GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Ülkemizde zihinsel yetersizliği olan bireylerin zekâ bölümü puanlarının belirlenmesinde kullanılan çeşitli testler bulunmaktadır. Bu testlere göre, ortalama zekâ düzeyine sahip bireylerin zekâ bölümü puanları 70 olarak kabul edilmekte olup 70 zekâ bölümü puanının altında bir zekâ bölümü puanına sahip olmak, ortalama zekâ bölümü puanının altında olmak anlamına gelmektedir. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Uyumsal davranışlar kavramsal, sosyal ve pratik beceriler olmak üzere üç genel alanda toplanmaktadır. Alıcı dil becerileri, İfade edici dil becerileri, Para kavramları, Okuma yazma becerileri kavramsal becerilere örnektir. Bu neden doğru cevap C'dir.

Grossman (1983) tarafından zekâ testlerinden elde edilen zekâ bölümü puanlarına göre oluşturulmuş sınıflandırma sisteminde 50-55 ile 70 arası Hafif düzeyde zihinsel yetersizlik, 35-40 ile 50-55 arası Orta düzeyde zihinsel yetersizlik, 20-25 ile 35-40 arası Ağır düzeyde zihinsel yetersizlik, 20-25 ile daha aşağısı Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizlik olarak sınıflandırılmıştır.

Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireylerin pek çoğu okul öncesi dönemde fark edilmeyebilirler. İlköğretime başladıklarında ve kendilerinden akademik konulardaki beklentiler artmaya başladığında, bu alanlarda yaşadıkları güçlüklerle fark edilmektedirler. Bununla birlikte özel eğitim destek hizmetlerinin sağlanması yoluyla okuma, yazma ve matematik gibi temel akademik konuları öğrenebilirler. İzleyen yıllarda bu bireylere iş meslek becerilerinin öğretimine ağırlık verilmektedir ve bu konuda desteklendiklerinde bir iş meslek sahibi olabilmektedirler. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler kendilerinden beklenilen pek çok günlük yaşam becerisini öğrenebilir ve bağımsız bir şekilde hayatlarını sürdürebilirler. Bir kısmı okul yaşantısının ardından bir daha yetersiz olarak adlandırılmazken, bir kısmı ise çok az düzeyde destek ile hayatını sürdürebilmektedir. Ancak orta düzeyde zihin yetersizliği olan bireyler ile akranları arasında fark giderek daha da artmaktadır.

Kişisel bakım hizmetleri, yetersizliği olan bireylerin özellikle temel hijyen gereksinimlerinin karşılanmasını amaçlayan bir dizi hizmeti
içermektedir.  Bu hizmetler aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:
• Tuvalet ihtiyacı ve tuvalet sonrası temizliği
• Vücut temizliği (Banyo yapma, el-ayaktırnak bakımı, burun ve kulak temizliği,istenmeyen tüylerin bakımı)
• Ağız ve diş bakımı
• Saç ve sakal bakımı
• Mensturasyon bakımı
• Giyinme/soyunma için gerekli hizmetler
• Beslenme hizmetleri (yemek yeme, yemek
hazırlama, içecek içme vb.)
• Genel temizlik (giysilerinin temizliği, odasının temizliği vb.)

Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip ailelerin farklı gereksinimleri olabilmektedir ve bu gereksinimlerin karşılanması son derece önemlidir.Bu gereksinimleri:
1. Bilgi-eğitim gereksinimi
2. Duygusal destek gereksinimi
3. Bakım gereksinimi
4. Maddi gereksinim olarak dört ayrı kategoride sıralamak mümkündür (Kaner, 2009).

Öz bakım becerilerinin zihinsel yetersizliği olan bireyler tarafından edinilmesini etkileyen çeşitli etmenler bulunmaktadır. Bu etmenleri aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:
• Büyük kas becerilerindeki yetersizlikler
• Küçük kas becerilerindeki yetersizlikler
• El-göz koordinasyonunda yetersizlik
• Bilişsel becerilerde yetersizlik ve
• Öğrenme fırsatlarını engelleyecek özellikteki aile tutumları (Varol, 2000).

