GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Freud’a göre kişilik id, ego ve süperego olmak üzere üç kısımdan oluşur ve kişiliğin yapı taşı id olarak tanımlanır.

Cinsiyet rolünün kazanımında çocukların geçirdikleri psikoseksüel gelişim evrelerin etkisinden bahseden kuram Freud’a aittir. Freud’a göre beş psikoseksüel gelişim dönemi vardır. Bunlar:

Fallik dönem (36-60.ay): Bu dönemde kişinin dikkati, ilgisi ve haz duygusu cinsel organlara yönelmiştir. Çocuk bedenini tanıma ve kontrol altına alma girişimlerini bu dönemde de sürdürdüğünden çişini kontrol etme girişimlerini de başlatır. Yeterli sayıda deneme-yanılma sonucunda kaka kontrolünde olduğu gibi çiş kontrolünü de başarılı bir şekilde gerçekleştirir. Çocuklarda bu dönemde cinsel organlarıyla oynama sıkça görülen eylemlerden biridir. Bu dokunmalar sonucunda mastürbasyon keşfi gerçekleşir. Mastürbasyon uyarım sağlayan dokunmalardır ve çocuğun hoşuna gider. Bunun için uzun zaman harcamamasına özen gösterilmeli ve dikkati kaydırılmalıdır.

Gizil (Latent) dönem (7-11y): Bu dönemde cinsel konulara olan merakın azaldığı söylenmektedir. Aslında bu dönem, daha önceki dönemlerde edinilenlerin pekiştirilme evresidir. Çocuk kendi cinsine ilişkin toplumsal rolleri (karşı cins ebeveyne sevgi ile yönelim) yineleyerek dener. Öğrendiklerinin farklı ortamlardaki (okul, oyun, akraba çevresi) geçerliliğini çevreden aldığı dönütlerle sınar. Bu denemeler, öğrenmelerini pekiştirirken, uyarlama becerilerinin de arttırılmasını sağlar. Gizlenmiş gözlemleme yoluyla farklı modellerle de özdeşimler kurmaya başlar. Bu dönem pekiştirme evresi olarak iyi değerlendirildiğinde önceki evrelere ilişkin edinimlerin desteklenmesi ve eksiklerin telafi edilmesi için uygun bir dönemdir.

Gelişimsel yetersizliği olan çocuklarımızda oral dönemdeki (0-18ay) gelişimi sağlayan emme, çiğneme, ısırma gibi ilk eylemlerin geciktiği ya da hiç gerçekleşmediği gözlenebilmektedir. Gelişimsel yetersizliği olan çocuklarımızda duyusal girdilere dayalı etkileşim girişimleri ve devinime dayalı ilişkilendirmeler de sınırlı kalmaktadır. Oral dönemdeki gelişimi sağlayan açlık ve susuzluğun anne memesiyle giderilmesiyle yaşanacak olan hoşnutluğun yanı sıra talep etmeye ilişkin etkileşim becerilerinin de edinilmesi gecikmektedir. Temel gereksinimlerin giderilmesine bağlı olarak gelişmesi beklenen temel güven, bağımsız kişiliğin gerçekleşememesi sürekli alma isteğinin, ağızla ilgili olumsuz alışkanlıkların (parmak emme, tırnak yeme) görülme olasılığının artmasına neden olmaktadır.

Gelişimsel yetersizliği olan çocuğunuza kakasının geldiğini fark etme, haber verme, boşaltım anına kadar kontrol etme, tuvalette gizliliği sağlama, uygun yere boşaltım yapma, uygun şekilde boşaltım yapma, boşaltım sonrası temizliğini kendisi yapma (dokunulmazlık), örtünme, ellerini temizleme gibi becerilerin hepsi tuvalet becerileri kapsamında öğretilmektedir.

Gizlilik; bedeninin başkası tarafından görülmemesinin sağlanması olarak tanımlanabilir. Ancak cinsel eğitimde, tuvalet kullanımı sırasında veya duş alırken bedenin başkası tarafından görülmemesinin sağlanması çocukluk döneminde gizlilik becerisi olarak kabul edilse de çocuk büyüdükçe gizlilik kuralı farklı anlamlarda genişletilmelidir. Gizlilik, sadece örtülü olmak değildir.

