GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Gelişimsel gerilik; standardize edilmiş referans testlere göre ya da bireyin yaşıtlarına göre gelişiminin ortalamanın altında olma durumu olarak tanımlanmaktadır. Yaygın gelişim geriliği ise kaba motor, ince motor, dil/konuşma, bilişsel ve sosyal/kişisel gelişim alanlarının iki veya daha fazlasında belirgin gerilik olması olarak ifade edilmektedir.

Gelişimsel geriliğin doğum öncesi nedenlerinin içinde en önemli olanı kalıtsal nedenlerdir. Kalıtsal nedenler anne ve babadan geçen ve çocuğun gelişimsel olarak geri kalmasına neden olan biyolojik temelli olgulardır. Kromozomal bozukluklar, gen anormallikleri, doğum öncesi annenin geçirdiği hastalıklar, gebelikte radyasyona, cıva ve kurşun gibi ağır metallere uzun süreli maruz kalma, doğum öncesi kanamalar, alkol kullanımı, beslenme yetersizliği ve uygun olmayan çevresel koşullar gelişimsel geriliğin olası nedenleri arasında gösterilmektedir. Prematüre doğum ve kafa travması doğum sırasındaki nedenler arasında yer almaktadır.

Erken çocukluk eğitimi ya da okul öncesi eğitimi, çocuğun doğumundan ilkokula başladığı güne kadar geçirdiği yılları kapsayan, çocuğun gelişim düzeyine ve bireysel özelliklerine uygun, zengin uyarıcı çevre imkânları sağlayan ve zihinsel, bedensel, sosyal ve duygusal yönden gelişimini destekleyen, onları toplumun kültürel değerleri doğrultusunda en iyi biçimde yönlendiren ve ilköğretime hazırlayan, temel öğretim bütünlüğü içinde yer alan bir eğitim sürecidir.

Zekâ düzeyini belirlemek amacıyla kullanılan zekâ testleri 6 yaşından sonra uygulanabilmektedir. Düzenlenen son yönetmelikle zekâ testi uygulanamayacak 6 yaşından küçük çocuklardaki zihinsel yetersizlik “bilişsel gelişimde gecikme” olarak değerlendirilmeye başlanmıştır.

Ebeveynler, erken çocukluk döneminde gelişimsel gerililiği olan çocuklarını erken destek programına dahil etmelidirler. Bazen okul öncesi dönemi de bu programların içinde yer almakta ancak bu eğitimde 0-3 yaş programlarının özelliklerine odaklanılmaktadır. Bu programın içinde fizik tedavi ve rehabilitasyon, dil ve konuşma terapisi, ebeveyn-bebek etkileşim terapisi, sosyal destek hizmetleri gibi çok farklı alanda hizmetler yer alabilmektedir. Erken destek programı denildiğinde birbiri ile bağlantısı olan buhizmetlerin tümü anlaşılmaktadır.Erken Destek Programları; gelişimini geciktirebilecekbiyolojik ya da çevresel riskleri bulunan ya da gelişimi gecikmiş olan 0-6 yaş grubundaki çocuklara verilen gelişimi destekleyici hizmetlerin bütününü içeren programdır.

Gelişimsel yetersizliğin doğum sonrası nedenleri arasında doğum sonrasında kafa zedelenmeleri, kurşun zehirlenmesi, çocuk istismarı ve çocuk ihmali, gelişim ya da beslenme problemleri, çocuk istismarı, çocuğun gelişimi ve özellikle sosyal-duygusal gelişimi gibi sosyal, fiziksel, çevresel sebepler şeklinde sıralanabilir.

Zekâ Bölümü Katsayılarına Göre Zihinsel Yetersizliğin Sınıflandırılması;

Hafif düzey zihinsel yetersizlik 50-55’ten yaklaşık 70’e
Orta düzey zihinsel yetersizlik 35-40’tan 50-55’e
Ağır düzey zihinsel yetersizlik 20-25’ten 35-40’a
Çok ağır düzey zihinsel yetersizlik 20-25’ten aşağıya

Resmî bakım ve özel bakım merkezlerinde bakım ihtiyacı olan engellilere yatılı ve gündüzlü hizmetler verilmektedir. Aynı zamanda bakım ihtiyacı olan engelli bireylerin ikametgâh adreslerinde evde bakım hizmeti bulunmaktadır. Bu hizmet evde bakıma destek yardımı olarak sosyal yardım niteliğinde Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü görev alanına verilmiştir.

Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE), Türkiye’de 0-6 yaş bebek ve çocukların psikolojik gelişimlerini nesnel olarak değerlendirmek için geliştirilmiş bir gelişim tarama envanteridir. Envanter annelerden alınan bilgiler doğrultusunda doldurulurken annelerin dışında çocuğun gelişimini yakından izleyen ve çocuğu iyi tanıyan, babalar ya da bakıcılardan elde edilen bilgilerden hareketle de doldurulabilmektedir.

