GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

DSM-5 e göre Otizm, Asperger Sendromu, Atipik Otizm ve Çocukluk Dezentegratif Bozukluğu alt kategorileri “Otizm Spektrum Bozukluğu Bozukluğu”
(OSB) çatısı altında toplanmaktadır. Ayrıca, DSM-5 kılavuzunda otizm, (a) sınırlı/yinelenen ilgi ve davranış örüntüleri, (b) sosyal etkileşim ve iletişimde belirgin yetersizliklerle kendini iki boyuttagösteren nöro-gelişimsel bir bozukluk olarak ifade edilmektedir.

OSB olan bireylerin öğretim sürecinin odaklandığı temel alanlar dil, iletişim ve öz bakım ve toplumsal beceri alanları olmaktadır.

Atipik motor gelişim, ortopedik yetersizlikler, kaba ve ince motor becerilerdeki yetersizlikler gibi pek çok nedenden dolayı öz bakım becerilerinin edinimi etkilenebilir. Otizmi olan bireylerde sosyal iletişimsel yetersizliklerin olması, duyusal uyaranlara verilen sıra dışı tepkiler bu becerilerin edinimini zorlaştırmaktadır.

Genel olarak etkinlik çizelgesi hazırlanma aşamasında gerçekleştirilmesi
gereken basamaklar şu şekilde sıralanabilir.: (a) etkinlikleri seçme, (b) resimleri oluşturma, (c) araç-gereçleri hazırlama, (d) pekiştireçleri belirleme
ve hazırlama, (e) çevreyi düzenleme ve (f )sosyal etkileşim becerilerinin öğretimi planlanma

Yasalar bağlamında da bakım hizmetleri güvence altına alınmıştır. Mevzuata baktığımızda şu ifade yer almaktadır. “Bakım hizmetleri sosyal bir haktır.”
Anayasamızın 60. maddesinde “Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar” ve 61. maddesinde ise “Devlet sakatların korunmasını ve toplu hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirler alır”
ifadesi yer almaktadır.

Öz bakım becerilerinin de içinde olduğu bağımsız yaşam becerilerinin öğretimi sürecinde yapılacak düzenlemelerde; özel eğitimciler, sosyal hizmet uzmanları, fizyoterapistler, psikologlar, çocuk gelişimcileri, hemşireler görev alır.

Okul öncesi dönemde gözlenen özellikler:
• Başkalarının kendisine dokunmasından kaçınmak
• Kendini diğer insanlardan soyutlamak
• Başkalarının mimiklerini taklit etmemek
• Anne-babasının kendisine gülümsemesine
karşılık gülümseme davranışı göstermemek
• Günlük yaşamda konuşarak iletişim kurmamak
• Başkalarının söylediklerini anında ya da gecikmeli
olarak papağan konuşması biçiminde
tekrarlamak
• Kendisine adıyla seslenildiğinde hiçbir tepki
vermemek
• Etrafındakilerin sıklıkla kullandığı bay-bay
yapma ya da öpücük verme gibi jestleri kullanmamak
• Kanat çırpma ya da parmak ucunda koşturma
gibi tekrarlı davranışlar sergilemek
• Oyuncaklarla sıra dışı biçimlerde etkileşmek
• Rutinlere aşırı bağlılık göstermek
• Beslenmede aşırı seçici olmak
• Sıklıkla öfke nöbetleri geçirmek
• Bazı seslerden, ışıklardan vb. aşırı rahatsız
olmak

OSB’li bireylere tuvalet yapma becerisinin kazandırılmasında yaşı, dikkat süresi sahip olduğu psikomotor beceriler ve tuvalete yapma becerisindeki düzeyi gözönünde bulundurlar. Çocuğa uygun ipucu belirlenerek becerinin öğretimine
geçilebilir. Öğretim sırasında daha önceden hazırlanan beceri analizi kullanılıp çocuğun yaptığı ve yapamadığı beceri analizi basamakları işaretlenir. Böylece yetersizliği olan çocuktaki ilerlemeler ya da ortaya çıkan olası sorunlar belirlenmiş olur.

