GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Gelişimsel gerilik; standardize edilmiş referans testlere göre ya da bireyin yaşıtlarına göre gelişiminin ortalamanın altında olma durumu olarak tanımlanmaktadır. Yaygın gelişim geriliği ise kaba motor, ince motor, dil/konuşma, bilişsel ve sosyal/kişisel gelişim alanlarının iki veya daha fazlasında belirgin gerilik olması olarak ifade edilmektedir. Gelişimsel gerilik zihinsel yetersizlik olmadığı gibi başka bir yetersizlikle de ilişkili olmak zorunda değildir. Yaygın gelişim geriliği olan bir bireyin bilişsel gelişimi ya da zihinsel gelişimi doğal sürecinde olabilir. Örneğin, yaygın gelişim geriliği olan kas hastaları ya da serebral palsisi olan bireylerin zekâsı normal sınırlar içerisinde olabilir. Ancak bireyde gözlemlenen gelişimsel geriliğe müdahale edilmezse söz konusu gerilik bireyin gelişimsel olarak akranlarından çok geride kalmasına neden olabilmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Doğal gelişim gösterdiği düşünülen çocukların da takip edilmesi ve sıklıkla incelenmesi önemlidir. Doğal gelişim gösteren çocukların 0-6 ay arasında en az bir kez, 12-18 ay arası, 2-3 yaş arası ve 5-6 yaş arasında ise birer kez gelişim testi yaptırmaları önerilmektedir. Çocuğun gelişiminin takip altında olması olası bir gecikmenin fark edilmesini kolaylaştırmakta ve en kısa sürede gerekli müdahalenin yapılması için farkındalık sağlamaktadır. Bunun yanı sıra bu değerlendirme sürecinde dikkat edilmesi gereken bazı değişkenler olduğu da unutulmamalıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yetersizliklerin nedenlerinin incelenmesinde farklı sınıflandırmalar söz konusudur. Bu sınıflandırmalar içinde en yaygın kabul göreni ve eğitim amacıyla kullanılan yetersizlikle ilişkili değişkenin insan yaşamının hangi döneminde meydana geldiği temelinde yapılandır. Takip eden bölümde gelişimsel geriliğin nedenleri doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası nedenler olarak sınıflandırılmaktadır. 

Doğum Öncesindeki (Prenatal) Nedenler
Gelişimsel geriliğin doğum öncesi nedenlerinin içinde en önemli olanı kalıtsal nedenlerdir. Kalıtsal nedenler anne ve babadan geçen ve çocuğun gelişimsel olarak geri kalmasına neden olan biyolojik temelli olgulardır.Kromozomal bozukluklar, gen anormallikleri, doğum öncesi annenin geçirdiği hastalıklar, gebelikte radyasyona, cıva ve kurşun gibi ağır metallere uzun süreli maruz kalma, doğum öncesi kanamalar, alkol kullanımı, beslenme yetersizliği ve uygun olmayan çevresel koşullar gelişimsel geriliğin olası nedenleri arasında gösterilmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Gelişimsel gerilikte olduğu gibi gelişimsel yetersizliğin nedenlerinin incelenmesi yine bireyin gelişim sürecinin hangi döneminde ortaya çıktığı temel alınarak yapılmıştır. Bu nedenle takip eden bölümde gelişimsel yetersizliğin nedenleri doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası olmak üzere üç ana başlık altında ele alınmaktadır. 

