GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 22

NAC (National Autism Center) (2009)’un raporunda otizmin belirtileri aşağıdaki biçimde sıralanmışlardır.
Otizm spektrum bozuklugunun erken belirtileri:
• 6 ayı geçtiği hâlde başkalarına gülümsememek
• 12 ayı geçtiği hâlde agulamamak, parmakla
bir şeyi işaret etmemek ya da ‘bay-bay’ gibi jestleri yapmamak
• 16 ayı geçtiği hâlde tek bir sözcük bile söylememek
• 24 ayı geçtiği hâlde iki sözcüklük basit
cümlecikler kurmamak
• Hangi ayda olursa olsun gelişimde gerileme
göstermek; örneğin, daha önce söylediği
bazı sözleri söylememeye başlamak

Okul öncesi dönemde gözlenen özellikler:
• Başkalarının kendisine dokunmasından kaçınmak
• Kendini diğer insanlardan soyutlamak
• Başkalarının mimiklerini taklit etmemek
• Anne-babasının kendisine gülümsemesine karşılık gülümseme davranışı göstermemek
• Günlük yaşamda konuşarak iletişim kurmamak
• Başkalarının söylediklerini anında ya da gecikmeli olarak papağan konuşması biçiminde tekrarlamak
• Kendisine adıyla seslenildiğinde hiçbir tepki vermemek
• Etrafındakilerin sıklıkla kullandığı bay-bay
yapma ya da öpücük verme gibi jestleri kullanmamak
• Kanat çırpma ya da parmak ucunda koşturma gibi tekrarlı davranışlar sergilemek
• Oyuncaklarla sıra dışı biçimlerde etkileşmek
• Rutinlere aşırı bağlılık göstermek
• Beslenmede aşırı seçici olmak
• Sıklıkla öfke nöbetleri geçirmek
• Bazı seslerden, ışıklardan vb. aşırı rahatsız olmak

OSB’li bireylerde öğretim düzenlenirken ve öğretim yöntemi/sürecine karar verirken sıralanan özellikler akılda tutulmalıdır:
a. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş
olan bireyler normal gelişim gösteren akranlarına kıyasla daha düşük bir hızla öğrenirler.
b. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş
olan bireyler öğrendikleri becerilerin kalıcılığını ve genellenmesini sağlamakta çoğunlukla başarısız olmaktadırlar.
c. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş
olan bireyler ayrı ayrı öğretilen becerileri
birleştirmede sorunları vardır.

Bakıma muhtaç özürlünün özellikleri dikkate alınarak aşağıda belirtilen kişisel bakım hizmetleri sunulur:
1. Banyo yaptırılması
2. Tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması
3. Tırnaklarının kesilmesi
4. Saçlarının taranması
5. Dişlerinin temizlenmesi
6. Yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi
7. El, yüz ve ayak temizliği
8. Sakal tıraşının yapılması
9. İstenmeyen tüylerin temizlenmesi
10. Elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması
11. Burun ve kulak temizliğinin yapılması
12. Yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi
13. Odasının temizlenmesi
14. Çamaşırlarının yıkanması gibi hizmetleri içerir.

Atipik motor gelişim, ortopedik yetersizlikler,
kaba ve ince motor becerilerdeki yetersizlikler gibi
pek çok nedenden dolayı öz bakım becerilerinin
edinimi etkilenebilir. Otizmi olan bireylerde sosyal
iletişimsel yetersizliklerin olması, duyusal uyaranlara verilen sıra dışı tepkiler bu becerilerin edinimini
zorlaştırmaktadır. Ayrıca taklit becerilerinde yaşanan sorunlar ve sosyal pekiştireçlere olan ilgisizlik
de OSB olan bireylerin öz bakım becerilerini öğrenme sürecini olumsuz etkilemektedir.Büyük kas ve küçük becerilerindeki yetersizlikler öz bakım becerilerinin edinimini etkileyebilir.
OSB’li bireyde motor becerileride oluşan bir eksiklik öz bakım becerisinin gelişimini de olumsuz
biçimde etkileyecektir. Ayrıca OSB olan bireylere
ailenin ya da çevresinin tutumu ile bağlantılı olarak yeterince fırsat verilememesi, uygun modeller
sağlanması bu becerilerin edinimini geciktirebilir.
OSB’li bireyin fiziksel ve zihinsel gelişimi ne kadar
gelişmiş olursa öğretim süreci de ona dayalı olarak
daha kolay olacaktır. Örneğin bakma, tutma vb.
motor becerilerine ek olarak dikkat yöneltme, motor taklit, basit yönergeleri anlama gibi becerileri
gelişmiş olan çocuklar öz bakımlarını yapmayı sağlayan becerileri daha kolay öğreneceklerdir. Bu tür
motor becerileri ve bilişsel becerileri yerine getiremiyor olması öz bakım becerilerinin öğretilmesine
engel değildir ve öz bakım becerisi ile paralel olacak
şekilde çalışılabilir.

