GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 2

Gelişimsel yetersizliği olan bireylerin mevcut sınırlılıklarının olması
• Tecrübe yetersizliği bulunan sağlık ve bakım personelinin uygulamaları
• Hasta yoğunluğu nedeniyle gelişimsel yetersizliği olan bireylere yeterince zaman ayrılamaması
• Sağlık sisteminde bulunan bürokratik engeller
• Hastane veya bakım merkezinin çevresel
şartlar ve fiziki koşullar açısında yetersiz olması

Gelişimsel yetersizliği olan bireylere verilecek olan
bakım hizmetinin planlanma sürecinin bazı bileşenleri ve aşamaları içermektedir. Bu temel bileşenler ve aşamalar şunlardır; (a) değerlendirme, (b)
bakım gereksinimlerinin tanımlanması, (c) bakım
planı hazırlama, (d) bakım planını uygulama ve (e)
gözden geçirme.

İş birliği sürecine gönüllü katılım: İş birliği yapılacak bireyle zorla çalışılması söz konusu olmayacağı için, bireylerin işbirliği sürecine gönüllü
katılımları oldukça önemlidir. Başarılı bir işbirliği
süreci, gönüllü katılım temelinde olmalıdır (Friend, 2006). Gönüllü katılım sayesinde bireyler istedikleri şekilde çalışabilecek ve bu sayede motive
olabileceklerdir.
İş birliği süreci eşitliğe dayalıdır: İş birliği sürecinde yer alan her birey eşit haklara sahiptir ve
önemli katkılar sunmaktadır. Duruma göre bazı
uzmanların katkılarının daha fazla olduğu kabul
edilebilir ancak diğer iş birliği yapan bireylerin de
kendilerinin önemli olduğunun farkında olmaları
gerekmektedir. Ayrıca, işbirliği sürecine dâhil olan
herkesin birbirinden farklı konularda bilgi ve becerileri bulunduğu düşünülürse herkesin eşit haklara
sahip olduğu göz ardı edilmemiş olur.
İş birliği süreci ortak bir hedefin belirlenmesini
gerektirmektedir: İş birliği sürecinde ortak bir hedef
belirlemek en önemli koşullardan biridir. Belirlenen ortak hedef ve amaçlar doğrultusunda planlama yapılarak süreç bu hedefler kapsamında şekillenecektir. Herkes tarafından belirlenen hedefler bir
havuzda toplanarak ortak olanlar arasından seçim
yapılarak ortak hedeflerin belirlenmesi sağlanabilir.
İş birliği süreci tüm kararlar için sorumluluğun
paylaşılmasını gerektirir: İşbirliği sürecinde dâhil
olan bireyler, süreç içerisinde kararlar alıp bu doğrultuda çalışmalar yürüteceklerdir. Karar alma sürecinde, iş birliği yapacakların sorumluluk almaları beklenmektedir. Bu sayede işbirliği ortamı da
güçlenecektir. Tüm bireylerin sorumluluk alması,
işlerin tek bir kişi tarafından yürütülmesini de engellemiş olacaktır.
İş birliği süreci ortak kaynaklar gerektirmektedir:
İş birliği sürecinde yer alacakların ortak kaynaklara
gereksinim duyacakları bilinmektedir. Süreç içerisinde yer alan bireylerin uzmanlık alanlarına göre
bu kaynakların sayısı artacaktır. Olabildiğince farklı kaynaktan yararlanmak, gelişimsel yetersizliği
olan bireyler açısında oldukça avantajlı bir durum
yaratılmasını sağlayacaktır.
İş birliği süreci çıktıların ortak olarak değerlendirilmesini gerektirmektedir: İş birliği süreci oldukça
kapsamlı ve emek gerektiren bir süreçtir. Bu açıdan süreç sonunda, sonuçların değerlendirilmesi de
önemlidir. Bu sayede hem ekibin kendini görmesi
hem de işbirliği sürecinin gözden geçirilmesi sağlanmış olur

