GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 25

Tuvalet öğretimi planlanırken mesane     kontro­lünün sağlanmış olması bir başka deyişle belli bir boşaltım örüntüsünün ve kuru kaldığı zamanla­rın olması ön koşuldur. Yürüme, görme, basit sö­zel yönergelerin anlaşılması gibi beceriler zorunlu olmayabilir ancak bu becerilerin varlığı yapılacak öğretimi kolaylaştıracaktır. Bireyde tuvalet öğreti­mini kolaylaştırıcı işaretçilerin olması ve tuvaleti geldiğinde rahatsızlık hissetmesi öğretim sürecini kolaylaştıracaktır. Ayrıca tuvalete tek başına gide­bilmesi, temel soyunma giyinme için gerekli ince motor becerilere (tutma, açma) sahip olması, 3-5 dakika oturmuş vaziyette kalabilmesi, basit yönergeleri anlayabilmesi bu öğretim sürecinin planlamayı ko­laylaştıracaktır. Doğru yanıt A’dır.

OSB’li bireylere tuvalet yapma becerisinin    kazandırılmasında yaşı, dikkat süresi sahip olduğu psikomotor beceriler ve tuvalete yapma beceri­sindeki düzeyi gözönünde bulundurlar. Çocuğa uygun ipucu belirlenerek becerinin öğretimine geçilebilir. Öğretim sırasında daha önceden hazır­lanan beceri analizi kullanılıp çocuğun yaptığı ve yapamadığı beceri analizi basamakları işaretlenir. Böylece yetersizliği olan çocuktaki ilerlemeler ya da ortaya çıkan olası sorunlar belirlenmiş olur.

Becerinin genellenmesi kazanılan becerinin    öğ­renildiği ortamdan başka ortamlarda başka araç­larla başka kişilerin varlığında ve başka yönergeler verildiğinde yapılması demektir. Eğer uyarlama yapıldı ise öncelikle uyarlamanın kaldırılması ge­rekmektedir. Uyarlamalar kaldırıldıktan sonra ço­cuğun kazandığı tuvalet yapma becerisini başka tu­valetlerde gerçekleştirmesi üzerinde durulmalıdır. Doğru yanıt C’dir.

Yemek yeme becerilerinin kazanılma sırası   par­makla tutarak yemek yeme kaşık kullanarak, çatal kullanarak ve bıçak kullanarak yemek yemedir. Bardaktan sıvı içme parmakla yemek yeme ile bir­likte kazanılmaya başlar. Diğer becerilerde olduğu gibi bireyin ilerlemeleri mutlaka kaydedilmelidir. Çocuk ilerleme gösterdikçe yapılan uyarlamalarda yavaş yavaş kaldırılmalıdır. Öğrenilen yemek yeme becerisinin başka ortamlarda ve başka kişilerin var­lığında ve başka araç gereçlerle yapılması becerinin genellemesini sağlayacaktır. Doğru yanıt E’dir.

OSB olan bireylerin uygun davra­nışlarının arttırılmasında ya da yeni davranışların kazandırılmasında etkili bir biçimde kullanılan ve Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) ilkelerine dayalı çeşitli stratejiler yer almaktadır. UDA temel olarak sosyal açıdan önemli davranışları kontrol almayı hedefler. Bu amaçla bireylerin sergilediği uygun davranışların kazandırılması ve/veya arttı­rılmasını hedeflemekle birlikte; uygun olmayan davranışların azaltılması ve mümkün olduğu du­rumlarda ortadan kaldırılmasını amaçlamakta­dır. Ayrık denemelerle öğretim, ipucu sistemleri, zincirleme öğretimi, doğal öğretim yöntemleri ve video modelle öğretim yöntemleri otizmli birey­lerin gereksinim duydukları rutin, etkinlik, tepki ve becerilerin öğretiminde yaygın olarak kullanılan öğretim yöntem ve stratejilerinden bazılarıdır.  Doğru yanıt C’dir.

Kuralları izleme, yasalara uyma sosyal beceriler iken, yemek yeme ve hareket etme pratik becerilerdir. Dil becerileri, para kavramı, okuma yazma becerileri vb. kavramlar kavramsal becerilerdir.

Sadece zekâ bölümü puanı temel alınarak yapılan değerlendirme, bireylerin neleri yapıp neleri yapamadıkları hakkında bilgi vermekte yeterli değildir.

Tanımı verilen ifade ortopedik yetersizlikle ilgilidir. Doğru seçenek C'dir.

Sağlık yetersizlikleri, bireyin günlük performan- sını olumsuz yönde etkileyen kalp yetmezliği, astım, orak hücre anemisi, lösemi, epilepsi, böbrek yetmezliği, hemofili gibi süreğen ya da akut sağlık problemlerini içerir. Bu yetersizlik durumundaki bireyler günlük yaşamlarını sürdürmede güçlükler yaşarlar, sürekli tedavi ve bakıma gereksinim duyarlar. Doğru seçenek C'dir.

