GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Bilindiği gibi yetersizliklerin birçok nedeni olabilmektedir ve bu nedenler içinden hangisinin yetersizliğe doğrudan neden olduğunu belirlemek çoğu zaman mümkün olmamaktadır. Fiziksel ya da sağlık yetersizliklerinin nedenlerini doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası nedenler olarak üç başlık altında toplamak mümkündür.

Doğum Öncesi Nedenler: Anne-baba arasındaki akrabalık, kan uyuşmazlığı, annenin leğen kemiğinin dar olması, anne yaşının 20’nin altında ya da 35’in üstünde olması, annenin yaptığı doğum sayısı, baba yaşının yüksek olması, hormonal bozukluklar, annede şeker hastalığı, hamilelikte yaşanan duygusal travmalar, annenin madde bağımlılığı, annenin hamileliğinin özellikle ilk üç ayında geçirdiği kızamık, suçiçeği gibi bulaşıcı hastalıklar, gebelik sürecinde annenin röntgen ışınına maruz kalması, annenin aldığı bazı ilaçlar, annenin gebeliği sonlandırma çabaları, geçirdiği travmalar, kötü ya da yetersiz beslenme, plasentanın anne rahminden erken ayrılması, plasenta yetersizliği gibi durumlar çocuğun beyninde gelişim bozukluğuna neden olabilmektedir. Doğum öncesinde bebeğin anne karnında omurga kemiklerinin tam olarak kapanamamasından kaynaklanabilen spina bifida bu gruba örnek olarak verilebilir. 

Doğum Sırasındaki Nedenler: Doğumun zor olması ve bebeğin oksijensiz kalması, özellikle hastane ortamında yapılmayan doğumlarda sıkça karşılaşılan doğum travmaları, hastane ortamında yapılmayan zor doğumlar, çoğul gebelik, erken doğum, bebekte sarılık, müdahaleli doğum (forseps, vakum kullanımı), düşük bebek ağırlığı doğum sırası nedenler arasında sayılabilmektedir.

Doğru cevap A'dır.

Fiziksel yetersizliği iki şekilde sınıflamak mümkündür. Birincisi yetersizliğin yoğunluğuna göre yapılabilecek sınıflamadır; hafif, orta ve yoğun.

İkinci sınıflama türü ise, fiziksel yetersizliğin oluşum şekline göre yapılabilecek bir sınıflamadır. Bu sınıflama da sinir sistemi ile ilgili olan fiziksel yetersizlik, kas – iskelet sistemi ile ilgili olan fiziksel yetersizlik ve sağlıkla ilgili fiziksel yetersizlik olmak üzere üç şekilde yapılabilmektedir.

Doğru cevap B'dir.

1. Hafif Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan bireyin kişisel gereksinimlerini bağımsız olarak karşılayabilmesi, günlük yaşamını sürdürmede herhangi bir alete ya da desteğe gereksinim duymaması, yaşamını bağımsız olarak ya da çok az bağımlı olarak sürdürebilmesi, tedavi ve eğitim desteği sağlandığında motor becerilerinin niteliğinin artma potansiyeline sahip olması, tedavi ve eğitim desteği sağlanmadığında ise motor becerilerinin niteliğinde gerileme ihtimalinin olması durumudur.

2. Orta Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan bireyin günlük yaşamını sürdürmede az da olsa desteğe gereksinim duyması, bazen bağımsız olabilmesi, işlevsel baş kontrolüne sahip olması, eklemlerinde işlevlerini sınırlayan ve ağrıya neden olan şekil bozukluklarının olması, bireysel gereksinimlerinde yardımcı aletleri (yürüme cihazı, koltuk değneği, uyarlanmış aletler) kullanması, okul başarısını ya da yaşına uygun motor becerilerin kazanılmasını engelleyen duyu-algı bozukluklarının olması durumudur.

3. Ağır Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan kişinin tekerlekli sandalyeye ve desteğe bağımlı olması, bireysel gereksinimlerini karşılamada tam bağımlı olması, baş kontrolünün zayıf olması, eklemlerinde işlevlerini sınırlayan ve ağrıya neden olan şekil bozukluklarının olması, okul başarısını ve yaşına uygun motor becerilerin kazanılmasını engelleyen duyu-algı bozukluklarının olması durumudur.