Doğrudan iş birlikli hizmet modelleri arasında
yer akan birlikte öğretim, sınıf öğretmeni ve özel eğitim öğretmeninin sınıf içerisinde beraber çalışarak
eğitim-öğretim sürecini yürütmeleridir. Özel eğitim
öğretmeni süreç içerisinde aktif biçimde rol almaktadır. Bir diğer yöntem olan tamamlayıcı öğretim ise
sınıf öğretmeninin öğretim için gerekli materyalleri
hazırlamakla yükümlü olduğu özel eğitim öğretmeninin ise özel öğretim yöntemlerinden faydalanarak
öğretim sürecine dahil olduğu bir yöntemdir. Burada öğrencilere yeni beceriler öğretilerek bu becerileri genelleme şansı tanınmış olur. Bir diğer yöntem destekleyici öğrenme etkinlikleri yöntemidir. Bu
modelde sınıf öğretmeni ve özel eğitim öğretmeni
öğrencilerin gereksinimlerine uygun öğretim etkinliklerini belirler. Sınıf öğretmeni belirlenen konuyu
anlatırken özel eğitim öğretmeni de konunun daha
iyi anlaşılması için çeşitli etkinlikler yaparak öğrencilere yardım eder. Ekip öğretim yönteminde de sınıf
öğretmeni ve özel eğitim öğretmeni sınıfta bulunan
tüm öğrencilerin sorumluluklarını alır. Bütün aşamalarda öğretmenler birlikte çalışır. Bu model iş
birliği ile öğretimi yeni öğrenen öğretmenler ve iş
birliğine yatkın olmayan öğretmenler için uygulanması zor olan bir modeldir.

Ortopedik yetersizlik, sinir sisteminin zedelenmesi, kazalar, travmalar, doğumsal anomalileri, hastalıklar ya da genetik problemler nedeniyle kas, iskelet ve eklemlerin işlevlerini yerine getirememesi olarak tanımlanmaktadır.

Doğum Öncesi Nedenler: Anne-baba arasındaki
akrabalık, kan uyuşmazlığı, annenin leğen kemiğinin dar olması, anne yaşının 20’nin altında ya da
35’in üstünde olması, annenin yaptığı doğum sayısı, baba yaşının yüksek olması, hormonal bozukluklar, annede şeker hastalığı, hamilelikte yaşanan
duygusal travmalar, annenin madde bağımlılığı,
annenin hamileliğinin özellikle ilk üç ayında geçirdiği kızamık, suçiçeği gibi bulaşıcı hastalıklar, gebelik sürecinde annenin röntgen ışınına maruz kalması, annenin aldığı bazı ilaçlar, annenin gebeliği
sonlandırma çabaları, geçirdiği travmalar, kötü ya
da yetersiz beslenme, plasentanın anne rahminden
erken ayrılması, plasenta yetersizliği gibi durumlar
çocuğun beyninde gelişim bozukluğuna neden olabilmektedir. Doğum öncesinde bebeğin anne karnında omurga kemiklerinin tam olarak kapanamamasından kaynaklanabilen spina bifida bu gruba
örnek olarak verilebilir (Cevher, 2007).

ortopedik yetersizliğin tüm yetersizlik grupları arasında %23,91’lik bir orana sahip olduğu görülmektedir. Başka bir deyişle, yetersizliği olan bireylerin %23,91’i fiziksel yetersizliğe
sahip olduğu söylenebilir.