Doğum Sonrası Nedenler
Doğum sonrasında kafa zedelenmeleri, kurşun zehirlenmesi, çocuk istismarı ve çocuk ihmali, gelişim ya da beslenme problemleri, çocuk istismarı, çocuğun gelişimi ve özellikle sosyal-duygusal gelişimi gibi sosyal, fiziksel, çevresel sebepler şeklinde sıralanabilir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Otistik spektrum bozukluğu (OSB), belirtileri erken çocuklukta başlayan, karşılıklı sosyal etkileşim ve iletişim becerilerinde yetersizlik, basmakalıp ve yineleyici (stereotipik) davranışlar, sınırlı ilgi alanları ve kısıtlı işlevsellik ile kendini gösteren, etkileri yaşam boyu devam eden nöro-gelişimsel bir bozukluktur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE), Türkiye’de 0-6 yaş bebek ve çocukların psikolojik gelişimlerini nesnel olarak değerlendirmek için geliştirilmiş bir gelişim tarama envanteridir. Envanter annelerden alınan bilgiler doğrultusunda doldurulurken annelerin dışında çocuğun gelişimini yakından izleyen ve çocuğu iyi tanıyan, babalar ya da bakıcılardan elde edilen bilgilerden hareketle de doldurulabilmektedir. Envanter çeşitli yaş gruplarına göre düzenlenen ve annelere sorularak “Evet”, “Hayır” ve “Bilmiyorum” şeklinde yanıtların sınıflandırıldığı 154 maddeden oluşmaktadır. Envanter dört alt testten oluşmaktadır. Bu alt alanlar şunlardır; (a) Dil-bilişsel gelişim alanı, (b) ince motor gelişim alanı, (c) kaba motor gelişim alanı ve (d) sosyal beceri-öz bakım gelişim alanı. Dil-bilişsel gelişim alanı, basit ses ve sözel davranışlar ile karmaşık dil ifadeleri, dili anlama ve açık olarak ifade etme, basit problemleri çözme ve sayı-zaman kavramı gibi alanları kapsamaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Denver II Gelişimsel Tarama Testi, gelişimsel geriliğin ve yetersizliğin değerlendirilmesi amacıyla en sık kullanılan test Denver II Gelişimsel Tarama Testi’dir. Denver II testi şu amaçlara ulaşmak için kullanılabilen bir araçtır; (a) sağlıklı görünen çocukların olası sorunları yönünden taranması, (b) gelişimsel gerilik olduğundan kuşkulanılan işlevleri nesnel şekilde saptaması ve (c) riskli bebekleri (örneğin doğum öncesi sorunlar, düşük doğum ağırlıklı ya da erken doğmuş, çoğul gebelikler, ailede gelişimsel sorunu olanlar vb.)izlemesi. Doğru cevap D seçeneğidir.

Epilepsi, hastanın fiziksel değişikliklere, günlük ilaç kullanımında uyuma, yineleyen doktor muayenelerine ve akut tıbbi acil durumlara hazırlıklı olmasını gerektiren ve yaşam kalitesini olumsuz olarak etkileyen bir hastalıktır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Orak hücreli anemi, ilk kez 1910 yılında Herrick tarafından tanımlanmıştır. Hastalığın merkezi Afrika olmakla birlikte göçler ile tüm dünyaya yayılım gerçekleşmiştir. Türkiye’de en sık görülen hemoglobin tipi hemoglobin S’dir. Türkiye genelinde sıklık %0,37-0,6 arasında iken, özellikle Çukurova
bölgesinde bazı yörelerde bu sıklık %3-44 arasında saptanmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Gelişimsel geriliğin doğum öncesi nedenlerinin içinde en önemli olanı kalıtsal nedenlerdir. Kalıtsal nedenler anne ve babadan geçen ve çocuğun gelişimsel olarak geri kalmasına neden olan biyolojik temelli olgulardır. Kromozomal bozukluklar, gen anormallikleri, doğum öncesi annenin geçirdiği hastalıklar, gebelikte radyasyona, cıva ve kurşun gibi ağır metallere uzun süreli maruz kalma, doğum öncesi kanamalar, alkol kullanımı, beslenme yetersizliği ve uygun olmayan çevresel koşullar gelişimsel geriliğin olası nedenleri arasında gösterilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Bebeğin veya çocuğun metabolizması ile ilgili olumsuz durumlar, ileri derecede beslenme yetersizlikleri, boğulma, ciddi kafa travmaları, çocuk ihmal ve istismarı, yaralanma ve fiziksel etkiler, bulaşıcı hastalıklar, zehirlenmeler, uygun olmayan çevresel koşullar doğum sonrasında gelişim geriliğine neden olan etmenler arasında sayılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Ülkemizde mevcut geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmış testler arasında; daha çok aileye soru sormaya dayanan Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) çocukların özellikle uyum davranışlarını incelemeye yönelik Vineland Uyum Davranış Ölçeği (VUDÖ) ve işlevsel becerileri ölçen Denver II testi gelişimsel değerlendirmeleri için kullanılmaktadır. Bu testler hakkında ünite sonunda daha detaylı bilgi verilecektir. Yukarıda ifade edilen standart testlerin yanı sıra, ülkemizde geliştirilen değerlendirme ölçütlerinden biri de uygun bir ortamda oluşturulan gelişimsel oyunlar sırasında çocuğun gözlemlenerek değerlendirilmesi, testin uygulanması ve gerekli olan durumlarda aileden bilgi alınması yolu ile gerçekleştirilen “Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı (GEÇDA)”dır. Doğru cevap D'dir.

