GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE SİYASET

“ithal ikameci sanayileşme” olarak adlandırılan bu model ithalat yoluyla ülke dışından gelen ürünleri yerli mallarla ikame etmek prensibi üzerine kurulmuştur. Bilhassa ülke nüfusunun büyük olmasına dayalı olarak iç piyasanın da büyük olduğu Brezilya gibi ülkelerde belli bir başarı sağlanmış olsa da hemen hemen her Latin Amerika ülkesi 1980’lerde ithal ikameci sanayileşme modeline de bağlı olarak borç krizinin içine düşmüştür.

Sivil yönetime geçiş Şubat 1984 ile Haziran 1984 arası süren toplumsal siyasi hareketi izlemiştir. Birçok siyasi ve sivil toplum grubundan oluşan bu hareket Direitas Já kampanyası olarak bilinir ve askerî yönetimden doğrudan başkanlık seçimleri yapılması talebinde bulunmuştur. Askerî yönetim başkanlık seçimlerinin doğrudan yapılmasına izin vermemiş, yeni kurulacak sivil yönetim üzerinde bazı kısıtlamalar da getirmiştir. Örneğin, kurulan ilk sivil hükûmette altı asker bakan da bulunmuştur. Ulusal İstihbarat Servisi’nin ordu tarafından kontrolü devam etmiştir. Hatta tarım reformunun sınırları da ordu tarafından çizilmiştir

Brezilya Mucizesi: Brezilya’nın 1968 ve 1974 yılları arasında gösterdiği yüksek ekonomik performans Brezilya Mucizesi olarak anılmıştır.

Başkanlık sisteminin Brezilya’daki çalışmasına bakarsak özet olarak söyleyeceğimiz hem bazı sorunlara yol açan özelliklerinin olduğu -ki parçalanmış parti sistemi bunlardan biridir-hem de etkili bir yönetimi sağlayacak, başkanı güçlü kılan anayasal düzenlemelerin olduğudur. 1994 öncesi dönemde ekonomik istikrarın sağlanamaması, askerî rejimden sonra ilk doğrudan seçimle başa geçen başkan Collor’un yolsuzluk yüzünden dönem süresi bitmeden görevinin sonlanması Brezilya’daki demokratik sistemin kurumsal sorunları olduğu bilhassa başkanlık sisteminin güçsüz ve parçalanmış bir parti sistemiyle beraber çalışmasının zor
olduğu görüşünün oluşmasına katkıda bulunmuştur

1988 Anayasası’na göre Brezilya’da yirmi altı eyalet ve otonom yönetimi olan Federal Bölge (Distrito Federal) vardır. Her eyalet dört yıllık süre için seçilen valiler tarafından yönetilir. Her eyalette tek meclisten oluşan yasama organı vardır (Dinan 2007). Eyaletlerdeki parti sistemleri de parçalanmış olduğundan yani çok
sayıda partiden oluştuğundan valilerin partilerinin yasama organında çoğunluğu sağlaması zordur ve valiler genelde seçimlere koalisyonla giderler. Üst meclis yani Senato birçok federal devlette olduğu gibi eyaletleri eşit temsil eder. Her eyaletin temsilci sayısı üçtür yani eşittir. Nüfusa göre belirlenmemiştir.

Partileri ve parti sistemini dolayısıyla vatandaşların tercihlerinin nasıl temsil edildiğini belirleyen önemli bir siyasal etken seçim sistemidir. Brezilya’da alt yasama organı seçimleri için kullanılan açık liste nispi seçim sistemi üzerinde birçok tartışma olmuştur.

Askerî rejim sırasında kurulmuş olan iki parti vardı: ARENA (Aliança Renovadora Nacional - Ulusal Yenilikçi İttifak) ve MDB (Movimento Democrático Brasileiro - Brezilya Demokrasi Hareketi.)

