GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

OSB olan bireylerde duyusal işlevlerde bazı özel bozukluklar olduğu bilinmektedir. Bu duruma örnek verecek olursak motor becerilerdeki eksiklikler, algılama ve anlamada yetersizlikler ile dikkat süresinin kısalığı veya yoksunluğunu sıralayabiliriz.

Özellikle aileler OSB olan çocuklarının
bağımsız yaşamalarında kritik rol oynarlar. Bazı
aileler resmî bir destek almadan çocuklarının bakımını sağlarken bazıları uzman yardımına ihtiyaç
duyar. Bu yönlendirmeler kapsamında kısaca uzmanların yapabilecekleri sorumlulukları şu şekilde
sıralayabiliriz:
• OSB olan bireylerin ailelerine duygusal ve
sosyal destek sağlamak
• Bakım hizmetleri konusunda bakıcı aile
fertlerine yönelik rehberlik, danışmanlık ve
eğitim hizmeti vermek
• Ailelere okula devam eden çocuklarının yetersizlikleri odaklanmaları yerine başarıları
ve yeterlilikleri üzerinde odaklanmalarını
sağlayarak aile yapısını ve organizasyonunu
güçlendirmek
• Gerektiğinde normal gelişim gösteren yetişkin ve bireylerin çocuklarındaki yetersizlik durumunu kabullenmeleri için çaba
göstermek
• Gerektiğinde yetersizliği olan çocukların
bakımı, eğitimi, rehabilitasyon hizmetleri
hakkında aile ya da öğretmenlere bilgi vermek
• OSB olan çocukların yaşamlarını kendi
başlarına idare edecekleri becerilerin neler
olduğunu, kendini yönetmek ve kendini
savunmak konusunda gerekli bilgileri aktarmak
• Ailelere OSB olan çocuklarının durumu
ile ilgili ortaya çıkabilecek sıkıntıları ile
baş etmede kullanacak yöntemleri ve yardım alacakları meslek grupları ile ilgili bilgi vermek
• Gerektiğinde aileye ya da bireye cihaz, para,
ilaç vb. elle tutulabilir desteklerin sağlanması için yönlendirmeler yapmak
• Bakım hizmetleri konusunda bakıcı aile
fertlerine yönelik rehberlik/yönlendirme
hizmeti vermek

Yemek yeme becerilerinin kazanılmasını etkileyen etmenleri şöyle sıralayabiliriz:

Genel olarak uygulamacı  yardımı olarak tanımlanan bu stratejiler; ipucu sunarak OSB’li bireyin beklenilen davranışı sergilemesini sağlaması, ardından sergilenen davranışın bir sonucu olarak onu pekiştirmesini ve performansa dayalı olarak ipucunu aşamalı biçimde silikleştirmesini içermektedir. İpuçları çeşitlilik gösterebilir. Alan yazında genel olarak beş temel ipucu biçimden söz edilir.

 (a) sözel ipucu, (b) jestsel ipucu, (c) görsel ipucu, (d) model ipucu ve (e) fiziksel ipucu.

Doğal öğretim yöntemleri farklı dil edinim düzeyindeki OSB’li bireylere özellikle dil ve sosyal etkileşim becerilerinin öğretiminde kullanılan öğretim stratejilerini barındırır.

Etkinlik çizelgesi, OSB olan bireyin gününü oluşturan etkinlikleri hedeflenen sırada yerine getirmesini sağlamak amacıyla geliştiren resim ya da sözcükler dizisidir. Etkinlik çizelgeleri OSB’li bireyin gününü tahmin edilebilir hâle getirmekte ve bireye günlük rutinlerdeki değişimlere hazır olma fırsatı sunmaktadır.