Otistik spektrum bozukluğu (OSB), belirtileri erken çocuklukta başlayan, karşılıklı sosyal etkileşim ve iletişim becerilerinde yetersizlik, basmakalıp ve yineleyici (stereotipik) davranışlar, sınırlı ilgi alanları ve kısıtlı işlevsellik ile kendini gösteren, etkileri yaşam boyu devam eden nörogelişimsel bir bozukluktur. Doğru cevap C'dir.

Serebral palsi(SP) tek bir hastalık değildir. Serebral palsi, merkezî sinir sistemindeki zedelenmeler sonucunda motor fonksiyonlardaki bozuklukların ön planda olduğu birçok hastalığı içine alan bir durumdur. Serebral palsi beynin hızlı geliştiği dönemlerde nonprogresif (ilerleyici olmayan), bir travmaya maruz kalması sonucu, vücut duruşu ve/ veya hareketlerinde ortaya çıkan, kalıcı fakat ilerlemeyen bozukluklar olarak tanımlanabilir. Doğru cevap A'dır.

Sinir sistemi ile ilgili yetersizlikler bireyin sinir sisteminde meydana gelen ve her hangi bir nedene dayalı olan ve bireyin normal performans göstermesini engelleyen yetersizliklerdir. Fiziksel yetersizliklerin bu alt başlığı altında yer alan yetersizlikler şunlardır: (a) serebral palsi, (b) spina bifida, (c) çocuk felci, (d) multiple skleroz. Doğru cevap E'dir.

Gelişimsel gerilik ile gelişimsel yetersizlik arasındaki temel farklılıklar şu şekilde sıralanabilir. İlk olarak, gelişimsel gerilik, erken çocuklukta okul öncesi dönemlerde kendini gösterirken gelişimsel yetersizlik, doğum sonrasında hemen tanılanabilmektedir. Gelişimsel gerilik erken dönem gelişimsel destekler ile azaltılıp ortadan kaldırılabilir iken gelişimsel yetersizlikler yaşam boyu etkisini göstermektedir. Gelişimsel gerilik yaşayan çocuklar gelişimsel bir gecikmeyi belirten bir raporlandırma süreci yaşamaktadırlar. Gelişimsel yetersizliği olan çocuklar ise yetersizliği bildiren bir Özel Eğitim Raporu sürecine girmektedir. Gelişimsel geriliği olan çocuklara normal gelişim gösteren akranları ile birlikte eğitim ortamı sunulurken, gelişimsel yetersizliği olan çocuklara özel eğitim kurumlarında yetersizliğin türüne uygun eğitim olanakları sunulmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Gelişimsel yetersizliklerin değerlendirilmesi ve tanılanması sürecinin ikinci basamağı ise eğitsel değerlendirmedir. Eğitsel değerlendirme ve tanılama sürecinde, çocuğun tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ve akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri ile eğitim ihtiyaçları belirlenir. Ayrıca, çocuğun hangi ortamda eğitim görmesinin uygun olacağına ilişkin öneride bulunulur. Çocuğun eğitsel değerlendirme ve tanılaması RAM’da oluşturulan Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından çeşitli testler ve bireyin özelliklerine uygun diğer ölçme araçlarıyla yapılır. Doğru cevap B'dir.

Fiziksel yetersizliklerin bir alt başlığı alan kas-iskelet sistemi ile ilgili yetersizlikler şu şekilde sıralanabilir: (a) travmatik beyin zedelenmesi, (b) Rett sendromu, (c) kas hastalığı, (d) kol-bacak eksikliği, (e) kalça çıkığı, (f) doğuştan gelen bozukluklar, (g) romatoidartit ve (h) ateşli romatizma. Doğru cevap A'dır.

Kistik fibrozis, genetik temelli bir hastalıktır ve kistik fibrozise neden olan gen 7. kromozomdadır. En sık ve ağır belirtileri solunum yetersizlikleri, anormal mukus salgısı ve pankreatik yetmezlik nedeni ile yağ ve protein emilim güçlükleridir. Bu olay yağlı gaita çıkışına, vitamin eksikliğine, kilo alamama ve büyüme geriliğine neden olmaktadır. Eğitimlerinde fiziksel etkinliklerin sınırlanması ve tedavide geçen zamanın yerine konması esastır. Doğru cevap B'dir.