Öz bakım becerilerinin öğretimi sırasında kullanılabilen ve etkili olduğu araştırmalarla kanıtlanmış olan bir dizi yöntem ve teknik bulunmaktadır. Ancak özellikle öz bakım becerilerinin öğretiminde kullanılan en etkili yöntemin üçlü ipucu sistemi olduğunu belirtmek mümkündür. İpucunun giderek arttırılmasıyla öğretim olarak da bilinen bu yöntemin zihinsel yetersizliği olan çocuk sahibi aileler tarafından etkili bir şekilde kullanılabildiğine yönelik araştırmalar bulunmaktadır.  Uyaran kontrolü belirli bir uyaranın varlığında belirli bir tepkinin gerçekleşiyor olmasıdır ve bir strateji değildir.

Beslenmeye ilişkin problemler, aşırı kilo ya da düşük kilo, yemek reddi ya da yemek seçiciliği gibi çeşitli biçimlerde gözlenebilmektedir.
Yemek reddi ve/veya seçiciliği genellikle aşağıdaki şekillerde gözlenebilir; Türüne göre, Dokusuna göre, • Isısına göre, Besleyen kişiye göre, Yere göre. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Zihinsel yetersizliğe eşlik eden yetersizliklere komorbidite adı verilir.

Amerikan Psikiyatri Birliği (APA, 2013) tarafından yayınlanan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabında da zihinsel yetersizlik benzer şekilde ifade edilmektedir. Ülkemizde kısaca DSM-V olarak bilinen bu el kitabına göre, zihinsel yetersizlik; çocukluk çağı döneminde başlayan, zihinsel güçlüklerle birlikte bireylerin günlük yaşantı içerisinde kavramsal, sosyal ve pratik alanlarda sınırlılıklar yaşamasına neden olan gelişimsel bozukluk olarak tanımlanmaktadır.

DSM-V’e göre zihinsel yetersizliğin tanı ölçütleri
ise aşağıdaki şekildedir:
1. Zihinsel işlevlerde güçlükler yaşamak
2. Uyumsal davranışlarda gözlenen sınırlılıklar
3. Bu durumun gelişim dönem içerisinde ortaya çıkması (DSM-V, 2013).

Zekâ Bölümü
Bir kişinin zekâ testleri ile elde edilen zekâ yaşının, takvim yaşına bölünmesi ve 100 ile çarpılması ile elde edilen sayıdır (Sucuoğlu, 2009).

Zeka bölümü puanı 50-55 ile 70 arası olan bir bireyin zihinsel yetersizlik düzeyi Hafif düzeyde zihinsel yetersizlik sınıfına girer.

Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, gerektiğinde zihinsel yetersizliği olan öğrenciye ve devam ettiği sınıfındaki öğretmenine destek özel eğitim hizmetlerinin sağlanması koşulu ile yetersizliği olan bireylerin akranları ile birlikte gene eğitim sınıflarında eğitim görmesine kaynaştırma adı verilir.

Kişisel bakım gereksinimleri, toplumdaki her birey için birincil, başka bir ifadeyle
öncelikli yaşam gereksinimlerindendir. Bu hizmetler aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:
Tuvalet ihtiyacı ve tuvalet sonrası temizliği
Vücut temizliği (Banyo yapma, el-ayaktırnak bakımı, burun ve kulak temizliği,
istenmeyen tüylerin bakımı)
Ağız ve diş bakımı
Saç ve sakal bakımı
Mensturasyon bakımı
Giyinme/soyunma için gerekli hizmetler

Beslenme hizmetleri (yemek yeme, yemek hazırlama, içecek içme vb.)
Genel temizlik (giysilerinin temizliği, odasının temizliği vb.)

Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip ailelerin farklı gereksinimleri olabilmektedir ve bu gereksinimlerin karşılanması son derece önemlidir.Bu gereksinimler;

1.Bilgi-eğitim gereksinimi
2. Duygusal destek gereksinimi
3. Bakım gereksinimi
4. Maddi gereksinim

Öz bakım becerileri günlük yaşam becerileri kapsamında olan becerilerdir (Cavkaytar, 1999). Öz bakım becerileri ise bir diğer ifadeyle kişisel bakım becerileri anlamına gelmektedir. Zihinsel yetersizliği olan bireylere öncelikle öğretilmesi gereken temel becerilerdir.

Zihinsel yetersizliği olan bireyler tarafından edinilmesini etkileyen çeşitli etmenler bulunmaktadır. Bu etmenleri aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:
• Büyük kas becerilerindeki yetersizlikler
• Küçük kas becerilerindeki yetersizlikler
• El-göz koordinasyonunda yetersizlik
• Bilişsel becerilerde yetersizlik ve
• Öğrenme fırsatlarını engelleyecek özellikteki aile tutumları (Varol, 2000).

70