Brezilya parti sisteminin partilerin güçsüz ya da önemsiz olduklarını düşündüren özelliklerden biri  milletvekillerinin çok sık parti değiştirmeleridir. 1990, 1994, 1998 ve 2002 seçimlerinden sonraki dört döneme baktığımızda her dönem 150 milletvekilinden fazlasının parti değiştirdiğini görebiliriz (Desposato 2006).
1990 sonrası dönemde toplam 503, diğer dönemlerde 513 milletvekili olduğu düşünülürse bu çok büyük bir orandır. Bu konuda da PT diğer partilerden ayrılır. Mesela 1991 ile 1994 arası dönemde ortalama parti değiştirme oranı %51,7 iken PT için bu oran %8,6’da kalmıştır (Mainwaring 1999). Parti değiştirme oranının
çok yüksek olması sonucunda 2007 yılında Ulusal Seçim Mahkemesi (TSE Tribunal Superior Eleitoral) parti değiştiren milletvekillerinin milletvekilliklerinin düşebileceğine karar vermiştir (Freedom House Country Report 2010).

Brezilya demokrasisinde alt meclis (temsilciler meclisi) seçimlerinde açık liste nispi seçim sistemi kullanılmaktadır. Nispi seçim sisteminin en önemli özelliği partilerin mecliste aldıkları sandalye sayısının partilerin oylarına oranla dağıtılmasıdır. Seçim bölgesindeki sandalye sayısı arttıkça oransallık artacaktır ve küçük partiler de mecliste sandalye sahibi olacaklardır.

Korporatizm örgütlenmiş sivil toplumu devletin karar verme mekanizmalarıyla buluşturan bir kamusal düzenlemedir. Kamu politikalarının oluşumunda dernekler ve meslek odaları gibi toplumsal örgütlerin devlet kontrolünde karar verme sürecine dahil olduğu sistemdir.

Latin Amerika’nın diğer büyük kısmını oluşturan, İspanya tarafından kolonileştirilmiş ülkelerin tersine Brezilya Portekiz’den bağımsızlığını kazandıktan sonra bazı toprak kayıpları yaşamış olsa da bütünlüğünü koruyabilmiştir. Bazı yazarlara göre (Skidmore 1999) Portekiz monarşisinin Napolyon’un Portekiz’i işgaliyle Brezilya’ya taşınması ve Dom João VI’nın (ya da diğer bir deyişle Perdo I’in) 1831’de ülkesine dönerken oğlu Pedro II’yi Brezilya’da bırakmasıyla monarşinin Portekiz’den bağımsız bir şekilde devam etmiş olması ülkenin parçalanmasını engelleyen bir rol oynamıştır.

Bazı görüşlere göre sorumlu Portekiz koloni dönemidir çünkü altın ve elmas madenleri ya da şeker üretiminin ihracatına dayalı ekonominin kazancı Portekiz’e aktarılmış, ülkenin gelişimi için yatırım yapılmamıştır. Hatta Portekiz kolonyal yönetimi 1808 yılına kadar Brezilya’da matbaa makinesinin kullanımı bile yasaklanmıştır. Diğer bir görüşe göre Brezilya Endüstri Devrimi’ni kaçırmış, bunda Portekiz etkisi kadar Brezilya elitinin ideolojik görüşleri ve İngiltere ile olan ticari ilişkileri de rol oynamıştır. Skidmore (1999)’a göre o dönemde Brezilya eliti arasında hakim olan görüş Manchester usulü liberalizmdi.

İmparatorun yönetimini kısıtlayan ilk anayasal sınırlamalar 1824 yılında getirilmiştir. Aynı dönemlerde sınırlı seçimler de yapılmaya başlanmış, partilerin ilk oluşumları ortaya çıkmaya başlamıştır (Skidmore ve Smith 2001). Cumhuriyetin ilanı ise 1889 yılında ordunun baskısı sonucu İmparator ve ailesinin Brezilya’yı terk etmesinden sonra gerçekleşmiştir (Skidmore ve Smith 2001; Halperin-Donghi 1993).

