GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların beslenme sorunlarının çözümü için besinlere alışma sürecinde anksiyeteyi azaltmak için yavaş yavaş ilerlemek gerektiği unutulmamalıdır. Çocukların belirli bir öğün düzeninin bulunmasına özen gösterilmelidir.

Serebral palsili çocuklarda oral motor fonksiyon bozuklukları (emmede güçlük, tam olmayan dudak kapanması, inatçı dil itme refleksi, öğürme refleksi) ve sindirim sistemine ilişkin durumlar (salya akması, GÖRH, ishal, kabızlık, çiğneme ve yutma problemleri) besin alımının yetersizliği ile sonuçlanabilmektedir.

Yapılan çalışmalar sonucunda epilepsisi olan çocukların ketojenik diyete uymaları sonucunda geçirdikleri nöbet sayısının düştüğünü bulunmuştur.

Beslenmeye ilişkin problemlerin en sık görüldüğü zihinsel yetersizliklerin başında down sendromu gelmektedir.

Neofobi otizm spektrum bozukluğu olan çocukların daha önce denenemedikleri yiyecekleri tadarken rahatsız olmalarıdır. Diğer durumlar Down sendromlu çocuklarda sıkça rastalanan beslenme sorunlarıdır.

Bebek ve çocuklar için besledikten hemen sonra yatmak reflüyü arttıracağı için bebek/çocuk dik pozisyonda beslenmeli ve bebeğin/çocuğun oturması mümkün değilse yatağın baş kısmının yükseltilerek yatırılması gerekmektedir. Bebeğin/çocuğun sık sık ama azar azar beslenmesi en temel ilkelerden biridir. Sıvı kıvamlı besinlerin kıvam arttırıcılar ile tüketilmesi reflü belirtilerinin azalmasında etkili olabilmektedir. Aşırı yağlı, baharatlı veya asitli (portakal, domates vb.) yiyeceklerin tüketilmesi reflü şikâyetlerini arttıracağı için bu yiyeceklerden uzak durulmalıdır.

Çölyak hastaları için yaşam boyu glutensiz beslenme gereklidir. Bu bağlamda buğday, arpa, çavdar içeren bütün besinler ve bu besinlerle hazırlanmış bütün yiyecek ve içececekler beslenme tedavisinden çıkarılır.

Yetersiz ve dengesiz beslenmenin en temel nedenlerinden biri öğün atlanmasıdır. Günlük besin ögesi ve enerji ihtiyacının karşılanabilmesi için 3 ana ve 3 ara öğün yapılmalıdır.

Yutmanın oral hazırlık, oral, faringeal ve özofagal olmak üzere dört aşaması mevcuttur.

Neofobi otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda besin seçimine ilişkin sıklıkla karşılaşılan bazı durumlardan biridir. Neofobi, bireylerin daha önce denenemedikleri yiyecekleri tadarken rahatsız olmaları durumudur. Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda besin seçimine ilişkin sıklıkla karşılaşılan diğer durumlar söyle sıralanabilir; 
• Ambalajlarını daha önceden bildikleri besinlere daha fazla ilgi gösterirler.
• Besinlerin hep aynı şekilde (aynı tabak vb.) sunulmasını isterler.
• Belirli renkteki yiyeceklere karşı aşırı istek duyarlar. Örneğin; sadece kırmızı yiyeceklerin tercih edilmesi
• Yemek yedikleri ortamın çevresel faktörlerinden (ses, ışık vb.) çabuk etkilenirler.
• Kalabalık içinde yemek yemekten rahatsız olurlar.
• Susadıklarının ve acıktıklarının farkında değilmiş gibi görünürler. Doğru cevap D'dir.

Serebral palsi, spina bifida, multiple skleroz ve rett sendromu sinir sistemi ile ilgili fiziksel yetersizlikler arasında yer almaktadır. Down sendromu ise zihinsel yetersizlik türüdür. Doğru cevap E'dir.

