ise büyüme hızının erkeklerden yavaş olması nedeniyle bu miktar daha azdır.

Çinkonun birçok enzim sistemi içerisinde yer aldığı bilinmektedir, çinko özellikle adolesan dönem için çok büyük bir önem taşımaktadır. Çalışmalar çinko eksikliğine bağlı olarak gözlenen en erken belirtinin büyüme hızındaki azalma olduğunu göstermiştir. Bu nedenle adolesanların yeterli çinko aldığından emin olunmalıdır. Büyüme atağı sırasında erkek adolesanlarda vücutta tutulan çinko miktarı yaklaşık 400 mcg kadardır. Kızlarda ise büyüme hızının erkeklerden yavaş olması nedeniyle bu miktar daha azdır.

6. ayda bebek kaşıkla yemeyi öğrenir. Dudaklarını kapatır.
Anne sütüne devam edilir. Yoğurt, Meyve suyu, sebze suyu ve püresi, Pekmez,
Şekersiz muhallebi (süt+pirinç unu), Yumurta sarısı (1/4 oranında),
(Besinlerin hazırlanmasında inek sütü küçük miktarlarda kullanılabilir)

Kemik kaybı yaşlanmanın bir parçasıdır. Menopozda östrojen düzeyinin azalması ile kadınların kemik kaybı hızlanır. Bu nedenle kalsiyum gereksinmesi artar. Kalsiyum alımını arttırmak kemik kaybının yavaşlamasına yardım eder. Kalsiyumun en iyi kaynakları süt ve süt türevleridir (yoğurt, peynir, çökelek vb). Yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagiller ve pekmez de kalsiyumdan zengindir. Besinlerle günlük D vitamini gereksinmesi karşılanamadığından, günde 15-30 dakika güneşlenme yararlı olacaktır. Gerekli olan durumlarda doktor tavsiyesine göre kalsiyum ile birlikte D vitamini desteği alınabilir.