Devlet başkanlığının seçmenler heyeti tarafından seçilen bir sivile geçtiği 1985 yılı literatürde genel olarak demokratik dönemin başlangıcı olarak ele alınır. Sivil yönetime geçiş Şubat 1984 ile Haziran 1984 arası süren toplumsal siyasi hareketi izlemiştir. Birçok siyasi ve sivil toplum grubundan oluşan bu hareket Direitas Já kampanyası olarak bilinir ve askerî yönetimden doğrudan başkanlık seçimleri yapılması talebinde bulunmuştur. Askerî yönetim başkanlık seçimlerinin doğrudan yapılmasına izin vermemiş, yeni kurulacak sivil yönetim üzerinde bazı kısıtlamalar da getirmiştir.

Ekonomik alanda beklenilen başarı 1967 yılından sonra görünmeye başlandı. 1968 ve 1974 yılları arasında ortalama yıllık büyüme hızı %10’du. Ülkenin ihracatı neredeyse dört katına çıkmıştı (Skidmore ve Smith 2001). Hatta bu döneme “Brezilya Mucizesi” denilmeye başlanmıştı.

Brezilya anayasasının başkana güç veren bir başka uygulaması kısmi veto hakkıdır. Başkan önüne gelen yasa tasarılarının sadece bir kısmını veto etme hakkına sahiptir.

1988 Anayasası’na göre Brezilya’da yirmi altı eyalet ve otonom yönetimi olan Federal Bölge (Distrito Federal) vardır. Her eyalet dört yıllık süre için seçilen va- liler tarafından yönetilir. Her eyalette tek meclisten oluşan yasama organı vardır (Dinan 2007). Eyaletlerdeki parti sistemleri de parçalanmış olduğundan yani çok sayıda partiden oluştuğundan valilerin partilerinin yasama organında çoğunluğu sağlaması zordur ve valiler genelde seçimlere koalisyonla giderler. Üst meclis yani Senato birçok federal devlette olduğu gibi eyaletleri eşit temsil eder. Her eyaletin temsilci sayısı üçtür yani eşittir. Nüfusa göre belirlenmemiştir.

Brezilya’da uygulanan açık liste sisteminde vatandaşlar bir parti veya bir aday için tercih belirtebilir. Aday için tercih belirtirlerse bu adayın partisine de oy olarak eklenir. Partiler arası sandalye dağılımı D’Hondt metoduna göre yapılır (Ames 1995). Listeler üzerinde aday isimleri yazmaz ama vatandaşlar adayın ismini veya kodunu yazarak tercihlerini belirtebilir. Her adayın aldığı oy sayısına göre partinin listesi içindeki sıralama belli olur. Bunun sonucunda aynı partiden adaylar arasında rekabet oluşur (Ames 1995) ve parti yerine aday odaklı seçimler yaşanır (Carey ve Shugart 1995). Daha önce de belirttiğimiz gibi seçimler parti değil aday ağırlıklı olur ve siyasi hayatta partilerin önemi azalır. Partiler aday sıralamasını etkileyemediği için daha önce de bahsettiğimiz gibi bir görüşe göre mecliste parti disiplinini sağlamak zorlaşır çünkü parti disiplinine uymayan milletvekilleri cezalandırılamayacaktır. Ama parti disiplini araştırmaları bu görüşü destekleyen bulgular sunmamaktadır (Desposato 2004).

Birçok diğer ülkede de görüldüğü gibi ithal ikameci sanayileşme çok önemli sorunlar da yaratmıştır. Koruma devam ettiği sürece rekabet baskısı olmadığından malların düşük kaliteli kalması ve üretimin veriminin düşük olması genelde görülen sorunlardır.

Brezilya’daki ilk nakit transferine dayalı yardım programı 1995 yılında ulusal başkent Brasília ve Campinas belediyesinde (São Paulo eyaletinde) gerçekleştirilmiş ve daha sonra diğer belediye ve eyaletlere yayılmıştı.