1. Hafif Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan bireyin kişisel gereksinimlerini bağımsız olarak
karşılayabilmesi, günlük yaşamını sürdürmede herhangi bir alete ya da desteğe gereksinim duymaması, yaşamını bağımsız olarak
ya da çok az bağımlı olarak sürdürebilmesi,
tedavi ve eğitim desteği sağlandığında motor
becerilerinin niteliğinin artma potansiyeline
sahip olması, tedavi ve eğitim desteği sağlanmadığında ise motor becerilerinin niteliğinde gerileme ihtimalinin olması durumudur.
2. Orta Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan bireyin günlük yaşamını sürdürmede az da olsa
desteğe gereksinim duyması, bazen bağımsız
olabilmesi, işlevsel baş kontrolüne sahip olması, eklemlerinde işlevlerini sınırlayan ve ağrıya neden olan şekil bozukluklarının olması,
bireysel gereksinimlerinde yardımcı aletleri
(yürüme cihazı, koltuk değneği, uyarlanmış
aletler) kullanması, okul başarısını ya da yaşına uygun motor becerilerin kazanılmasını
engelleyen duyu-algı bozukluklarının olması
durumudur.
3. Ağır Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan kişinin tekerlekli sandalyeye ve desteğe bağımlı
olması, bireysel gereksinimlerini karşılamada
tam bağımlı olması, baş kontrolünün zayıf
olması, eklemlerinde işlevlerini sınırlayan ve
ağrıya neden olan şekil bozukluklarının olması, okul başarısını ve yaşına uygun motor becerilerin kazanılmasını engelleyen duyu-algı
bozukluklarının olması durumudur.

Ağır Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan kişinin tekerlekli sandalyeye ve desteğe bağımlı
olması, bireysel gereksinimlerini karşılamada
tam bağımlı olması, baş kontrolünün zayıf
olması, eklemlerinde işlevlerini sınırlayan ve
ağrıya neden olan şekil bozukluklarının olması, okul başarısını ve yaşına uygun motor becerilerin kazanılmasını engelleyen duyu-algı
bozukluklarının olması durumudur.

Sinir Sistemi ile İlgili Fiziksel
Yetersizlikler
Merkezî sinir sistemi bütün vücudun kontrol
sistemidir. Merkezî sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur. Merkezî sinir sistemi, tüm vücudun
işleyişini ve düzenini kontrol eder. Merkezî sinir
sisteminde meydana gelebilecek bir hasar bireyin
vücudunda geçici ya da kalıcı işlevsel yetersizliklere
yol açabilmekte, hatta felce neden olabilmektedir.
Fiziksel yetersizliğin şiddetine bağlı olarak bireyin
ellerini kullanma, oturma, emekleme, yürüme,
merdiven inip çıkma gibi işlevlerinde kayıplarla
karşılaşılabilmektedir. Beyinde meydana gelen hasarın büyüklüğüne ve derecesine göre bireyde motor (hareket) problemlerin yanında zihinsel, işitme,
konuşma, görme, algılama ile ilgili yetersizlikler ve
nöbetler görülebilmektedir.
Merkezî sinir sisteminin hasar görmesi sonucunda fiziksel yetersizlikler arasında en sık ortaya
çıkan yetersizlik türleri serebral palsi, spina bifida,
çocuk felci, multiple sklerozis, omurilik yaralanmaları, travmatik beyin hasarlarıdır (Uysal, 2010).

4 aylık bebekte görülen belirtiler: Baş kontrolünün olmaması, şaşılık, başparmağın avuç içinde
durması, ani bir uyaran karşısında irkilme ve bebek
yatakta başını ne tarafa çevirirse kolları ve bacaklarının da o tarafa açılmasının devam etmesi.
5., 6. ve 7. aylarda da belirtiler aynı şekildedir.
8 aylık bebekte belirtiler: Dönme ve oturma
etkinliklerinin olmaması, el – göz koordinasyon
yokluğu, tekme atarken iki bacağın birden hareket
etmesi, uzun oturma pozisyonunda bacakların birbiri üzerine binmesi.
10 aylık bebekte belirtiler: Emeklemenin olmaması ya da emeklerken iki ayağını birden bükerek
sıçraması, tutunarak ayağa kalkmada bozukluk,
ismi ile çağrılınca tepki göstermemesi, ağızdan fazla miktarda salya akması, verilen yiyeceği almaması
ya da ağzına götürmemesi.
1 yaşındaki belirtiler: Tanının en kolay koyulduğu evredir. Çocuk tutunarak yürüyemiyorsa ya da
parmak ucunda ve bacaklarını birleştirerek yürüyorsa beyin lezyonu göstermektedir.