Doğru cevap E'dir.

Serebral palsinin beş tipi bulunmaktadır. Bunlar spastik tip, hipotonik tip, atetoid tip, ataksik tip ve karışık tiptir. Doğru cevap D'dir.

Serebral Palsi (Beyin Felci – CP): Doğum öncesi, doğum sırası ya da doğum sonrası erken çocukluk çağında (0-7 yaş), beyinde meydana gelen bir hasara bağlı olarak ortaya çıkan yürüme, hareket ve duruş bozuklukları ile seyreden bir bozukluktur. Doğru cevap A'dır.

Rett sendromu çoğunlukla kızlarda görülen, genetik temelli ağır zihinsel gerilik ve otistik özelliklerin görüldüğü ilerleyici sinir sistemi ile ilgili bir bozukluktur. Doğru cevap B'dir.

Epilepsi nöbetlerle kendini gösteren, hareket, duyu ve davranış bozukluğuna ve bilinç kaybına neden olan, beyindeki elektriksel işlev düzensizliğinden kaynaklanan sinir sistemi ile ilgili bir anormalliktir. Doğru cevap A'dır.

Kistik fibrozis çocukluk ve ergenlik çağının genetik geçişli bir hastalığıdır. Bu hastalıkta salgı bezlerinden aşırı yoğun ve yapışkan bir madde salgılanmaktadır. Akciğerler, karaciğer, pankreas ve bağırsak gibi organlar bu salgı ile kaplanarak işlevlerini yerine getiremeyecek hâle gelirler. İyi bir tedavi ile hastaların %70’i 20 yaşına kadar yaşayabilmektedir. Hastalığın tam tedavisi henüz bilinmemektedir. Doğru cevap C'dir.

Sarası olan birey nöbet geçirdiğinde yapılması gerekenler aşağıda listelenmektedir:
• Sakin olun.
• Bireyi yere yatırın ve onu yaralayacak şeyleri çevresinden uzaklaştırın.
• Vücudu sarsıldıkça başı yere çarpmasın diye bireyin başının altına katlanmış palto gibi
düz ve yumuşak bir şey koyun.
• Nöbeti durduramazsınız. Normal düzeyde seyretmesine izin verin. Bireyi canlandırmaya, uyandırmaya ya da hareketlerini engellemeye çalışmayın.
• Bireyi yavaşça yan çevirin. Bu onun hava yolunun açılmasını ve kusmuşsa ağızdan
boşaltım yapmasını sağlar.
• Ağzını açmaya çalışmayın.
• Dilini tutmaya çalışmayın.
• Ağzına hiçbir şey koymayın.
• Titreme hareketleri bittiğinde, bilincini kazanana kadar bireyin dinlenmesine izin verin.
• Nöbet sırasında soluk alıp verme yüzeysel olabilir ve hatta kısa süreli durabilir. Solunumun yeniden başlamaması gibi istenmeyen bir durum olduğunda bireyin hava yolunun tıkanıp tıkanmadığını kontrol edip suni solunum yapın. Nöbet 5 dakikadan fazla sürerse acil yardım çağırın.

Doğru cevap E'dir.

Tanımı verilen ifade ortopedik yetersizlikle ilgilidir. Doğru seçenek C'dir.

Sağlık yetersizlikleri, bireyin günlük performan- sını olumsuz yönde etkileyen kalp yetmezliği, astım, orak hücre anemisi, lösemi, epilepsi, böbrek yetmezliği, hemofili gibi süreğen ya da akut sağlık problemlerini içerir. Bu yetersizlik durumundaki bireyler günlük yaşamlarını sürdürmede güçlükler yaşarlar, sürekli tedavi ve bakıma gereksinim duyarlar. Doğru seçenek C'dir.

Bilindiği gibi yetersizliklerin birçok nedeni olabilmektedir ve bu nedenler içinden hangisinin yetersizliğe doğrudan neden olduğunu belirlemek çoğu zaman mümkün olmamaktadır. Fiziksel ya da sağlık yetersizliklerinin nedenlerini doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası nedenler olarak üç başlık altında toplamak mümkündür.