Ortopedik yetersizlik, sinir sisteminin zedelenmesi, kazalar, travmalar, doğumsal anomalileri, hastalıklar ya da genetik problemler nedeniyle kas, iskelet ve eklemlerin işlevlerini yerine getirememesi olarak tanımlanmaktadır.

Doğum Öncesi Nedenler: Anne-baba arasındaki akrabalık, kan uyuşmazlığı, annenin  leğen kemiğinin dar olması, anne yaşının 20’nin altında ya da 35’in üstünde olması, annenin yaptığı doğum sayısı, baba yaşının yüksek olması, hormonal bozukluklar, annede şeker hastalığı, hamilelikte yaşanan duygusal travmalar, annenin madde bağımlılığı, annenin hamileliğinin özellikle ilk üç ayında geçirdiği kızamık, suçiçeği gibi bulaşıcı hastalıklar, gebelik sürecinde annenin röntgen ışınına maruz kalması, annenin aldığı bazı ilaçlar, annenin gebeliği sonlandırma çabaları, geçirdiği travmalar, kötü ya da yetersiz beslenme, plasentanın anne rahminden erken ayrılması, plasenta yetersizliği gibi durumlar çocuğun beyninde gelişim bozukluğuna neden olabilmektedir.

Tuvalet öğretimi planlanırken mesane kontrolünün sağlanmış olması bir başka deyişle belli bir boşaltım örüntüsünün ve kuru kaldığı zamanların olması ön koşuldur. Yürüme, görme, basit sözel yönergelerin anlaşılması gibi beceriler zorunlu olmayabilir ancak bu becerilerin varlığı yapılacak
öğretimi kolaylaştıracaktır. Bireyde tuvalet öğretimini kolaylaştırıcı işaretçilerin olması ve tuvaleti geldiğinde rahatsızlık hissetmesi öğretim sürecini
kolaylaştıracaktır. Ayrıca tuvalete tek başına gidebilmesi, temel soyunma giyinme için gerekli ince motor becerilere (tutma, açma) sahip olması, 3-5
dk oturmuş vaziyette kalabilmesi, basit yönergeleri
anlayabilmesi bu öğretim sürecinin planlamayı kolaylaştıracaktır.
Bireyin öncelikle sabit bir boşaltım örüntüsüne sahip olup olmadığı belirlenmelidir. Bunu belirlemek için kayıt tutulması ve kuruluk süresinin
belirlenmesi gereklidir. Bireye tuvalet kontrolünü kazandırmak için ilk yapılacak iş kuruluk süresinin saptanmasıdır. Bunun için bir hafta on gün süreyle gündüz uyanık olduğu saatler içerisinde kayıt tutulur. Bunun içinde günde 6-7 kez çiş, 1-2 kez kaka yapıyorsa ortalama 1,5-2 saatlik kuruluk süresine sahipse tuvalet öğretimi planlanabilir. Aldığı sıvı miktarı, beslenme biçimi boşaltım örüntüsünü etkileyecektir.

Orta Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan bireyin günlük yaşamını sürdürmede az da olsa desteğe gereksinim duyması, bazen bağımsız olabilmesi, işlevsel baş kontrolüne sahip olması, eklemlerinde işlevlerini sınırlayan ve ağrıya neden olan şekil bozukluklarının olması, bireysel gereksinimlerinde yardımcı aletleri (yürüme cihazı, koltuk değneği, uyarlanmış aletler) kullanması, okul başarısını ya da yaşına uygun motor becerilerin kazanılmasını engelleyen duyu-algı bozukluklarının olması durumudur.

Serebral palsinin doğum öncesi en önemli nedenlerden biri, annenin hamilelik döneminde geçirdiği kızamıkçık gibi bulaşıcı hastalıklardır.

Yemek yeme becerilerinin kazanılmasını etkileyen etmenleri şöyle sıralayabiliriz:
• Küçük kas becerilerinin gelişimindeki yetersizlikler sinir sistemi ile ilgili yetersizlikleri ağız boşluğu ve kas yapısındaki bozukluklar (tavşan dudak, yarık damak vb.)
ve diyet yapılmasını gerektiren durumlar
yemek yeme becerilerinin kazanılmamasına
ya da geç kazanılmasına yol açmaktadır.
• Görme ya da işitmedeki yetersizlikler ve öğretim fırsatı sağlamayan öğretim ortamları
yemek yeme becerilerini olumsuz etkileyebilir.
• Ayrıca yemek yeme ile bazı davranışsal sorunlar da yemek yeme becerilerinin kazanılmasını olumsuz olarak etkileyebilir. Yemek
yemeyi reddetme, çok hızlı yemek yeme,
yediklerini çıkarma, yemek kokusuna duyarlılık, takıntılı biçimde bazı yiyecekleri yeme davranış sorununa örnek verilebilir.

