GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Anayasa’nın 42. maddesi yurttaşların eğitim ve öğretim haklarını düzenlemektedir.

Anayasa’nın 61. maddesi sosyal güvenlik açısından özel olarak korunmaya alınması gerekleri açıkça tanımlamıştır. Bu maddenin ikinci fıkrası şu şekildedir: “Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır.” Bu madde ile Devlet yetersizliği olan bireylerin devlet tarafından korunacağını ve topluma uyumları için gerekli tedbirlerin devlet tarafından alınacağının garantisini vermektedir.

KHK, yetersizliği olan bireylere verilecek olan hizmetlerin onların yeterliliklerini temel alarak belirlenmesini ve planlanmasını zorunlu kılmaktadır.

KHK’nin üçüncü ilkesi “Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren bireyleri sosyal ve fiziksel çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan planlanır ve yürütülür” şeklindedir. Bu ilke, özel gereksinimi olan bireylerin toplumun ayrılmaz birer ferdi olarak kabul edilmesi açısından oldukça önemlidir.

"Özel eğitim desteği" 573 sayılı KHK’nin ikinci kısmının “Eğitim Ortamları” başlıklı bölümünde yer alır.

573 sayılı KHK’nin üçüncü kısmın son bölümünde ise “Özel eğitime destek sağlayan kurumlar” başlığı altında, Rehberlik ve Araştırma Merkezleri ile Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri servisinin görev tanımları yapılmıştır.

Türkiye’de özel gereksinimi olan bireylerle ilgili en kapsamlı yasal düzenlemelerden birisi de 2005 yılında yürürlüğe giren 5378 sayılı Engelliler Kanunu’dur.

Kanun’un “Engellilik durumu” başlıklı 5. maddesinde “Bireyin engelliliğini ve engellilikten kaynaklanan özel ihtiyaçlarını belirleyen derecelendirmeler, sınıflandırmalar ve tanılamalarda uluslararası temel yöntemler esas alınır” ifadesi yer almaktadır.

Yukarıdaki ifade kanunun 11. maddesinde yer alır.

Kamuda ve özel sektörde %3 oranında engelli işçi çalıştırma zorunluluğu bulun- maktadır. Engelli personel kadrosunda çalışmak için, kişinin %40 ve üzerinde özür durumuna sahip olduğunu gösteren sağlık kurulu raporuna sahip olması ve işçi kadrosunda çalışmak için Türkiye İş Kurumuna kayıtlı olması gereklidir.

1997 yılında yürürlüğe giren 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve 2005 yılında yürürlüğe giren 5378 sayılı Engelliler Kanunu’dur. Gelişim yetersizliklerin bakım ve rehabilitasyonu ile ilgili diğer yasal düzenlemeler,
bu iki yasal düzenlemeye dayandırılarak yayımlanmakta ve yürütülmektedir.

Yurttaşların eğitim ve öğretim haklarını düzenleyen ve garanti altına alan anayasamızın maddesi Anayasa’nın 42. maddesi ile güvence altına almıştır.

Anayasa’nın 50. maddesi yurttaşların çalışma şartlarını düzenlemektedir. Bu madde
şu şekildedir: “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne
uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar
ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek,
çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili
ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir”.

2005 yılında kabul edilen 5378 sayılı Engelliler Kanunu, yetersizliği olan bireylerin yasal haklarını belirlemek amacıyla
çıkarılan oldukça geniş kapsamlı bir kanundur. Söz konusu
Kanun “ayrımcılık”, “topluma dâhil olma”, “engellilik durumu”, “erişebilirlik”, “hizmet sunumu” ve “istihdam” başlıkları
altında yetersizliği olan bireylerin yararlanacağı hizmetlerden,
bu hizmetlerin verilmesinden sorumlu olan kamu kurum ve
kuruluşlarının belirlenmesine kadar birçok sosyal hakkın nasıl
verileceğini belirlemektedir.