Bilindiği gibi yetersizliklerin birçok nedeni olabilmektedir ve bu nedenler içinden hangisinin yetersizliğe doğrudan neden olduğunu belirlemek çoğu zaman mümkün olmamaktadır. Fiziksel ya da sağlık yetersizliklerinin nedenlerini doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası nedenler olarak üç başlık altında toplamak mümkündür.

Doğum Öncesi Nedenler: Anne-baba arasındaki akrabalık, kan uyuşmazlığı, annenin leğen kemiğinin dar olması, anne yaşının 20’nin altında ya da 35’in üstünde olması, annenin yaptığı doğum sayısı, baba yaşının yüksek olması, hormonal bozukluklar, annede şeker hastalığı, hamilelikte yaşanan duygusal travmalar, annenin madde bağımlılığı, annenin hamileliğinin özellikle ilk üç ayında geçirdiği kızamık, suçiçeği gibi bulaşıcı hastalıklar, gebelik sürecinde annenin röntgen ışınına maruz kalması, annenin aldığı bazı ilaçlar, annenin gebeliği sonlandırma çabaları, geçirdiği travmalar, kötü ya da yetersiz beslenme, plasentanın anne rahminden erken ayrılması, plasenta yetersizliği gibi durumlar çocuğun beyninde gelişim bozukluğuna neden olabilmektedir. Doğum öncesinde bebeğin anne karnında omurga kemiklerinin tam olarak kapanamamasından kaynaklanabilen spina bifida bu gruba örnek olarak verilebilir. 

Doğru seçenek D'dir.

Doğum Sonrası Nedenler: Çocuğun yüksek ateş- ten dolayı havale geçirmesi, tümörler, beyni ve omuriliği etkileyen enfeksiyonlar (menenjit vb.), zehirlenmeler, kas, kemik ve sinir sistemi hastalıkları (musküler distrofi vb.), kafa travmaları, kazalar, bebeğin yetersiz beslenmesi, olumsuz çevre koşulları doğum sonrası dönemde ortaya çıkan nedenler arasındadır. Travmatik nedenler arasında trafik kazaları, sportif yaralanmalar, yüksekten düşmeler, dövülmüş çocuklar ve doğal afetler sayılabilir. Boğulmaktan kurtarılan çocuklarda da eğer beyin oksijensiz kaldıysa beyin felci görülebilir.  Doğru seçenek D'dir.

Fiziksel ya da sağlık yetersizlikleri yetersizlik derecelerine göre üç grupta toplanabilmektedir (Heward, 1996; Kobal, 2003). Yetersizliklerin bu sınıflamasında, yetersizliği olan bireyin hangi alt boyutta olacağının belirlenmesinde bireyin gereksinim duyduğu desteğin yoğunluğu temel alınmaktadır. Takip eden bölümde bu sınıflamanın alt başlıkları kısaca özetlenmiştir.

Hafif Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan bi- reyin kişisel gereksinimlerini bağımsız olarak karşılayabilmesi, günlük yaşamını sürdürme- de herhangi bir alete ya da desteğe gereksi- nim duymaması, yaşamını bağımsız olarak ya da çok az bağımlı olarak sürdürebilmesi, tedavi ve eğitim desteği sağlandığında motor becerilerinin niteliğinin artma potansiyeline sahip olması, tedavi ve eğitim desteği sağlan- madığında ise motor becerilerinin niteliğin- de gerileme ihtimalinin olması durumudur.

Orta Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan bi- reyin günlük yaşamını sürdürmede az da olsa desteğe gereksinim duyması, bazen bağımsız olabilmesi, işlevsel baş kontrolüne sahip ol- ması, eklemlerinde işlevlerini sınırlayan ve ağ- rıya neden olan şekil bozukluklarının olması, bireysel gereksinimlerinde yardımcı aletleri (yürüme cihazı, koltuk değneği, uyarlanmış aletler) kullanması, okul başarısını ya da ya- şına uygun motor becerilerin kazanılmasını engelleyen duyu-algı bozukluklarının olması durumudur.

Doğru seçenek B'dir.

Spina bifida çocukların en çok sinir sistemini, idrar yollarını, bağırsaklar, kas ve iskelet sistemini etkilemekte, genellikle çocuğun beynine hasar vermeden sadece hareketlerini etkileyebilmektedir. Doğru seçenek E'dir.

Söz konusu fiziksel yetersizlik multiple skleroz yetersizliğidir. Doğru seçenek A'dır.

Serebral Palsiye Eşlik Eden Yetersizlik Türleri

Zihinsel yetersizlik: Serebral palsisi olan bireyler- de fiziksel hareketlilik yetersizlikten etkilenmemiş akranlarına oranla daha az olduğu için bu bireyler zihinsel gelişimlerini daha geç tamamlayabilirler. Bununla birlikte bu kişilerde motor merkezler et- kilenirken ayrıca beyinde zihinsel etkinlikleri yöne- ten merkezde de hasar oluşabilir. Bu nedenle yaşıt- larını geriden takip etme ya da zihinsel yetersizlik görülebilir.