Zihinsel yetersizlik: Serebral palsisi olan bireylerde fiziksel hareketlilik yetersizlikten etkilenmemiş
akranlarına oranla daha az olduğu için bu bireyler
zihinsel gelişimlerini daha geç tamamlayabilirler.
Bununla birlikte bu kişilerde motor merkezler etkilenirken ayrıca beyinde zihinsel etkinlikleri yöneten merkezde de hasar oluşabilir. Bu nedenle yaşıtlarını geriden takip etme ya da zihinsel yetersizlik
görülebilir.
Görme yetersizliği: Serebral palsisi olan kişilerde
görme merkezinin doğrudan etkilenmesi sonucu
görme kaybı oluşabilir. Ayrıca, görme merkezi doğrudan etkilenmediği hâlde göz kaslarındaki zayıflık
ya da spastisite artışından dolayı gözlerde kayma ve
şaşılık görülebilir.
İşitme yetersizlikleri: Serebral palsisi olan bireylerde işitme merkezinin etkilenmesi sonucunda
işitme kaybı oluşabilir.
Konuşma yetersizlikleri: Konuşma merkezi doğrudan etkilenmiş ise serebral palsisi olan kişilerde
konuşma problemleri görülebilir. Bununla birlikte,
konuşmanın gerçekleşmesi için gerekli olan zihinsel yeterliliğin herhangi bir neden ile olmayışından
dolayı da konuşma problemleri olabilir. Konuşmayı sağlayan dil, dudak vb. kasların zayıflığı, bu
kaslarda spastisite artışı ya da istemsiz hareketlerin
olması nedeniyle konuşma problemleri oluşabilir.
İşitme azlığı ya da yokluğu nedeni ile oluşan konuşma problemleri de olabilir (Şafak, 2012).

Sarası olan birey nöbet geçirdiğinde yapılması gerekenler aşağıda listelenmektedir:
• Sakin olun.
• Bireyi yere yatırın ve onu yaralayacak şeyleri
çevresinden uzaklaştırın.
• Vücudu sarsıldıkça başı yere çarpmasın diye
bireyin başının altına katlanmış palto gibi
düz ve yumuşak bir şey koyun.
• Nöbeti durduramazsınız. Normal düzeyde
seyretmesine izin verin. Bireyi canlandırmaya, uyandırmaya ya da hareketlerini engellemeye çalışmayın.
• Bireyi yavaşça yan çevirin. Bu onun hava
yolunun açılmasını ve kusmuşsa ağızdan
boşaltım yapmasını sağlar.
• Ağzını açmaya çalışmayın.
• Dilini tutmaya çalışmayın.
• Ağzına hiçbir şey koymayın.
• Titreme hareketleri bittiğinde, bilincini kazanana kadar bireyin dinlenmesine izin verin.
• Nöbet sırasında soluk alıp verme yüzeysel
olabilir ve hatta kısa süreli durabilir. Solunumun yeniden başlamaması gibi istenmeyen
bir durum olduğunda bireyin hava yolunun
tıkanıp tıkanmadığını kontrol edip suni solunum yapın. Nöbet 5 dakikadan fazla sürerse acil yardım çağırın (Kobal, 2003).

Ülkemizde zihinsel yetersizliği olan bireylerin zekâ bölümü puanlarının belirlenmesinde kullanılan çeşitli testler bulunmaktadır. Bu
testlere göre, ortalama zekâ düzeyine sahip bireylerin
zekâ bölümü puanları 70 olarak kabul edilmekte olup
70 zekâ bölümü puanının altında bir zekâ bölümü
puanına sahip olmak, ortalama zekâ bölümü puanının altında olmak anlamına gelmektedir (

Uyumsal davranışlar kavramsal, sosyal
ve pratik beceriler olmak üzere üç genel alanda toplanmaktadır. Hareket etme pratik beceriler grubunda yer almaktadır.

