Gelişmekte Olan Ülkelerin Ekonomik Sorunları

İktisadi büyüme, bir ülkenin gayrisafi yurt içi hasılasının (GSYİH) veya gayrisafi millî hasılasının (GSMH) bir önceki yıla veya döneme göre niteliksel olarak değişiklik göstermesidir.

GSYİH, bir ülke içinde belli bir dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatı ile değeri iken; GSMH, bir ülke vatandaşlarının belli bir dönemde ürettikleri nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatı ile değeridir.

Kalkınma kavramı, büyümeden daha geniş anlamlı olup az gelişmiş bir toplumda iktisadi yapının dönüşmesinin/dönüştürülmesinin yanında sosyal, kültürel ve siyasal yapıların da değiştirilmesini ifade etmektedir.

Kalkınma iktisadının temel ilgi alanı az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdir.

İthal ikamesi, yurtdışında üretilen ve ithal edilen malların uygulanan koruyucu ve özendirici önlemlerle yurt içinde üretilmesini öngören bir sanayileşme stratejisidir.

Sürdürülebilir kalkınma, temel çevresel, sosyal ve ekonomik hizmetlerin, bu hizmetlerin dayandığı ekolojik ve toplum merkezli sistemlerin varlığını tehdit
etmeksizin, herkese sunulabildiği kalkınma olarak tanımlanabilir.

Kalkınma, üç farklı yöntemlerle ölçülebilmektedir. Birincisi, Gayrisafi Millî Hasıla (GSMH) ve kişi başına GSMH’sına göre ülkeler sıralanmaktadır. İkinci yönteme göre, ülkelerin kalkınmışlık durumu satın alma gücüne göre yapılmaktadır. Üçüncüsünde ise, insani kalkınma seviyesine göre ülkeler karşılaştırılmaktadır.

İnsani Gelişme Endeksi (İGE) üç temel bileşenden oluşmaktadır. Bunlar, uzun ve sağlıklı bir yaşam, bilgiye erişim ve kabul edilebilir bir yaşam standardıdır.

UNDP, 2010 yılı İnsani Gelişme Raporunda, bütün eski sınıflandırmalarından vazgeçerek yeni bir yöntem benimsemiştir. Bu yönteme göre, İnsani Gelişme Endeksi, dört eşit gruba ayrılmakta ve en yüksek 1/4’lük grupta yer alan ülkeler, gelişmiş ülkeler; geri kalan 3/4’lük grupta yer alan ülkelerin hepsi birden gelişmekte olan ülkeler diye sınıflandırılmıştır.

Gelişmekte olan ülkeler için en önemli olan işsizlik çeşitleri ise açık işsizliğin yanı sıra gizli işsizlik, yapısal işsizlik ve teknolojik işsizliktir.

Enflasyon, fiyatlar genel seviyesindeki sürekli artıştır. Deflasyon ise piyasada fiyatların belirli bir zaman aralığında sürekli düşüştür. Bu indeksler, Tüketici Fiyat İndeksi (TÜFE) ve Üretici Fiyat İndeksi (ÜFE) yoluyla TÜİK tarafından hesaplanmaktadır.

Hızlı nüfus artışı, yetersiz ve yanlış beslenme, yetersiz ve elverişsiz sağlık koşulları, sağlıksız kentleşme ve barınma problemleri gelişmekte olan ülkelere özgü tipik demografik göstergelerdir.

Ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesinde ekonomik faktörlerin yanı sıra diğer faktörler de (sosyal, kültürel ve siyasi) önemlidir.

Belirli bir toplumda siyasal alana yansıyan, onunla ilgili olan kanaat ve inançlar, tutumlar ve davranışlar, o toplumun siyasal kültürünü oluşturur.

Ekonomik özgürlüklerin temel unsurları, tercih, mübadele ve rekabet özgürlüğü ile bireyin ve mülkiyetinin korunmasıdır.

Yapısal değişim yaklaşımına göre, üretim faaliyetleri, gelişmekte olan ülkelerde hâlâ önemli olan birincil (tarım, ormancılık, madencilik vb.), ikincil (imalat, inşaat vb.), üçüncül (hizmetler) üretim faaliyetleri şeklinde sınıflandırılmaktadır.

Az gelişmişliği açıklamaya çalışan ve bu ülkelerin gelişmiş ülkelere dönüşmesi için geliştirilen öneriler, geleneksel (Ortodoks) kalkınma teorileri ve heteredoks kalkınma teorileri alt başlıkları altında incelenir. 

Düşük gelir düzeyi, düşük tasarruf ve düşük talep düzeyi demektir. Bu da yatırımların düşük olmasına yol açar. Yatırım azlığı sermaye birikiminin yetersiz olmasına ve verimliliğin düşük olmasına neden olur. Bu durum gelirinde düşük olmasıyla sonuçlanır.

Geleneksel kuramlar; Rosenstein-Rodan’ın (1943) Büyük İtiş Teorisi, Nurkse’nin (1952) Fakirlik Kısır Döngüsü Teorisi, Boeke (1953) ve Lewis’in (1966) İkili Ekonomi Teorisi ve Rostow’un (1960) Tarihsel Büyüme Aşamaları Teorisinden oluşmaktadır.

Bu gününün gelişmiş ülkeleri geleneksel, geçiş, kalkış, olgunluk ve kitle tüketim aşamaları olarak beş aşamayı geçerek gelişmiş ülkeler hâline gelmişlerdir.

Dengeli büyüme stratejileri, kaynakların bütün sektörlere düzgün bir şekilde dağıtılmasına ve kalkınmanın dengeleri olmasını önermektedir. dengesiz büyüme stratejileri ise kalkınmanın ancak tamamlayıcı özelliği olan sektörlerde
kaynakların daha çok yönlendirilmesi ile kalkınmaya bir ivme kazandırılabileceğini ileri sürmektedir.