Görme yetersizliği: Serebral palsisi olan kişilerde görme merkezinin doğrudan etkilenmesi sonucu görme kaybı oluşabilir. Ayrıca, görme merkezi doğ- rudan etkilenmediği hâlde göz kaslarındaki zayıflık ya da spastisite artışından dolayı gözlerde kayma ve şaşılık görülebilir.

İşitme yetersizlikleri: Serebral palsisi olan bi- reylerde işitme merkezinin etkilenmesi sonucunda işitme kaybı oluşabilir.

Konuşma yetersizlikleri: Konuşma merkezi doğ- rudan etkilenmiş ise serebral palsisi olan kişilerde konuşma problemleri görülebilir. Bununla birlikte, konuşmanın gerçekleşmesi için gerekli olan zihin- sel yeterliliğin herhangi bir neden ile olmayışından dolayı da konuşma problemleri olabilir. Konuşmayı sağlayan dil, dudak vb. kasların zayıflığı, bu kaslarda spastisite artışı ya da istemsiz hareketlerin olması nedeniyle konuşma problemleri oluşabilir. İşitme azlığı ya da yokluğu nedeni ile oluşan ko- nuşma problemleri de olabilir.

Epilepsi nöbetleri: Epilepsi nöbetleri her yaşta başlayabilmektedir. Bu nöbetlerin kontrol edilmesi oldukça önemlidir çünkü kontrol edilemeyen nöbetler beyne zarar verebilir. Epilepsi nöbetleri ilaçla kontrol altına alınabilir. Ancak dikkat edilmesi gereken en önemli nokta ilaçların çok düzenli kullanılması gerektiğidir.

Doğru seçenek B'dir.

Omurilik zedelenmesi genellikle yüksekten düşme, trafik kazaları, ateşli silah yaralanmaları, derin olmayan sulara dalma ya da doğal afetler sonucunda oluşur. Tümörler, enfeksiyon hastalık- ları, bel fıtığı ve bazı sinir hastalıkları sonucunda da omurilik zedelenmeleri oluşabilir. Yaralanmanın omurilikte meydana getirdiği hasarın derecesine göre etkilenme de çeşitlilik gösterir. En görünür kayıp hareket ve duyu kaybı şeklinde olmaktadır. Bunlara ek olarak, idrar ve gaita kontrolü kaybı, cinsel işlev kaybı ve solunum güçlüğü de yaşanan problemler arasındadır.

Omurilik zedelenmesi geçiren çocuk hastalar en erken devrede kapsamlı bir rehabilitasyon progra- mına alınırlar. Rehabilitasyon programı yetişkinlerinkine benzemekle birlikte çocuktaki gelişmelere paralel olarak değişikliklerle devam eder. Çocukta ağrı, kalp-akciğer sorunları ve denge bozukluğu olabilir. Uygun ortezler (vücuda takılan yardımcı cihazlar) verilerek omurganın düzgünlüğü sağlanabilir. Ayrıca aniden gelişen engellilik durumuna uyum sağlanmasına yardımcı olmak amacıyla hasta psikolojik destek programlarıyla desteklenmelidir. Doğru seçenek D'dir.

Şeker hastalığı sağlıkla ilgili bir fiziksel yetersizlik değildir. Doğru seçenek A'dır.

Ketojenik diyet; yüksek yağ, düşük karbonhidrat içeren ve vücutta açlığa benzer bir mekanizma oluşturan beslenme tedavisidir.

Gizil (Latent) dönem (7-11y): Bu dönemde cinsel konulara olan merakın azaldığı söylenmektedir. Aslında bu dönem, daha önceki dönemlerde edinilenlerin pekiştirilme evresidir. Çocuk kendi cinsine ilişkin toplumsal rolleri (karşı cins ebeveyne sevgi ile yönelim) yineleyerek dener. Öğrendiklerinin farklı ortamlardaki (okul, oyun, akraba çevresi) geçerliliğini çevreden aldığı dönütlerle sınar. Bu denemeler, öğrenmelerini pekiştirirken, uyarlama becerilerinin de arttırılmasını sağlar. Gizlenmiş gözlemleme
yoluyla farklı modellerle de özdeşimler kurmaya başlar. Bu dönem pekiştirme evresi olarak iyi değerlendirildiğinde önceki evrelere ilişkin edinimlerin desteklenmesi ve eksiklerin telafi edilmesi için uygun bir dönemdir. Bu dönemde cinsel roller sağlamlaşır ve pekişir. Kız ve erkek çocukların oyunlarının niteliği farklılaşır. Toplumsal kurallar benimsenir.