Genel olarak etkinlik çizelgesi hazırlanma aşamasında gerçekleştirilmesi gereken basamaklar şu şekilde sıralanabilir. : (a) etkinlikleri seçme, (b) resimleri oluşturma, (c) araç-gereçleri hazırlama, (d) pekiştireçleri belirleme ve hazırlama, (e) çevreyi düzenleme ve (f) sosyal etkileşim becerilerinin öğretimi planlanma

Öz bakım becerilerinin de içinde olduğu bağımsız yaşam becerilerinin öğretimi sürecinde yapılacak düzenlemelerde; özel eğitimciler, sosyal hizmet uzmanları, fizyoterapistler, psikologlar, çocuk gelişimcileri, hemşireler görev alır.

Otizm Spektrum Bozukluğunun bir tedavisi yoktur.

OSB, erken çocukluk döneminde ortaya çıkan sözel ve sözel olmayan iletişim ve sosyal etkileşim becerilerinde sınırlılıklar ile birlikte takıntılı, yineleyici davranışlar ve ilgi alanlarında sınırlılık ile karakterize edilen bir yaygın gelişimsel bozukluktur. OSB olan bireyler,  hayali oyun paylaşımında, göz kontağı kurmada, arkadaş ediniminde, sosyal etkileşime girme veya sürdürmede zorluklar yaşamaktadırlar. Bu bağlamda, iletişim alanında sahip oldukları bu yetersizlikleri onların ihtiyaçlarını, isteklerini ya da tercihlerini ifade edememelerine ve bunun bir sonucu olarak da etraflarındaki bireylerle iletişim kuramamalarına neden olmaktadır. Bu durum OSB olan bireylerin günlük yaşamlarında sıklıkla uygun olmayan davranış sergilemelerine neden olabilmektedir.

Otizm spektrum bozukluğunun erken belirtileri; 6 ayı geçtiği hâlde başkalarına gülümsememek, 12 ayı geçtiği hâlde agulamamak, parmakla bir şeyi işaret etmemek ya da ‘bay-bay’ gibi jestleri yapmamak, 16 ayı geçtiği hâlde tek bir sözcük bile söylememek, 24 ayı geçtiği hâlde iki sözcüklük basit cümlecikler kurmamak, hangi ayda olursa olsun gelişimde gerileme göstermek; örneğin, daha önce söylediği bazı sözleri söylememeye başlamaktır.

OSB olan bireylerin hayali oyun paylaşımında, göz kontağı kurmada, arkadaş ediniminde, sosyal etkileşime girme veya sürdürmedeki zorluklara odaklanılarak, sosyo-duygusal ilişkiler ve iletişimsel becerilerinde yetersizliklere sahip oldukları vurgulanmaktadır. Soruda bahsedilen erken dönem belirtileri de iletişimsel beceri kapsamına girmektedir.

OSB olan çocuğa sahip anne-babalar en önemli bilgi kaynağı olarak kabul edilirler. Çünkü çocuklarının karmaşık özelliklerini, çocukları üzerinde etkili olan ve olmayan müdahale yöntemlerine ilişkin fikir sahibi olurlar. Çocuğun gelişimini takip eder, ne kadar geliştiğini, neleri öğrendiğini ya da öğrenemediğini gözlemlerler.

OSB olan bireyler normal gelişim gösteren akranlarının kendiliklerinden öğrendikleri pek çok beceri ya da davranışı öğrenebilmek için özel olarak yapılandırılmış programlara ve öğretim ortamlarına gereksinim duyarlar. OSB olan bireylerin öğretim sürecinin odaklandığı temel alanlar dil, iletişim ve öz bakım ve toplumsal beceri alanları olmaktadır. OSB olan bireylerde işlevsel becerilerin öğretimi programın odak noktasını oluşturmalıdır.

OSB olan bireyler, tuvalet öğretimi planlanırken mesane kontrolünün sağlanmış olması bir başka deyişle belli bir boşaltım örüntüsünün ve kuru kaldığı zamanların olması ön koşuldur.  Bunu belirlemek için kayıt tutulması ve kuruluk süresinin belirlenmesi gereklidir. Bireye tuvalet kontrolünü kazandırmak için ilk yapılacak iş kuruluk süresinin saptanmasıdır. Bunun için bir hafta on gün süreyle gündüz uyanık olduğu saatler içerisinde kayıt tutulur. Bunun içinde günde 6-7 kez çiş, 1-2 kez kaka yapıyorsa ortalama 1,5-2 saatlik kuruluk süresine sahipse tuvalet öğretimi planlanabilir. 