KHK’nin 4. maddesi ise özel eğitimle ilgili temel ilkeleri belirlemektedir. Aynı zamanda KHK
de belirtilen bu ilkelerin Türk millî eğitimini düzenleyen genel esaslar doğrultusunda belirlendiğinin altını çizmiştir. Bu ilkelerden ilki; “Özel eğitim gerektiren tüm bireyler, ilgi, istek, yeterlilik ve
yetenekleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim
hizmetlerinden yararlandırılır” şeklindedir. Bu ilke,
özel eğitim gerektiren tüm bireylerin özel eğitim
hizmetlerinden yararlandırılması kuralını koyarak
hiçbir bireyin kapsam dışında bırakılamayacağını belirtmiş ve yetersizliği olan bireylerin eğitim
haklarını yasal olarak güvence altına almıştır. Ayrıca, özel eğitim gerektiren bireylere sunulan özel
eğitim hizmetlerinin, bireylerin yetersizlikleri değil
yeterlilikleri temel alınarak belirlenmesi gerektiğini belirtmesi dikkate değerdir. Bu ilke, özel eğitim
hizmetleri belirlenirken bireylerin mevcut performanslarının belirlenmesini zorunlu kılmaktadır.

5378 sayılı Kanun’da “Erişilebilirlik”
ayrı bir başlık olarak ele alınmış ve şu şekilde ifade
edilmiştir; “Yapılı çevrede engellilerin erişilebilirliğin
sağlanması için planlama, tasarım, inşaat, imalat,
ruhsatlandırma ve denetleme süreçlerinde erişilebilirlik standartlarına uygunluk sağlanır. Özel ve kamu
toplu taşıma sistemleri ile sürücü koltuğu hariç, dokuz veya daha fazla koltuğu bulunan özel ve kamu
toplu taşıma araçlarının engellilerin erişilebilirliğine
uygun olması zorunludur. Bilgilendirme hizmetleri
ile bilgi ve iletişim teknolojisinin engelliler için erişilebilir olması sağlanır” görüldüğü gibi bu madde
ile toplumsal yaşamın önemli unsurları olan yapılı
çevre, toplu taşıma sistemleri, bilgilendirme hizmetleri ile bilgi ve iletişim teknolojisinin erişilebilirliğinin sağlanması gerektiği belirtilmiştir

Kanun’un “Engellilik durumu” başlıklı 5. maddesinde ise “Bireyin engelliliğini ve engellilikten kaynaklanan özel ihtiyaçlarını belirleyen derecelendirmeler, sınıflandırmalar ve tanılamalarda uluslararası
temel yöntemler esas alınır” ifadesi yer almaktadır.
Bu ifadede, uluslararası temel yöntemlere atıfta bulunulması, bu süreçlerin daha bilimsel ve evrensel
ölçütlerle yapılması açısından önemlidir

Kamuda ve özel sektörde %3 oranında
engelli işçi çalıştırma zorunluluğu bulunmaktadır. Engelli personel kadrosunda çalışmak için, kişinin %40 ve üzerinde özür
durumuna sahip olduğunu gösteren sağlık
kurulu raporuna sahip olması gereklidir.

Yetersizliği olan birey ve ailesinin ekonomik koşullarını düzeltmek ve
yaşam kalitelerini arttırmak için bazı indirimler de yürürlüktedir. Bu indirimler ve düzenlemeler aşağıdaki
gibidir:
• Gelir vergisi indirimi
• Emlak vergisi indirimi
• Özel tüketim vergisi indirimi (ÖTV)
• Gümrük vergisi indirimi
• Tıbbi, medikal ve eğitim araç gereçleri için KDV indirimi
• SHÇEK evde bakım aylığı
• EKPSS/Kura ile atanma hakkı
• Engelli iş kurma projeleri
• Engelli kimlik kartı hakkı
• Engelli park yeri kullanım kartı
• Ulaşım indirimleri hakkı
• Muhtaç aylığı (Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından)
• Elektrik, su, doğalgaz ve GSM tarife indirimleri (kurumların inisiyatifi dâhilinde)
• Engelliler için AÖF harç indirimi hakkı
• Müze ve ören yerleri indirim hakkı
• Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinden yararlanma hakkı

Doğru yanıt engelli parkı uygulamasıdır.