Gelişimsel geriliğin nedenleri doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası nedenler olarak sınıflandırılmaktadır. Gen anormallikleri ve kromozomal bozukluklar doğum öncesi grupta yer alırken; çocuk istismarı ve kafa travmaları ise doğum sonrası grupta yer almaktadır. Sosyo-ekonomik düzeye bağlı olarak oluşabilecek etkenlerin ise hem doğum öncesi hem doğum sonrası süreçte gelişimsel geriliğe yol açabileceği söylenebilir. Doğru yanıt E'dir.

Gelişimsel değerlendirme sürecinde, çocukların gelişimlerinin değerlendirilebilmesi için geçerli ve güvenilir testlere gereksinim duyulmaktadır. Ülkemizde mevcut geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmış testler arasında; Ankara Gelişim Tarama Envanteri, Vineland Uyum Davranış Ölçeği, Denver II Testi ve Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı yer almaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Soruda açıklaması verilen kavram, Erken Destek Programları'dır. Doğru yanıt C'dir.

Gelişimsel gerilik; standardize edilmiş referans testlere göre ya da bireyin yaşıtlarına göre gelişiminin ortalamanın altında olma durumu olarak tanımlanmaktadır. Bu durumda bireyin gelişimi akranları ile kıyaslanır ancak gelişimin akranlarından farklı olması gelişimsel geriliği tanılamak için yeterli değildir. Bireyin gelişimi akranlarını baz alınarak yapılan değerlendirmelerde ortalamanın üzerinde değil altında olmalıdır.

Bireyin gelişimsel süreci ve gelişim yaşı ya da hangi gelişim basamağında olduğu akranları ile karşılaştırılarak değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmelerin gelişim testleri kullanılarak, birey için uygun koşullarda ve bireyin sağlık probleminin olmadığı bir zamanda yapılması gerekmektedir. Bireyin gelişimi ve sağlığı ile ilgili değerlendirmeler farklı uzmanlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle bireyin değerlendirilmesinin bir ekip tarafından yapılması en uygun yaklaşımdır. Gelişimsel yönden risk altında olan çocuklar özellikle erken dönemde sık olarak izlenmelidir.

Hemofili ve epilepsi sağlıkla ilgili fiziksel yetersizlikler; serebral palsi ve multiple skleroz ise sinir sistemi ile ilgili yetersizlikler kapsamında değerlendirilmektedir. Müsküler distrofi ise kas-iskelet sistemi ile ilgili yetersizliklerden biridir. Doğru yanıt A'dır.

Hemofili ciddi bir genetik kan hastalığıdır. Hemofili, kanın pıhtılaşması için gerekli faktörlerin eksikliği ya da yetersizliği sonucu meydana gelen kronik bir hastalıktır. Tüm dünyadaki kayıtlı hasta sayısının 120.000, yurdumuzdaki 2500 civarında olmasına karşın tedavi maliyetinin çok yüksek olması nedeniyle önemli bir toplumsal sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Hemofili bakımının ideal düzeyde sağlanması için hematoloji, ortopedi, fizik tedavi ve nükleer tıp uzmanlarının birlikte çalışmaları gerekir. Doğru yanıt D'dir.

Gelişimsel gerilik, erken çocuklukta okul öncesi dönemlerde kendini gösterirken gelişimsel yetersizlik, doğum sonrasında hemen tanılanabilmektedir. Gelişimsel gerilik erken dönem gelişimsel destekler ile azaltılıp ortadan kaldırılabilir iken gelişimsel yetersizlikler yaşam boyu etkisini göstermektedir. Bu kapsamda, Can'ın renkleri geç öğrenmesinin nedeni gelişimsel gerilik ile açıklanabilir. Doğru yanıt E'dir.

Tanılayıcı testler (diagnostic), çocuğun gelişimsel ve akademik alanlardaki güçlü ya da yetersiz yönlerini saptamak ve müdahale planları hazırlamak amacıyla geliştirilmiş kapsamlı değerlendirmeleri içeren araçlardır. Bu testleri uygulamak ve yorumlamak özel bir eğitim gerektirmektedir. Bu nedenle, testlerin uygulaması genellikle bu araçların kullanımı ile ilgili eğitim almış kişiler tarafından yapılmaktadır. Peabody Resim Kelime Testi, Gessell, Bayley Testi gibi araçlar erken çocukluk döneminde kullanılan tanılayıcı testlerdendir. Doğru yanıt B'dir.

Gelişimsel gerilikler sağlık kuruluna başvuran çocuk ve ergenlerde psikiyatrik hastalıklar içerisinde en çok başvurma nedenleri arasındadır. Çocuklar sıklıkla öğretmenleri tarafından ders başarısındaki düşüklük nedeniyle özel eğitim alabilmesi için yönlendirilirler. Zekâ düzeyini belirlemek amacıyla kullanılan zekâ testleri 6 yaşından sonra uygulanabilmektedir. Düzenlenen son yönetmelikle zekâ testi uygulanamayacak 6 yaşından küçük çocuklar- daki zihinsel yetersizlik “bilişsel gelişimde gecikme” olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. 

Bunlarla birlikte gelişimsel değerlendirme sürecinde, çocukların gelişimlerinin değerlendirilebilmesi için geçerli ve güvenilir testler kullanılmalıdır.