Etkinlik çizelgesi, OSB olan bireyin gününü oluşturan etkinlikleri hedeflenen sırada yerine getirmesini sağlamak amacıyla geliştiren resim ya da sözcükler dizisidir. Etkinlik çizelgeleri OSB’li bireyin gününü tahmin edilebilir hâle getirmekte ve bireye günlük rutinlerdeki değişimlere hazır olma fırsatı sunmaktadır. Özellikle günün farklı zamanlarında yerine getirmesi gereken öz bakım ve gün lük yaşam becerilerinin sırasının ve basamaklarının öğretilmesi için oldukça kullanışlıdır. Genel olarak etkinlik çizelgesi hazırlanma aşamasında gerçekleştirilmesi gereken basamaklar şu şekilde sıralanabilir. : (a) etkinlikleri seçme, (b) resimleri oluşturma, (c) araç-gereçleri hazırlama, (d) pekiştireçleri belirleme ve hazırlama, (e) çevreyi düzenleme ve (f ) sosyal etkileşim becerilerinin öğretimi planlanma.

OSB olan bireylerin normal gelişim gösteren çocuklara kıyasla belirgin bir fiziksel farklılıkları yoktur. Doğru cevap D'dir.

Otizm, erken çocukluk döneminde ortaya çıkan, sözel ve sözel olmayan iletişim ve sosyal etkileşim becerilerinde sınırlılıklar ile birlikte takıntılı, yineleyici davranışlar ve ilgi alanlarında sınırlılık ile karakterize edilen bir yaygın gelişimsel bozukluktur.

Bilimsel dayanaklı uygulama kısaca vadetmek sonuçları gerçekten sağladığına ilişkin hakemli bilimsel dergilerde yayımlanmış yeterli düzeyde deneysel araştırma bulgusuna sahip uygulama olarak tanımlanabilir.

Yemek yeme becerilerinin kazanılma sırası parmakla tutarak yemek yeme kaşık kullanarak, çatal kullanarak ve bıçak kullanarak yemek yemedir. Doğru cevap A'dır.

Sistematik öğretim, öğretimin bir plana bağlı kalınarak tutarlı bir biçimde yürütülmesidir.

İpuçları çeşitlilik gösterebilir. Alan yazında genel olarak beş temel ipucu biçimden söz edilir: (a) sözel ipucu,(b) jestsel ipucu, (c) görsel ipucu, (d) model ipucu ve (e) fiziksel ipucu.

Ayrık denemelerle öğretim;OSB li bireylere hem tek basamaklı hem de öz bakım becerileri gibi zincirleme becerilerin öğretimde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrık denemelerle öğretimin temeli ÖDS ilkesi başta olmak üzere UDA ilkelerine dayanmaktadır. Her bir deneme, üçlü izlerlik sürecine göre, net bir öncül ya da ayırt edici uyaran (Ö), hedef davranış(D) ve sonuç (S) olmak üzere ilişkili üç bileşeni içermektedir. Kısaca ifade etmek gerekirse, bireyin öncül olarak belirlenen uyaranlara belirgin tepkiler vermesi ve diğer durumlarda tepki vermemesi ilkesine dayanmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Doğal öğretim yöntemleri farklı dil edinim düzeyindeki OSB’li bireylere özellikle dil ve sosyal etkileşim becerilerinin öğretiminde kullanılan öğretim stratejilerini barındırır. Doğal öğretim yöntemleri etkinlik temelli öğretim ya da gömülü öğretim, fırsat öğretimi gibi uygulamalı davranış analizi ilkelerine dayalı olarak geliştirilmiş bir dizi öğretim stratejisini içermektedir. Doğru cevap B’dir.

Etkinlik çizelgesi, OSB olan bireyin gününü oluşturan etkinlikleri hedeflenen sırada yerine getirmesini sağlamak amacıyla geliştiren resim ya da sözcükler dizisidir. Doğru cevap C’dir.

Bir beceriyi daha küçük alt basamaklara ayırmaya beceri analizi denir. Doğru cevap D’di