Down sendromu olan bireylerde obezitenin sık görülmesinin sebepleri arasında tiroit bezinin çalışmasının yavaşlaması ve bazal metabolizma hızının düşüklüğü (düşük kas tonusu) yer almaktadır. Doğru cevap B'dir.

Gastroözofageal Reflü Hastalığı (GÖRH) mide içeriğinin yemek borusuna veya sindirim sisteminin daha yukarı kısımlarına geri gelmesi olarak tanımlanmaktadır. Konstipasyon, kabızlık; diyare ise ishali tanımlamaktadır.  Çölyak hastalığı bireylerde glutene (buğday, arpa ve çavdarda bulunan bir protein çeşidi) karşı kronik alerjik hassasiyet olarak tanımlanmaktadır. Neofobi ise otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde ortaya çıkan besin seçme durumlarından biridir ve bireylerin daha önce denenemedikleri yiyecekleri tadarken rahatsız olma durumunu tanımlamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Çeşitli sembol ve fotoğraflardan yararlanılarak yemek listeleri, öğün saatleri ve öğünlerin nerede yeneceği planlamak otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda durumunun iyileştirilmesi adına verilebilecek önerilerden biridir. Böylece otizm spektrum bozukluğu olan çocuğun yeniliklere önceden aşina olması sağlanabilir.  Doğru cevap C'dir.

Kistik fibrosiz genellikle çocukluk çağında ortaya çıkan kalıtsal bir hastalıktır. Bu hastalık bireyin dış salgı bezlerinin yer aldığı organları (pankreas, ince bağırsak, akciğer gibi) tuttuğu için organların salgılarında değişiklikler görülür.  Bu bireylere sindirim enzimlerinin yetersiz olması nedeniyle pankreas enzim desteği sağlanmalıdır. Kistik fibrosizin tıbbi beslenme tedavisi de muhakkak bireyin kişisel özellikleri göz önüne alınarak bir diyetisyen tarafından planlanmalıdır. Doğru cevap D'dir.

Ülkemizde yapılan bir çalışmada (Çetin, 2013) dirençli epilepsisi olan çocukların ketojenik diyete uymaları sonucunda geçirdikleri nöbet sayısının düştüğünü bulmuş ve alternatif bir tedavi yöntemi olarak ilaca dirençli epilepsisi olan çocuklarda ketojenik diyetin kullanılabileceği belirtilmiştir. Ketojenik diyet; yüksek yağ, düşük karbonhidrat içeren ve vücutta açlığa benzer bir mekanizma oluşturan beslenme tedavisidir. Ancak ketojenik diyetin avantajlarının yanı sıra olası yan etkileri ise bulantı, kusma, ishal, kabızlık, kolesterol yüksekliği, açlık, hepatit ve böbrek taşıdır. Dolayısıyla hangi bireye ne zaman ve ne süre ile ketojenik diyetin uygulanacağı mutlaka multidisipliner bir ekip (hekim, diyetisyen, hemşire, psikolog vb.) tarafından planlanmalıdır. Doğru cevap A'dır.

Besin ögeleri protein, karbonhidrat, yağ, vitamin, mineral ve su olmak üzere altı gruptan oluşmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Sağlıklı beslenme tabağına örnek bir öğün olarak köfte'nin bulunduğu bir öğünde ek olarak, ekmek ve tahıl gurubundan bulgur pilavı; sebze grubunda mevsim salata; süt ve ürünleri grubundan ayran ve meyve olarak portakal yer alabilir. Ancak kuru baklagil olan kuru fasülyenin öncellikli olarak yer alması beklenemez. Doğru E'dir.

Beslenme; vücudumuzun düzenli çalışması için gerekli olan besin ögelerinin (karbonhidrat, protein, yağ, vitamin, mineral, su) vücuda alınması ve bir dizi metabolik işlem sonucunda uygun şekilde vücutta kullanılmasıdır.

Malnutrisyon, kötü beslenme anlamına gelmektedir. Alınan besin ögeleri ile ihtiyaç duyulan besin ögeleri arasındaki dengesizliği ifade etmektedir.