OSB olan birey, boşaltım gerçekleşirse pekiştirilir. Tüm doğru boşaltımlar tüm ortamlarda aynı tutarlılıkta pekiştirmelidir. Boşaltım gerçekleşmezse pekiştirme ya da cezaya yer verilmez. Tuvalet öğretimi sırasında altına kaçırmalar olursa görmezden gelinmelidir. Bunlarla birlikte, OSB’li bireylere tuvalet yapma becerisinin kazandırılmasında yaşı, dikkat süresi sahip olduğu psikomotor beceriler ve tuvalete yapma becerisindeki düzeyi göz önünde bulundurulmalıdır.

Giyinme becerileri OSB olan ya da normal gelişim gösteren olsun tüm bireyler için soyunma ile ilgili becerilerden daha zordur ve daha sonra kazanılır. Bu nedenle giysileri çıkarmayı beceremiyorsa öncelikle bu becerilerin öğretimi yapılır. Giyinme becerilerinin öğretiminde öğretilecek giyinme becerilerinin az karmaşık olandan karmaşık olana doğru sıralanması gerekmektedir. Bu nedenle giysileri çıkarmayı beceremiyorsa öncelikle bu becerilerin öğretimi yapılır. Düğme açma-kapama, çıt çıt takma fermuar açma-çekme düğüm ve fiyonk yapma el göz eşgüdümü parmakla ilgili becerilerde tam bir gelişme gerektirir. Giyinme becerilerinin öğretimi olabildiğince doğal günlük etkinliklerin yapılmalıdır. Ör. Sabah kalkış, evden çıkış, toplumsal ortamlara gidiş ve çıkışlar... Giyinme becerilerinin öğretiminde ileri geri zincirleme ya da tüm basamakların öğretimi stratejileri kullanılabilir.

Yemek yeme becerileri, OSB olan çocuğun normal olarak yemek yediği öğün zamanlarında öğretilmelidir. Yemek yeme becerilerinin kazanılması sırasında öğrencinin aç olduğu olağan yemek yeme saatlerinin öğün saati olarak belirlenmelidir. Yemek yeme becerisini, motor beceriler ile birlikte, görme ve işitmenin gelişimi de etkilemektedir. 

Başlıca yemek yeme becerileri; parmakla tutarak yemek yeme, kaşık tutarak yemek yeme, çatal kullanarak yemek yeme bardaktan sıvı içme ve bıçak kullanma becerileridir. Bunlarla birlikte, yemek yeme becerileri ile doğrudan ilişkisi olmamakla birlikte öğretim sırasında temizlik kurallarına dikkat ederek OSB’li bireyin vücut sağlıklarının korunmasına özen gösterilmelidir.

Beceri analizi kayıt formunda, beceri basamakları, doğru tepki, yanlış tepki ve tepkide bulunmama bölümleri bulunmaktadır.

Otizmle ilgili en yoğun gelişmeler 1980 sonrasında görülmektedir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Otizm spektrum bozukluğunun erken belirtileri şu şekildedir:

- 6 ayı geçtiği halde başkalarına gülümsememek

- 12 ayı geçtiği halde agulamamak

- 16 ayı geçtiği halde tek bir sözcük bile söyleyememek

- 24 ayı geçtiği halde iki sözcüklük basit cümlecikler kurmamak

Başkalarının mimiklerini taklit etmemek de okul öncesi dönemde gözlenen özelliklerden biridir. Fakat D şıkkında bu ifade 'taklit etmek' diye değiştirilerek verilmiştir. Bu durumda doğru yanıt D şıkkıdır.