Doğum Öncesi Nedenler: Anne-baba arasındaki akrabalık, kan uyuşmazlığı, annenin leğen kemiğinin dar olması, anne yaşının 20’nin altında ya da 35’in üstünde olması, annenin yaptığı doğum sayısı, baba yaşının yüksek olması, hormonal bozukluklar, annede şeker hastalığı, hamilelikte yaşanan duygusal travmalar, annenin madde bağımlılığı, annenin hamileliğinin özellikle ilk üç ayında geçirdiği kızamık, suçiçeği gibi bulaşıcı hastalıklar, gebelik sürecinde annenin röntgen ışınına maruz kalması, annenin aldığı bazı ilaçlar, annenin gebeliği sonlandırma çabaları, geçirdiği travmalar, kötü ya da yetersiz beslenme, plasentanın anne rahminden erken ayrılması, plasenta yetersizliği gibi durumlar çocuğun beyninde gelişim bozukluğuna neden olabilmektedir. Doğum öncesinde bebeğin anne karnında omurga kemiklerinin tam olarak kapanamamasından kaynaklanabilen spina bifida bu gruba örnek olarak verilebilir. 

Doğru seçenek D'dir.

Doğum Sonrası Nedenler: Çocuğun yüksek ateş- ten dolayı havale geçirmesi, tümörler, beyni ve omuriliği etkileyen enfeksiyonlar (menenjit vb.), zehirlenmeler, kas, kemik ve sinir sistemi hastalıkları (musküler distrofi vb.), kafa travmaları, kazalar, bebeğin yetersiz beslenmesi, olumsuz çevre koşulları doğum sonrası dönemde ortaya çıkan nedenler arasındadır. Travmatik nedenler arasında trafik kazaları, sportif yaralanmalar, yüksekten düşmeler, dövülmüş çocuklar ve doğal afetler sayılabilir. Boğulmaktan kurtarılan çocuklarda da eğer beyin oksijensiz kaldıysa beyin felci görülebilir.  Doğru seçenek D'dir.

Fiziksel ya da sağlık yetersizlikleri yetersizlik derecelerine göre üç grupta toplanabilmektedir (Heward, 1996; Kobal, 2003). Yetersizliklerin bu sınıflamasında, yetersizliği olan bireyin hangi alt boyutta olacağının belirlenmesinde bireyin gereksinim duyduğu desteğin yoğunluğu temel alınmaktadır. Takip eden bölümde bu sınıflamanın alt başlıkları kısaca özetlenmiştir.

Hafif Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan bi- reyin kişisel gereksinimlerini bağımsız olarak karşılayabilmesi, günlük yaşamını sürdürme- de herhangi bir alete ya da desteğe gereksi- nim duymaması, yaşamını bağımsız olarak ya da çok az bağımlı olarak sürdürebilmesi, tedavi ve eğitim desteği sağlandığında motor becerilerinin niteliğinin artma potansiyeline sahip olması, tedavi ve eğitim desteği sağlan- madığında ise motor becerilerinin niteliğin- de gerileme ihtimalinin olması durumudur.

Orta Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan bi- reyin günlük yaşamını sürdürmede az da olsa desteğe gereksinim duyması, bazen bağımsız olabilmesi, işlevsel baş kontrolüne sahip ol- ması, eklemlerinde işlevlerini sınırlayan ve ağ- rıya neden olan şekil bozukluklarının olması, bireysel gereksinimlerinde yardımcı aletleri (yürüme cihazı, koltuk değneği, uyarlanmış aletler) kullanması, okul başarısını ya da ya- şına uygun motor becerilerin kazanılmasını engelleyen duyu-algı bozukluklarının olması durumudur.

Doğru seçenek B'dir.

Spina bifida çocukların en çok sinir sistemini, idrar yollarını, bağırsaklar, kas ve iskelet sistemini etkilemekte, genellikle çocuğun beynine hasar vermeden sadece hareketlerini etkileyebilmektedir. Doğru seçenek E'dir.

Söz konusu fiziksel yetersizlik multiple skleroz yetersizliğidir. Doğru seçenek A'dır.

Serebral Palsiye Eşlik Eden Yetersizlik Türleri

Zihinsel yetersizlik: Serebral palsisi olan bireyler- de fiziksel hareketlilik yetersizlikten etkilenmemiş akranlarına oranla daha az olduğu için bu bireyler zihinsel gelişimlerini daha geç tamamlayabilirler. Bununla birlikte bu kişilerde motor merkezler et- kilenirken ayrıca beyinde zihinsel etkinlikleri yöne- ten merkezde de hasar oluşabilir. Bu nedenle yaşıt- larını geriden takip etme ya da zihinsel yetersizlik görülebilir.

Görme yetersizliği: Serebral palsisi olan kişilerde görme merkezinin doğrudan etkilenmesi sonucu görme kaybı oluşabilir. Ayrıca, görme merkezi doğ- rudan etkilenmediği hâlde göz kaslarındaki zayıflık ya da spastisite artışından dolayı gözlerde kayma ve şaşılık görülebilir.

İşitme yetersizlikleri: Serebral palsisi olan bi- reylerde işitme merkezinin etkilenmesi sonucunda işitme kaybı oluşabilir.

Konuşma yetersizlikleri: Konuşma merkezi doğ- rudan etkilenmiş ise serebral palsisi olan kişilerde konuşma problemleri görülebilir. Bununla birlikte, konuşmanın gerçekleşmesi için gerekli olan zihin- sel yeterliliğin herhangi bir neden ile olmayışından dolayı da konuşma problemleri olabilir. Konuşmayı sağlayan dil, dudak vb. kasların zayıflığı, bu kaslarda spastisite artışı ya da istemsiz hareketlerin olması nedeniyle konuşma problemleri oluşabilir. İşitme azlığı ya da yokluğu nedeni ile oluşan ko- nuşma problemleri de olabilir.

Epilepsi nöbetleri: Epilepsi nöbetleri her yaşta başlayabilmektedir. Bu nöbetlerin kontrol edilmesi oldukça önemlidir çünkü kontrol edilemeyen nöbetler beyne zarar verebilir. Epilepsi nöbetleri ilaçla kontrol altına alınabilir. Ancak dikkat edilmesi gereken en önemli nokta ilaçların çok düzenli kullanılması gerektiğidir.

Doğru seçenek B'dir.

Omurilik zedelenmesi genellikle yüksekten düşme, trafik kazaları, ateşli silah yaralanmaları, derin olmayan sulara dalma ya da doğal afetler sonucunda oluşur. Tümörler, enfeksiyon hastalık- ları, bel fıtığı ve bazı sinir hastalıkları sonucunda da omurilik zedelenmeleri oluşabilir. Yaralanmanın omurilikte meydana getirdiği hasarın derecesine göre etkilenme de çeşitlilik gösterir. En görünür kayıp hareket ve duyu kaybı şeklinde olmaktadır. Bunlara ek olarak, idrar ve gaita kontrolü kaybı, cinsel işlev kaybı ve solunum güçlüğü de yaşanan problemler arasındadır.

Omurilik zedelenmesi geçiren çocuk hastalar en erken devrede kapsamlı bir rehabilitasyon progra- mına alınırlar. Rehabilitasyon programı yetişkinlerinkine benzemekle birlikte çocuktaki gelişmelere paralel olarak değişikliklerle devam eder. Çocukta ağrı, kalp-akciğer sorunları ve denge bozukluğu olabilir. Uygun ortezler (vücuda takılan yardımcı cihazlar) verilerek omurganın düzgünlüğü sağlanabilir. Ayrıca aniden gelişen engellilik durumuna uyum sağlanmasına yardımcı olmak amacıyla hasta psikolojik destek programlarıyla desteklenmelidir. Doğru seçenek D'dir.

Şeker hastalığı sağlıkla ilgili bir fiziksel yetersizlik değildir. Doğru seçenek A'dır.

Ortopedik yetersizlik, sinir sisteminin zedelenmesi, kazalar, travmalar, doğumsal anomalileri, hastalıklar ya da genetik problemler nedeniyle kas, iskelet ve eklemlerin işlevlerini yerine getirememesi olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap B'dir.