Krem tüy dökücüyle kol altı tüy temizliğinin öğretim basamakları:

Kişisel alan algısı için çocuğun kendi kol mesafesi esas alınabilir. Çocuğa tanımadığı ya da öfkeli görünen çocuklardan bir kol mesafesi kadar uzakta durması gerektiği öğretilmelidir. Kişisel alanını koruma, saldırganca davranmadan kendi güvenliğini sağlama becerisidir. İzin vermediği hâlde bu alanın içine girilirse yana doğru çekilerek mesafeyi açması, ikinci kez izin almadan bu mesafeye girilmişse yana doğru hareket ederek oradan uzaklaşması oyunlarla öğretilmelidir.

Ergenlik dönemindeki çocuklara içinde bulundukları dönemde vücutlarındaki fiziksel değişiminin yanı sıra hormonlarındaki artış ve beden temizliğine daha fazla dikkat etmeleri gerektiği okulda öğretilmektedir. Ancak bu bilgilerin genellenmesi ve davranışa dönüşebilmesi için bakımının yürütüldüğü ortamda da ele alınmalıdır. Bakım ortamında sizler, vücutlarından çıkan tüm sıvıların koku oluşturduğunu, günlük aktiviteler sırasında oluşan durumlara dayalı örneklerle açıklamanız ve beden temizliğine yönlendirmeniz gerekir. Tuvalet eğitimi sırasında öğretilen gizlilik, örtülülük ve dokunulmazlık kuralları gereği beden temizliği sırasında bu kurallara da uymaya devam etmesinin sağlanması gerekir. Ancak çocuğun bağımsız beden temizliği öğretimi daha önce yapılmamış ise öncelikli hedefiniz bağımsız duş alma becerisi kazandırmak olmalıdır. Bedeni temiz bile olsa önceki günün giysilerini giymesi ter kokusunun oluşmasına neden olabilir. Ergen çocuğa her gün iç çamaşırı da dâhil giysilerini değiştirme öğretilmelidir. Cilt ve tırnak temizliği bedensel temizliğin önemli parçalarındandır. Ergenlik döneminde hormonları nedeniyle aşırı yağlanma ve buna bağlı akne (sivilce) oluşacağı, bu nedenle daha sistematik bir cilt temizliği yapmaları gerektiği açıklanmalı ve gerektiğinde öğretilmelidir. Ergenlik döneminde bir çocuğun boşaltım sonrası temizliğini çoktan öğrendiği düşünülebilir. Ancak gelişimsel yetersizliği olan çocuklar için el ve tırnak temizliğini tam olarak yapıp yapmadığı da kontrol edilmelidir. Tırnak aralarında atık kalma ihtimaline karşı tırnak fırçası kullanma öğretilebilir.

Anal dönem, haz ve ilginin dışkılama bölgesinde yoğunlaştığı dönem anlamındadır.18-36 aya denk gelir.

Ergenlik dönemini de kapsayan genital dönemde çocuk fiziksel farklılığını anlamıştır ve değişmezliği kabullenmeye çalışır.

Freud doğal gelişim gösteren çocuklarda fallik dönemde Oedipus ve Elektra karmaşasından söz etmektedir.

Cinsel gelişim, fiziksel gelişim ve olgunluğu temel almaktadır. Dolayısıyla diğer gelişim alanlarının yanı sıra en çok fiziksel gelişimdeki gecikmelerin cinsel gelişimi etkilediği söylenebilir.

Gelişimsel yetersizlik gösteren çocuklara, kakasının geldiğini belli eden ilk jest, mimik veya vücut hareketi sezildiğinde doğru davranışa yönlendirici ipuçları verilmeli ancak aşırı fiziksel kontrol uygulanmamalıdır.

Örtülülük kuralı için öncelikle öz bakım (iç çamaşırı ve eşofmanını indirip kaldırma) becerilerinde bağımsızlık sağlanmalıdır.

Gerçek nesne ile resimleri eşlemeyi öğrenen çocuğa bu gelişimsel beceri temel alınarak ‘yabancıyı ayırt etme’ öğretimi başlatılabilir.

Kişisel alan algısı için çocuğun kendi kol mesafesi esas alınabilir. Çocuğa tanımadığı ya da öfkeli görünen çocuklardan bir kol mesafesi kadar uzakta durması gerektiği öğretilmelidir.

Masturbasyon öğretimi, kuruma dayalı bir uygulama olarak değil ebeveynin eğitimi aracılığıyla evde öğretim şeklinde planlanabilmektedir.

Güven çemberi öğretimi için öncelikle kurum olarak çocuğun güven çemberinde yer almasına karar verdiğiniz bakım personeli ve aile  yakınlarının kimler olabileceğini belirlemeniz gerekmektedir.