Gelişim dönemi ile anlatılmak istenilen, zihinsel yetersizliğin çocukluk çağında ortaya çıkmış bir durum olmasıdır. Başka bir ifadeyle bireyin zihinsel işlevleri ile uyumsal davranışlarında görülen güçlüklerin
çocukluk çağı içerisinde ortaya çıkmış olması anlamına gelmektedir. Çocukluk çağı ya da gelişim dönemi
ise doğumdan 18 yaşa kadar olan dönemi kapsayan süreç olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla daha önce
zihinsel işlevler ile uyumsal davranışlarda sınırlılıklar yaşanmasına ilişkin olarak yer verilen ölçütler, eğer 18
yaşından daha sonraki bir dönemde ortaya çıkarsa, bu bireyler zihinsel yetersizliği olan bireyler olarak kabul edilmemektedirler.

İşlevsel akademik beceriler, bireylerin günlük yaşantısında kullanabileceği daha genel bir
ifadeyle işlerine yarayacak olan düzeyde öğretimi
yapılan akademik konular anlamına gelmektedir.
Örneğin, alışveriş yaparken market reyonlarının
isimlerini okumayı öğretme, yiyecek isimlerini
okumayı öğretme, iş başvurusu yapabilmek için
öz geçmiş yazmayı ya da iş başvurusu formu doldurmayı öğretme, işlevsel akademik becerilere örnek oluşturmaktadır. Matematik alanında ise para
kavramı öğretilirken bunu alış verişlerinde hesap
yapabilmesi amacıyla kullanabilmeyi öğretme,
zihinden dört işlem yapamasa da hesap makinası kullanarak hesaplama yapmayı öğretme diğer
örnekler arasında sayılabilmektedi

Kişisel bakım gereksinimleri, toplumdaki her birey için birincil, başka bir ifadeyle
öncelikli yaşam gereksinimlerindendir. Bu hizmetler aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:
• Tuvalet ihtiyacı ve tuvalet sonrası temizliği
• Vücut temizliği (Banyo yapma, el-ayaktırnak bakımı, burun ve kulak temizliği,
istenmeyen tüylerin bakımı)
• Ağız ve diş bakımı
• Saç ve sakal bakımı
• Mensturasyon bakımı
• Giyinme/soyunma için gerekli hizmetler
• Beslenme hizmetleri (yemek yeme, yemek
hazırlama, içecek içme vb.)
• Genel temizlik (giysilerinin temizliği, odasının temizliği vb.)

Bakım hizmetlerinin özellikle ağır ve çok
ağır düzeydeki zihinsel yetersizliği olan bireylere
sunulacağı göz önünde bulundurulduğunda, bu
bireylerin bakımından sorumlu olan aile üyelerinin
stres düzeylerinin daha yüksek olduğu ve yaşam
kalitelerini olumsuz yönde etkilendiği bilinmektedir. Çünkü zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip
ailelerin farklı gereksinimleri olabilmektedir ve bu
gereksinimlerin karşılanması son derece önemlidir. Bu gereksinimleri:
1. Bilgi-eğitim gereksinimi
2. Duygusal destek gereksinimi
3. Bakım gereksinimi
4. Maddi gereksinim olarak dört ayrı kategoride sıralamak mümkündür

Psikososyal destek hizmetleri ise, aşağıdaki konularda destek hizmetlerin sunulmasını içermektedir.
• Ailenin, yetersizliği olan bireyi ve yetersizlik durumunu kabullenmesine, bilgilendirilmesine yönelik verilecek hizmetler,
• Bakıma muhtaç bireyin kendisinin, mevcut durumunu ve yerleştirildiği ortamı kabullenmesine,
bilgilenmesine ve gelişim alanlarında desteklenmesine yönelik verilecek hizmetler,
• Yetersizliği olan birey ve ailesinin sosyal hakları ve mevcut kaynakların kullanılmasına yönelik verilecek hizmetler,
• Yetersizliği olan bireyin bağımsız yaşama, sosyal hayata uyumuna ve katılımına yönelik sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinlikler ile düzenlenecek bu tür etkinliklere katılabilmesi için refakat hizmeti