GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Uyumsal beceriler, bireyin günlük yaşamını sürdürebilmek için içinde bulunduğu çevrenin kendisinden beklediği davranışlardır. Bu davranışlar (a) kavramsal, (b) sosyal ve (c) pratik uyum becerileri olmak üzere üç genel alanda toplanmaktadır. Alıcı dil becerileri, ifade edici dil becerileri, para kavramları ve okuma yazma becerileri kavramsal uyum becerileridir. Giyinme becerileri ise pratik uyumsal becerilerinden biridir. Doğru cevap C'dir.

Zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin zeka bölümü puanlarına göre sınıflandırılmasına göre; 50-55 puan ile 70 puan arası hafif düzeyde zihinsel yetersizlik; 35-40 puan ile 50-55 puan arası orta düzeyde zihinsel yetersizlik; 20-25 puan ile 35-40 puan arası ağır düzeyde zihinsel yetersizlik ve 20-25 puan ile daha aşağısı ise çok ağır düzeyde zihinsel yetersizlik olarak tanımlanmaktadır. 70 zeka bölümü puanı ise ortalama olarak kabul edilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip ailelerin dört farklı gereksinimi olabilmektedir. Bunlar; bilgi-eğitim gereksinimi, duygusal destek gereksinimi, bakım gereksinimi ve maddi gereksinimlerdir. Doğru cevap C'dir.

Zihinsel yetersizliği olan bireylerde  farklı şekillerde yemek seçiciliği gözlenebilir.  Bireyin sadece püre kıvamındaki yemekleri yemesi dokusuna göre yemek seçiciğinine örnektir. Dokusuna göre yemek seçiciliği bireyin farklı dokularda yiyecekleri tüketememesi ve tek tip dokudaki yiyecekleri yemesini tanımlamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sabit kaşık, yiyeceğin kaşıkla bireyin ağzına değdirilmesi ve birey ağzını açıp yiyeceği alana kadar geri çekilmemesidir. Sunulan yemeği reddetme davranışı söz konusu olduğunda fiziksel yardım yöntemi sabit kaşık yöntemi ile birlikte etkili bir şekilde kullanılmaktadır. Kaşın çekilmemesine rağmen bireyin besini almaması durumunda, nazikçe ağzından tutularak yiyecek bireyin ağzına bırakılarak uygulanmaktadır. Doğru cevap D'dir.

DSM-V’e göre zihinsel yetersizliğin tanı ölçütleri ise aşağıdaki şekildedir:

1. Zihinsel işlevlerde güçlükler yaşamak

2. Uyumsal davranışlarda gözlenen sınırlılıklar

3. Bu durumun gelişim dönem içerisinde ortaya çıkması (DSM-V, 2013). Doğru cevap E'dir.

Ülkemizde zihinsel yetersizliği olan bireylerin zekâ bölümü puanlarının belirlenmesinde kullanılan çeşitli testler bulunmaktadır. Bu testlere göre, ortalama zekâ düzeyine sahip bireylerin zekâ bölümü puanları 70 olarak kabul edilmekte olup 70 zekâ bölümü puanının altında bir zekâ bölümü puanına sahip olmak, ortalama zekâ bölümü puanının altında olmak anlamına gelmektedir. Doğru cevap C'dir.

Zekâ Bölümü Puanları

Zihinsel Yetersizlik Düzeyi

50-55 ile 70 arası

Hafif düzeyde zihinsel yetersizlik

35-40 ile 50-55 arası

Orta düzeyde zihinsel yetersizlik

20-25 ile 35-40 arası

Ağır düzeyde zihinsel yetersizlik

20-25 ile daha aşağısı

Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizlik

Psikososyal destek hizmetleri ise, aşağıdaki konularda destek hizmetlerin sunulmasını içermektedir.

Ailenin, yetersizliği olan bireyi ve yetersizlik durumunu kabullenmesine, bilgilendirilmesine yöne- lik verilecek hizmetler,

Bakıma muhtaç bireyin kendisinin, mevcut durumunu ve yerleştirildiği ortamı kabullenmesine, bilgilenmesine ve gelişim alanlarında desteklenmesine yönelik verilecek hizmetler,

Yetersizliği olan birey ve ailesinin sosyal hakları ve mevcut kaynakların kullanılmasına yönelik veri- lecek hizmetler,

Yetersizliği olan bireyin bağımsız yaşama, sosyal hayata uyumuna ve katılımına yönelik sosyal, kül- türel, sanatsal ve sportif etkinlikler ile düzenlenecek bu tür etkinliklere katılabilmesi için refakat hizmetleri,

• Yetersizliği olan bireyin terk edilme, reddedilme, durumunu kabullenememe, ümitsizlik, intihar etme, yalnızlık, sevgisizlik ve benzeri olumsuz duygulardan kurtarılmasına ve depresyon, stres ve benzeri durumların yaşanmasının engellenmesine yönelik verilecek hizmetler psikososyal destek hizmetleridir. Doğru cevap E'dir.

Problem davranışlar aslında bir iletişim işlevi görmektedir. Bu anlamda problem davranışların işlevlerini aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:

• İçsel uyaran elde etme
• İlgi elde etme
• Nesne ya da etkinlik elde etme

• İçsel uyarandan kaçma
• İlgiden kaçma
• Nesne ya da etkinlikten kaçma

Doğru cevap E'dir.

Sembolik iletişim: Zihinsel yetersizliği olan bireylerin yaklaşık %60’ı resim, işaret ve fotoğraf gibi sembolik iletişim biçimlerini kullanabilirler. Ancak bu bireylerin her biri farklı düzeylerde olabilirler. Bazıları sadece günlük yaşama ilişkin sınırlı sayıda bazı temel sözcük ya da cümleleri anlayabiliyor ve birkaç bilindik fotoğrafı tanıyorken; bazıları daha fazla sayıda sözcük bilebilir ya da daha fazla sayıda resim/fotoğraf tanıyabilir. Doğru cevap B'dir.

Yemek reddi ve/veya seçiciliği genellikle aşağıdaki şekillerde gözlenebilir;

• Türüne göre: Tek tip gıda ile beslenmek, örneğin sadece hamburger yemek gibi.

• Dokusuna göre: Farklı dokulardaki yiyecekleri tüketmemek, tek tip dokudaki yiyecekleri yemek, örneğin sadece püre kıvamında yemek

• Isısına göre: Örneğin sadece oda sıcaklığında yemek, soğuk ya da sıcak besinleri kabul etmemek

• Besleyen kişiye göre: Örneğin sadece annesi beslediğinde yemeğini yemek, başka kişiler tarafından beslenmeyi reddetmek

Sağlık sorunları arasında sıralanmış olsa da ek yetersizlikler de diyebileceğimiz işitme ve görme güçlüklerinin, zihinsel yetersizliği olan bireylerde görülme oranı fazla olabilmektedir. Örneğin bu bi- reylerin yaklaşık yarısında (%50-60) işitme güçlüğü sorunları görülürken; %40’ında görme ile ilgili güçlükler eşlik edebilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Kaynaştırma ; Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, gerektiğinde zihinsel yetersizliği olan öğrenciye ve devam ettiği sınıfındaki öğretmenine destek özel eğitim hizmetlerinin sağlanması koşulu ile yetersizliği olan bireylerin akranları ile birlikte gene eğitim sınıflarında eğitim görmesidir. Doğru cevap E'dir.

Uyumsal davranışlar kavramsal, sosyal , pratik olarak alt başlıklara ayrılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Sorumluluk alma ve kuralları izleme sosyal becerilerin göstergesidir. Yemek yeme, hareket etme, tuvalet, giyinme gibi davranışlar ise Pratik veya bedensel becerilere birer örnektir. Alıcı dil becerilerini, ifade edici dil becerilerini kullanmak, para kavramlarını bilmek kavramsal davranışlardır.

Ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan kişinin, kişisel bakım gereksinimleri için günlük desteğe ihtiyacı vardır. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan kişi, çok az düzeyde destekle bağımsız olarak yaşar. Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan kişi, orta düzeyde sunulan destekle bağımsız bir şekilde yaşayabilir. Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan kişinin, yirmi dört saat bakım gereksinimi vardır. Desteğe ihtiyaç duymadan bağımsız olarak yaşayabilen kişinin ise zihinsel yetersizliği yoktur.

Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler çoğunlukla okul öncesi dönemde gelişimlerindeki geriliklerle fark edilirler ve yaşları ilerledikçe akranları ile aralarındaki bu fark giderek artabilmektedir. Bu bireyler daha çok ayrı özel eğitim okullarında ya da genel eğitim okulları bünyesinde açılmış̧ olan özel sınıflarda eğitim alabilmektedirler. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler ilköğretime başladıklarında fark edilirler. Ağır ve çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler ise doğumla birlikte fark edilirler.

Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip ailelerin gereksinimleri dört ayrı kategoride sıralanabilir. Hissettiklerini paylaşma gereksinimi duygusal destek gereksinime bir örnektir.   Eğitim için maddi gereksinim, maddi gereksinimler; zihin engeline ilişkin bilgi gereksinimi ve çocuklarının özellikleri hakkında bilgi gereksinimi, bilgi-eğitim gereksinimi ve son olarak çocuklarının bakım gereksinimleri, bakım gereksinimler için birer örnektir.

İpuçları, düzeyleri açısından incelendiğinde, fiziksel ipucunun en yüksek düzeyde ipucu; sözel ipucunun ise en az düzeydeki ipucu türü olduğu söylenebilir. İpucunun giderek arttırılmasıyla öğretim yöntemi, orta ve ileri derecede zihinsel yetersizliği olan bireylere çok çeşitli becerilerin öğretiminde etkili bir şekilde kullanılmaktadır. Bu yöntemde ipuçları, en az düzeydeki ipucundan, en yüksek düzeydeki ipucuna doğru sıralanmaktadır. Örneğin, öğretime başlarken önce sözel ipucu, ardından model ipucu ve en son olarak fiziksel ipucu verilir.