Yemek yeme bozukluğu tamamıyla genetik bir bozukluktur demek yanlıştır.

Serebral palsinin beş tipi bulunmaktadır. Bunlar spastik tip, hipotonik tip, atetoid tip, ataksik tip ve karışık tiptir. Spastik tip en bilinen serebral palsi türüdür.

Bazen serebral palsiye başka yetersizlik türleri de eşlik edebilmektedir. Bunlar zihinsel yetersizlik, görme yetersizliği, işitme yetersizliği, konuşma yetersizliği ve epilepsi nöbetleridir.

Kapsamlı ve etkili öğretim programlarının en
temel bileşenlerden biri olan sistematik öğretim,
öğretimin bir plana bağlı kalınarak tutarlı bir biçimde yürütülmesidir. Sistematik öğretimin kullanılması, öğrencinin becerilere ilişkin performansını
arttırmakta ve öğrenilen becerilerin genelleme ve
kalıcılık aşamaları için yapılandırılmış bir plan sağlayarak yüksek düzeyde katılımın gerçekleşmesini
sağlamaktadır. OSB olan bireylerin uygun davranışlarının arttırılmasında ya da yeni davranışların
kazandırılmasında etkili bir biçimde kullanılan
ve Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) ilkelerine
dayalı çeşitli stratejiler yer almaktadır. Buluş yoluyla öğretim bunlara arasında yer almaz.

OSB olan bireylerin normal gelişim gösteren çocuklara kıyasla belirgin bir fiziksel farklılıkları yoktur.

Atipik motor gelişim, ortopedik yetersizlikler, kaba ve ince motor becerilerdeki yetersizlikler gibi pek çok nedenden dolayı öz bakım becerilerinin edinimi etkilenebilir.

OSB olan bireylerde duyusal işlevlerde bazı özel bozukluklar olduğu bilinmektedir. Bu duruma örnek verecek olursak motor becerilerdeki eksiklikler, algılama ve anlamada yetersizlikler ile dikkat süresinin kısalığı veya yoksunluğunu sıralayabiliriz.

Sinir Sistemi ile İlgili Fiziksel Yetersizliklerden biri de Rett Sendromudur.

Özellikle aileler OSB olan çocuklarının
bağımsız yaşamalarında kritik rol oynarlar. Bazı
aileler resmî bir destek almadan çocuklarının bakımını sağlarken bazıları uzman yardımına ihtiyaç
duyar. Bu yönlendirmeler kapsamında kısaca uzmanların yapabilecekleri sorumlulukları şu şekilde
sıralayabiliriz:
• OSB olan bireylerin ailelerine duygusal ve
sosyal destek sağlamak
• Bakım hizmetleri konusunda bakıcı aile
fertlerine yönelik rehberlik, danışmanlık ve
eğitim hizmeti vermek
• Ailelere okula devam eden çocuklarının yetersizlikleri odaklanmaları yerine başarıları
ve yeterlilikleri üzerinde odaklanmalarını
sağlayarak aile yapısını ve organizasyonunu
güçlendirmek
• Gerektiğinde normal gelişim gösteren yetişkin ve bireylerin çocuklarındaki yetersizlik durumunu kabullenmeleri için çaba
göstermek
• Gerektiğinde yetersizliği olan çocukların
bakımı, eğitimi, rehabilitasyon hizmetleri
hakkında aile ya da öğretmenlere bilgi vermek
• OSB olan çocukların yaşamlarını kendi
başlarına idare edecekleri becerilerin neler
olduğunu, kendini yönetmek ve kendini
savunmak konusunda gerekli bilgileri aktarmak
• Ailelere OSB olan çocuklarının durumu
ile ilgili ortaya çıkabilecek sıkıntıları ile
baş etmede kullanacak yöntemleri ve yardım alacakları meslek grupları ile ilgili bilgi vermek
• Gerektiğinde aileye ya da bireye cihaz, para,
ilaç vb. elle tutulabilir desteklerin sağlanması için yönlendirmeler yapmak
• Bakım hizmetleri konusunda bakıcı aile
fertlerine yönelik rehberlik/yönlendirme
hizmeti vermek

Yemek yeme becerilerinin kazanılmasını etkileyen etmenleri şöyle sıralayabiliriz: